Όταν οι Σερραίοι έσωζαν τη Θεσσαλονίκη το χειμώνα 1944-1945

του Σπύρου Κουζινόπουλου

H έμπρακτη επίδειξη αλληλεγγύης και φιλαλληλίας που επέδειξαν οι Σερραίοι προκειμένου να σωθεί ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης από την πείνα και το κρύο, αμέσως μετά το τέλος της κατοχής, είναι ένα από τα πολλά θέματα που θα παρουσιαστούν με ντοκουμέντα στην εκδήλωση για την 80η επέτειο απελευθέρωσης των Σερρών από τη βουλγαρική φασιστική κατοχή. Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί αυτό το Σάββατο 14 Σεπτεμβρίου, ώρα 7:30 μμ στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σερρών με πρωτοβουλία του Δήμου Σερρών και άλλων τεσσάρων σημαντικών φορέων.

Ομιλητής θα είναι ο δημιοσιογράφος-συγγραφέας Σπύρος Κουζινόπουλος ενώ συνδιοργανωτές της εκδήλωσης είναι η Εταιρεία Μελέτης και Έρευνας της Ιστορίας των Σερρών (ΕΜΕΙΣ), η Εταιρία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων Μακεδονίας (ΕΔΙΑ), ο Σύλλογος Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών Σερρών και η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σερρών.

Στις 6ης Νοεμβρίου 1944 το δημοτικό συμβούλιο Σερρών, είχε λάβει μία ιστορική απόφαση, μετά από πρόταση του δημάρχου Θεόδωρου Καντά, με την οποία έθετε "υπό τον απόλυτον έλεγχον του Δήμου" τα λιγνιτωρυχεία Παπαντωνίου προκειμένου να εξασφαλιστεί η προμήθεια κάρβουνου στους δημότες αλλά και να αποσταλούν η αποστολή μεγάλων ποσοτήτων γαιάνθρακα στη Θεσσαλονίκη την οποία είχε μόλις απελευθερώσει ο ΕΛΑΣ, ώστε να μπορέσουν να ζεσταθούν οι κάτοικοι τον επερχόμενο χειμώνα.

Νοέμβριος του 1944. Η Θεσσαλονίκη και η υπόλοιπη Βόρεια Ελλάδα, μόλις έχουν απελευθερωθεί από την τριπλή ναζιστική κατοχή. Η οικονομία είναι εντελώς κατεστραμμένη, καθώς οι Γερμανοί και Βούλγαροι κατακτητές είχαν λεηλατήσει όλες τις πλουτοπαραγωγικές πηγές. Δεν υπήρχε καύσιμος ύλη για να κινηθούν τα εργοστάσια και να αρχίσουν στοιχειωδώς να παράγουν προϊόντα, ενώ ο επερχόμενος χειμώνας θα έβρισκε τους κατοίκους χωρίς θέρμανση.

Η απόφαση του δημοτικού συμβουλίου Σερρών για δημοτικοποίηση των λιγνιτωρυχείων

Μπροστά στην κατάσταση αυτή, το ΕΑΜ που είχε εγκαθιδρύσει «λαϊκή εξουσία» στο νομό Σερρών, μετά την εκδίωξη των Βουλγάρων κατακτητών, στις 14 Σεπτεμβρίου 1944, οργανώνει μία πρωτοφανή στα χρονικά κινητοποίηση και αφιερώνει όλες τις δυνάμεις του για την αποστολή λιγνίτη στη Θεσσαλονίκη.

Η ιδιότυπη εκείνη δημοτικοποίηση των λιγνιτωρυχείων Παπαντωνίου γίνονταν, σύμφωνα με την ομόφωνη απόφαση του δημοτικού συμβουλίου Σερρών "δεδομένου ότι τόσον οι ιδιοκτήται όσον και ο πληρεξούσιος αυτών, αφού απεκόμισαν εις χρυσόν τα κέρδη της τετραετούς συνεργασίας των μετά των Γερμανών και Βουλγάρων, εξηφανίσθησαν ουδείς δε νομίμως αντιπροσωπεύει τούτους ενταύθα και δεν υπάρχουν χρήματα δια να εξακολουθήσει η επιχείρησις να πληρώνει τους εργάτας, ισχυριζόμενη ότι ζημειώνει με τας σημερινάς τιμάς πωλήσεως του λιγνίτου, ενώ οι εργάται προσφέρονται να εξαγάγωσι λιγνίτην ευθυνότερον και αφθονότερον".

Επιστολή στους προέδρους των κοινοτήτων του νομού

«Να στείλωμε εις την πολύπαθη Θεσσαλονίκη πετροκάρβουνο»

Τα αποθέματα λιγνίτη των Σερρών ήταν μεγάλα. Η μεταφορά σημαντικών ποσοτήτων πετροκάρβουνου στη Θεσσαλονίκη, θα έθετε αμέσως σε κίνηση τα νεκρά εργοστάσια της πρωτεύουσας της ελληνικής Μακεδονίας, θα συνέβαλε στη λειτουργία των νεκρών, λόγω έλλειψης καυσίμων, αλευρόμυλων Αλλατίνι για να εφοδιαστεί με ψωμί ο πληθυσμός αλλά θα βοηθούσε επίσης και στη θέρμανση των κατοίκων τον χειμώνα 1944-1945 που πλησίαζε. Το μόνο πρόβλημα ήταν το πώς θα μεταφέρονταν το κάρβουνο από τα λιγνιτωρυχεία στον σιδηροδρομικό σταθμό Σερρών, προκειμένου από κει με φορτηγά τρένα να προωθηθεί στη Θεσσαλονίκη.

Την ίδια μέρα που αποφασίστηκε από το δημοτικό συμβούλιο Σερρών η δημοτικοποίηση των λιγνιτωρυχείων, συντονίζουν αμέσως τις ενέργειές τους ο δήμαρχος Σερρών Θεόδωρος Καντάς με τον Νομάρχη Γεώργιο Κόκκινο και τον Έπαρχο Σερρών Ιορδάνη Συμεωνίδη για να βρεθεί τρόπος αποστολής του πετροκάρβουνου στη Θεσσαλονίκη.

Τότε το ΕΑΜ κινητοποιεί τους προέδρους των κοινοτήτων στο νομό, που το ίδιο είχε τοποθετήσει, ζητώντας τους να επιτάξουν όλα τα κάρα που ήταν διαθέσιμα, για να χρησιμοποιηθούν στη μεταφορά του λιγνίτη. Το έγγραφο που απέστειλε στους προέδρους των κοινοτήτων ο Έπαρχος Σερρών Ι. Συμεωνίδης, περιγράφει γλαφυρά την κατάσταση που επικρατούσε στη Θεσσαλονίκη τις πρώτες μέρες της απελευθέρωσης αλλά και το ενδιαφέρον του ΕΑΜ να υπάρξει ένα κίνημα αλληλεγγύης από τους Σερραίους πολίτες. Το έγγραφο αυτό που το δημοσίευσε ο ερευνητής Βασίλης Γιαννογλούδης, έχει ως εξής:

ΕΠΑΡΧΙΑ ΣΕΡΡΩΝ

Σέρρες 6-11-44

Αριθμ. Πρωτ. 9

ΠΡΟΣ

Τους Προέδρους των Κοινοτήτων

της Επαρχίας Σερρών

Συναγωνιστές

Τα μαρτύρια που υπέστη η πόλις της Θεσσαλονίκης και ο πληθυσμός αυτής κατά το διάστημα που διέμειναν εκεί οι Γερμανοί και οι εθνοπροδότες, μέχρι ότου εξεδιώχθησαν από το ηρωικό Ε.Λ.Α.Σ. είναι τόσα πολλά, ώστε να υπερβαίνουν κάθε περιγραφή.

Έτσι εκτός των άλλων στερήσεων που υπέστη η Θεσσαλονίκη, τώρα βρίσκεται εις πολύ δύσκολο θέση από την έλλειψη καυσίμου ύλης.

Είναι λοιπόν ανάγκη ημείς να δείξωμε την αλληλεγγύη μας και να φροντίσωμε να στείλωμε εις την πολυπαθή Θεσσαλονίκη πετροκάρβουνο, για να μπορέσουν να κινηθούν τα διάφορα εργοστάσια που παράγουν τα είδη πρώτης ανάγκης. Και πετροκάρβουνο μεν υπάρχει εις την περιφέρειάν μας, αλλά υπάρχει δυσκολία διά την μεταφορά.

Για τούτο είναι ανάγκη να προβήτε αμέσως εις την επίταξη όλων των κάρων του χωριού σας που είναι διαθέσιμα αυτή την εποχή και να τα αποστείλητε το ταχύτερο εδώ εις τα Σέρρας για να μεταφέρουν πετροκάρβουνο από τα λιγνιτωρυχεία Σερρών μέχρι του Σιδηροδρομικού Σταθμού Σερρών από όπου θα μεταφερθή το πετροκάρβουνο εις Θεσσαλονίκη δι᾿ άλλου τρόπου.

Καταβάλητε κάθε προσπάθεια ούτως ώστε η συνδρομή σας αυτή προς τον ηρωικό λαό της Θεσσαλονίκης να γίνει συνειδητή και με φανατισμό.

Με συναγωνιστικούς χαιρετισμούς

Ο Έπαρχος Σερρών

Ι. Συμεωνίδης

Χειρόγραφο τηλεγράφημα του νομάρχη Σερρών

Προκειμένου να δοθεί μεγαλύτερη βαρύτητα στην πρωτοβουλία για την αποστολή λιγνίτη προς τα εργοστάσια και τον λαό της Θεσσαλονίκης, ο νομάρχης Σερρών Γεώργιος Κόκκινος αποστέλλει προσωπικά τηλεγραφήματα σε όλους τους προέδρους κοινοτήτων του νομού, ζητώντας να στείλουν «ανυπερθέτως» κάρα στα λιγνιτωρυχεία για την προώθηση του κάρβουνου.

Η σπουδαία δραστηριότητα του Θ.Καντά

Ο δήμαρχος Σερρών Θεόδωρος Καντάς

Ο Θεόδωρος Δ. Καντάς ως υποψήφιος του ΕΑΜ είχε εκλεγεί δήμαρχος Σερρών με συντριπτική πλειοψηφία στις πρώτες ελεύθερες μετά το τέλος της βουλγαρικής φασιστικής κατοχής, στις 29 Σεπτεμβρίου 1944, υπερισχύοντας του αντιπάλου του υποψήφιου δημάρχου Κωνσταντίνου Αλ. Φωκά.

Κατά τη διάρκεια της σύντομης Δημαρχίας του ασχολήθηκε με την ανασυγκρότηση των διοικητικών δομών και υπηρεσιών της Δημαρχίας (Κτηνιατρική, Συντήρησης Υδραυλικών Έργων, Εθν. Πολιτοφυλακής, Πυροσβεστική, Σφαγεία,) του ερειπωμένου παραγωγικού συστήματος της πόλης ( Λιγνιτωρυχεία, Εργοστάσιο τσιγάρων “Τζίμου” και Υδροηλεκτρική Εταιρεία Νάσιουτζικ), της αξιοποίησης των εγκαταλελειμμένων σπιτιών, καπνομάγαζων, Εβραϊκών καταστημάτων, της λειτουργίας των σχολείων της πόλης με εκπαιδευτικό προσωπικό καθώς και της αναδιοργάνωσης και λειτουργίας του τότε ονομαζόμενου Λαϊκού Νοσοκομείου Σερρών αλλά και της δημιουργίας επτά δημοτικών ιατρείων στο κέντρο και συνοικίες της πόλης καθώς και δύο δημοτικών φαρμακείων.

Η δημαρχιακή του θητεία ανακόπηκε έξι μήνες μετά την εκλογή του, όταν στις 23 Μαρτίου 1945 ο τότε νομάρχης Στέφανος Νίκογλου με έγγραφό του έπαψε τον δήμαρχο Θεόδωρο Καντά, τοποθετώντας στη θέση του τον τέως γραμματέα του Καντά, Αθανάσιο Μητακίδη.