Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης στις 30 Οκτωβρίου 1944 μέσα από τα κείμενα γνωστών συγγραφέων

Κοσμοπλημμύρα στην πλατεία Αγ. Σοφίας για να τιμηθούν οι απελευθερωτές αντάρτες του ΕΛΑΣ

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Aξίζει να ανατρέξει κανείς στα όσα έγραψαν για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους Ναζί, ύστερα από την είσοδο των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στις 30 Οκτωβρίου 1944, οι ποιο σημαντικοί άνθρωποι των γραμμάτων και του πνεύματος που ανέδειξε η πρωτεύουσα της ελληνικής Μακεδονίας κατά τον τελευταίο αιώνα. Με τους περισσότερους από αυτούς να έχουν ζήσει το σημαντικό αυτό ιστορικό γεγονός.

Τα κείμενά τους δίνουν αποστομωτική απάντηση στους ισχυρισμούς ότι οι Γερμανοί έφυγαν χωρίς παρενόχληση, όπως λένε οι αρνητές της ιστορικής αλήθειας. Ή πάλι αν με την είσοδο των ανταρτικών δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη, η  πόλη ανέπνευσε τον αέρα της ελευθερίας και διασώθηκαν οι βασικές υποδομές της (ηλεκτρισμός, ύδρευση, μύλοι, σιδηρόδρομος) κλπ. 

Κείμενα συγγραφέων της Θεσσαλονίκης για την απελευθέρωση στις 30-10-1944.

Οι συγγραφείς που μεταξύ άλλων έγραψαν για την απελευθέρωση της πόλης από τους Ναζί με την είσοδο των ανταρτικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ στην πόλη είναι οι:

-Περικλής Σφυρίδης (1996). Ψυχή μπλε και κόκκινη. Αθήνα: Καστανιώτης.

-Γεώργιος Θ. Βαφόπουλος, (χ.χ.) 1903-1996. Σελίδες αυτοβιογραφίας: Η ανάσταση. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής

-Στέλιος Γεωργιάδης (1955). Θεσσαλονίκη η Ανυπότακτη Πόλη, μαρτυρίες και έρευνα για τον αγώνα 1941-1945. Θεσσαλονίκη.

-Ντίνος Χριστιανόπουλος (2008). Θεσσαλονίκη ου μ’ εθέσπισεν. Θεσσαλονίκη: Ιανός.

-Μανώλης Αναγνωστάκης (2000[1976]). Τα Ποιήματα. Αθήνα: εκδόσεις Νεφέλη.

-Γιώργος Ιωάννου (1992). Το Δικό Μας Αίμα. Αθήνα: Κέδρος.

-Στέργιος Βαλιούλης (1985). Πολίτης Β΄ Κατηγορίας. Θεσσαλονίκη: Ρέκος

-Φραγκίσκος Σομμαρίπας (1997). Η Λάμψη του Γκρίζου. Αθήνα: Εστία.

-Γιώργος Καφταντζής (2008). Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης στον καιρό της Κατοχής. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

-Κώστας Τομανάς (1996). Χρονικό της Θεσσαλονίκης 1921-1944. Νησίδες, Σκόπελος, σ. 254

-Ρούλα Παπαδημητρίου (2003). Στον ίσκιο του Λευκού Πύργου. Αθήνα: Εξάντας, σ. 553.

Παραθέτουμε χαρακτηριστικά από ένα μικρό απόσπασμα από δύο μεγάλους των γραμμάτων της Θεσσαλονίκης, του Γιώργου Βαφόπουλου και του Γιώργου Ιωάννου που έγραψαν για την άγια ημέρα της απελευθέρωσης:

Γιώργος Βαφόπουλος, Σελίδες αυτοβιογραφίας, τ. 2, η Ανάσταση, σ.231

«Την άλλη μέρα μπήκε συνταγμένος ο στρατός του ΕΛΑΣ, με το συνταγματάρχη Μπακιρτζή και τον περιβόητο καπετάνιο Μάρκο Βαφειάδη. Κι έγινε τότε στους δρόμους ένα τρελό ξεφάντωμα, ένα πανηγύρι του ταλαιπωρημένου λαού, σχηματίστηκε μια τεράστια παρέλαση στην παραλιακή λεωφόρο, όπου πήραν τη θέση τους οι εργάτες με τους επαγγελματίες, οι μαθητές με τους δασκάλους, τα κορίτσια των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, οι γυναίκες από τις ακρινές συνοικίες, μικρά παιδιά».

Γιώργος Ιωάννου, Το δικό μας αίμα (η παραπεταμένη απελευθέρωση), σ. 110

Στο μεταξύ τα χωνιά ωθούσαν τον κόσμο προς την πλατεία της Αγια-Σοφιάς. Εκεί κατέληγαν όλα τα αφρισμένα ποτάμια. Από την οδό της Αγίας Σοφίας κατέβαιναν, σαρώνοντας τις γειτονιές, τα παιδιά –και όχι μόνον τα παιδιά– του Κουλέ Καφέ, του Αγίου Παύλου, της Ακρόπολης, της Κασσάνδρου. Το Τσινάρι, Εσκί-Ντελίκ, Προφήτης Ηλίας, Διοικητήριο κατέβαιναν τη Βενιζέλου. Είχαν καλύτερο δρόμο αυτοί όχι μονάχα κατηφορικό μα φαρδύ κι ασφαλτοστρωμένο και βάδιζαν πιο λεβέντικα. Από το Βαρδάρι πάλι έρχονταν ξιπόλιτη, ρακένδυτη, πειναλέα, σπαρταρώντας από ενθουσιασμό η Ραμόνα, η Επτάλοφος, ο Παλαιός Σταθμός, η Νεάπολη, η Σταυρούπολη, ενώ αντίθετα από ανατολικά κατέφθαναν μέσα σε σκόνη και αλαλαγμό με τρομπέτες, παντιέρες, λάβαρα και χωνιά η Τούμπα –η «Τούμπα-Στάλινγκραντ» έλεγαν μόνοι τους– η Αγία Φωτεινή, η Ευαγγελίστρια, η Τριανδρία, ακόμα και η τόσο μακρινή Καλαμαριά. Πλημμύρισαν δρόμοι, πλατείες πανζουρλισμός. Φιλιόμασταν, αγκαλιαζόμασταν, χαϊδευόμασταν, δεν ξέραμε τι λέμε από την ταραχή μας. Λέγαμε «Χριστός Ανέστη», λέγαμε «Ελευθερία», «Ποτέ ξανά». Σάμπως να ’ταν στο χέρι μας. Αλλά έτσι νομίζεις σε τέτοιες στιγμές».

Περικλής Σφυρίδης, Ψυχή μπλε και κόκκινη, σ. 116-117

«Τις μέρες που ξεκουμπίζονταν και οι τελευταίοι Γερμανοί ακολουθούσαν εκείνοι οι σιχαμεροί Μογγόλοι ή Τάταροι της οπισθοφυλακής τους που υποχωρούσαν με το πάσο τους και μάλιστα πολλοί με κάρα που τα έσερναν άλογα ή μουλάρια, περιμέναμε όλοι να έρθουν θριαμβευτές οι αντάρτες, αν και ρωτούσαμε και απορούσαμε γιατί δεν επιτίθενται, δεν πολεμούν και αφήνουν τους Γερμανούς να φεύγουν ανενόχλητοι. Κι ήρθε το τέλος του Οκτώβρη με έναν ήλιο γλυκό σα χάδι και ζεστάθηκαν οι καρδιές μας, καθώς μπήκαν τα τμήματα του ΕΛΑΣ από δυο μεριές στου Χαριλάου, παραταγμένα σε σχηματισμούς παρέλασης. Οι περισσότεροι ήρθαν από την Καπουτζήδα ακολουθώντας τον δημόσιο δρόμο κι άλλοι, οι λιγότεροι, από τη Νέα Ελβετία, βαδίζοντας πάνω στο ανάχωμα που οι ράγες από το τραινάκι κουβαλούσε τούβλα από το κεραμοποιείο «Αλατίνι». Ήταν ντυμένοι στο χακί αλλά και κάποιοι με πολιτικά κι είχαν τα όπλα τους επ’ ώμου. Φαίνονταν κουρασμένοι, ήταν αξύριστοι με γένια ή γενειάδες, οι στολές τους τσαλακωμένες και βρόμικες αρβύλες, μπότες ή παπούτσια, ό,τι λάχει, δίκοχα στο κεφάλι οι περισσότεροι και άλλοι ξεσκούφωτοι, αλλά είχαν ένα χαμόγελο νίκης και λουλούδια στα χέρια ή περασμένα στις επωμίδες και στους αορτήρες των όπλων, απ’ αυτά που τους έδινε ο κόσμος που είχε μαζευτεί κα τους ζητωκραύγαζε.»

Φραγκίσκος Σομμαρίπας, Η Λάμψη του Γκρίζου, σσ. 352-353

«Ως κι απ’ την Αγιά Σοφιά, στο τέλος της δοξολογίας, ο ψαλμός έβγαινε εμβατήριο. Τη υπεμάχω Στρατηγώ τα νικητήρια... Όλοι μαζί! Κεντρικοί δρόμοι πηγμένοι. Μάζες φουσκώνουν και σπάζουν σαν κύματα, περιδινούνται, απλώνονται λαδιές, αφρίζουν, καθώς καινούριες ομάδες βγαίνουν απ’ τα στενά και χύνονται στις μεγάλες αρτηρίες. Αποκρυσταλλώσεις στιγμιαίες, τραγούδια που ξεσπάνε και πνίγονται, το ένα ρουφάει το άλλο.

Βαδίστε, συντρίψτε παλάτια και θρόνους

Βαριές αλυσίδες, πορφύρες και νόμους...

Η αδικία θα λείψει απ’ τον κόσμο, θα χαθεί...

Έλληνες επαναστάτες, διώχτε αυτά τα σκυλιά...

Στην Τσιμισκή άνδρες με περιβραχιόνια «Εθνική Πολιτοφυλακή» προσπαθούν να βάλουν τάξη. Μερικοί φοράνε τις καινούριες στολές, κομμένες σε ένα κιτρινωπό χοντροϋφασμένο χακί. Φρεσκοσιδερωμένες, φαντάζουν λαμπρές.

–Ανοίχτε, ανοίχτε!

Τα πρώτα τμήματα του ΕΛΑΣ προβάλλουν.

–Ανοίχτε, ανοίχτε!

Η ανθρώπινη θάλασσα συμπυκνώνεται στα πεζοδρόμια, ο κόσμος σκαρφαλώνει στις κολόνες και τα περίπτερα, καταλαμβάνει γείσα και χαμηλές στέγες. Μπαλκόνια, παράθυρα, σημαίες. Τεράστια βοή. Κοπάζει όλο το απόσπασμα της 11ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, που ανοίγει την παρέλαση, πλησιάζει. Σταυρωτά φυσεκλίκια, γένια, παράταιρες στολές. Μπροστά οι αξιωματικοί και οι καπεταναίοι.

Μερικοί ξέρουν: ο Μάρκος, ο Λασάνης, ο Κίκιτσας... Πολιτικός, στρατιωτικός, καπετάνιος, λέξεις ερμητικές διασχίζουν το πλήθος και χάνονται, ξεχνιούνται, γίνονται ψιλά γράμματα που δεν φτάνουν να δώσουν πρόσωπο και υπόσταση στην ξέφρενη ορμή. Τα αισθήματα αποκρυσταλλώνονται σε εικόνες, παρουσίες, ανώνυμα πρόσωπα. Οι «δικοί μας», άγνωστοι που μας μοιάζουν γιατί μας συμβολίζουν. Αποθεώνουμε το συντροφικό μας όνειρο. Είναι η γιορτή μας.»

Τόλης Καζαντζής, Η παρέλαση

Περιμέναμε πως όπου να ’ναι φεύγουνε οι Γερμανοί... Δεν πέρασε μια ώρα και διαδόθηκε πως έρχονταν οι δικοί μας. Τρέξαμε και μεις, μικρά παιδιά, να δούμε την παρέλαση.

Απ’ το Ιπποδρόμιο κατέβαιναν χαρούμενες παρέες με σημαίες, άλλες ελληνικές κι άλλες ρώσικες με σφυροδρέπανα, και σε λιγάκι ο δρόμος προς τον Πύργο και τα πεζοδρόμια πήξανε στον κόσμο που ανυπομονούσε. Βγήκανε δυο με το χουνί και φώναξαν πως «ο απελευθερωτικός στρατός, ο τιμημένος ΕΛΑΣ βρίσκεται στο Βαρδάρι». Ο κόσμος ζητωκραύγασε και μεις καταφέραμε να σκαρφαλώσουμε στη μαρκίζα του σινεμά «Ηλύσια» κι από κει τα βλέπαμε όλα.

Από παντού αντηχούσαν τραγούδια, στα μπαλκόνια απλώσανε ο κόσμος τις σημαίες. Τραγουδούσαμε και μεις:

Κώστας Τομανάς (1996). Χρονικό της Θεσσαλονίκης 1921-1944. Νησίδες, Σκόπελος, σ. 254

H ώρα της κρίσης είχε φτάσει. Αυτοί που ήρθαν γεμάτοι αλαζονεία και ρήμαξαν τη γη τους και ξεκλήρισαν το λαό, ετοιμάζονταν να εγκαταλείψουν την Ελλάδα. Μάζευαν ότι μπορούσαν να πάρουν μαζί τους και τα άλλα, χιλιάδες πολύτιμα εφόδια, ακόμη και τρόφιμα τα κατέστρεφαν. Ανατίναζαν γεφύρια, σιδηροδρομικές γραμμές, αποθήκες υλικού, αυτοκίνητα, τα πάντα. Στις πλατείες στοίβαζαν κουβέρτες βουνό, χλαίνες, ρούχα, ραδιόφωνα και τους έβαζαν φωτιά. Μη μείνει τίποτε για το γυμνό, τον πεινασμένο λαό. Νύχτα-μέρα τους ξεκούφαιναν οι απανωτοί φοβεροί κρότοι από τις ανατινάξεις. Η γη σειόταν. Νόμιζαν πως ζούσαν πάνω σε ηφαίστειο, που είχε εκραγεί.

Ρούλα Παπαδημητρίου (2003). Στον ίσκιο του Λευκού Πύργου. Αθήνα: Εξάντας, σ. 553.

«Το πρωί, φάνηκαν στην κεντρική λεωφόρο πέντε-έξη αντάρτες. Ο κόσμος τους δέχτηκε σαν ελευθερωτές, με ενθουσιασμό. Εκείνοι ανταπέδιδαν τους χαιρετισμούς και προχωρούσαν. Ήταν η εμπροσθοφυλακή. Σε λίγο στη λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας φάνηκαν πλήθη να κατεβαίνουν. Μυριάδες λαού. Που και πως είχε επιστρατευθεί εκείνο το πλήθος; Οι ως χτες νηστικοί σκελετωμένοι άνθρωποι, που βρήκαν τη δύναμη και βάδιζαν με το κεφάλι ψηλά, το βήμα σταθερό, το χαμόγελο στα χείλη; Πολλοί κρατούσαν σημαιούλες στα χέρια, χάρτινες. Μερικές ήταν κόκκινες, με σφυροδρέπανα. Μα κανείς δεν στεκόταν να σκεφτεί τι σήμαιναν. Ήταν τόση η χαρά από τη λαοθάλασσα που σκέψη άλλη καμιά δεν χωρούσε. Ήταν ο λαός που βασανίστηκε, που πένθησε, που στερήθηκε και τώρα ελεύθερος κατέβαινε να διατρανώσει τον ενθουσιασμό του, ότι ο τύραννος έφυγε. Κατέβαινε, κατέβαινε… Που είχε αρχή και τέλος ετούτη η πορεία; Ήταν ένας ασυγκράτητος χείμαρρος».

Τα γεγονότα της απελευθέρωσης

Όλα αυτά περιλαμβάνονται στο:

https://farosthermaikou.blogspot.com/2018/10/blog-post_49.html

Επίσης μπορεί να διαβάσει κανείς για εκείνο το σημαντικό ιστορικό γεγονός:

-Οι σκληρές μάχες του ΕΛΑΣ εναντίον των Γερμανών για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης

https://farosthermaikou.blogspot.com/2016/10/blog-post_77.html

-Απάντηση σε ανιστόρητες θεωρίες

https://farosthermaikou.blogspot.com/2020/11/blog-post_11.html

-Τι έγραφε η εφημερίδα του ΕΔΕΣ Μακεδονίας για την απελευθέρωση Θεσσαλονίκης:

https://farosthermaikou.blogspot.com/2019/11/blog-post_9.html

-Για το χαλκευμένο "Σύμφωνο" στο Λιβάδι:

https://farosthermaikou.blogspot.com/2014/10/h_30.html

-Για την παραχάραξη της ιστορίας και τα πλαστά σύμφωνα

https://farosthermaikou.blogspot.com/2014/08/blog-post_17.html

-Ο ΕΛΑΣ σώζει τις υποδομές της Θεσσαλονίκης

https://farosthermaikou.blogspot.com/2016/10/blog-post_403.html