Πως ο ελληνικός λαός ματαίωσε την επιστράτευση της Κατοχής

Ένα μοναδικό στα χρονικά γεγονός πριν 70 χρόνια

Εβδομήντα χρόνια συμπληρώνονται αυτές τις μέρες από ένα μοναδικό και ανεπανάληπτο γεγονός: Τις κινητοποιήσεις του ελληνικού λαού κατά της επιστράτευσης, την οποία είχαν αποφασίσει οι Γερμανοί κατακτητές, προκειμένου να στείλουν Έλληνες εργάτες στα μέτωπα των πολεμικών επιχειρήσεων. Ο ξεσηκωμός εκείνος, ανάγκασε τελικά τις αρχές Κατοχής να ακυρώσουν το διάταγμα περί πολιτικής επιστράτευσης.

Από τις διαδηλώσεις στην Αθήνα κατά της επιστράτευσης

Με την είσοδο του 1943, ο υπόδουλος ελληνικός λαός, εκτός από την πείνα και την καταπίεση, αντιμετώπιζε και τον κίνδυνο της πολιτικής επιστράτευσης, παρά τις διαψεύσεις από τις γερμανικές αρχές κατοχής.

Στις 30 του Γενάρη του 1943 ο αντιστράτηγος Αλεξάντερ Λερ, στρατιωτικός διοικητής των γερμανικών στρατιωτικών δυνάμεων ΝΑ Ευρώπης, εξέδωσε διάταγμα πολιτικής επιστράτευσης, το οποίο μεταξύ άλλων έγραφε:

«1. (...) Κάθε κάτοικος της Ελλάδας ηλικίας 16-45 χρόνων είναι υποχρεωμένος, όταν το απαιτήσουν οι συνθήκες, να αναλάβει δουλειά για γερμανικές ή ιταλικές υπηρεσίες που του υποδείχτηκε. Ανδρικές εργατικές δυνάμεις είναι υποχρεωμένες να εργαστούν κι έξω από τον μόνιμο τόπο κατοικίας τους, αν χρειαστεί σε κοινότητες στρατοπέδευσης.

2. Η πρόσκληση για την ανάληψη της δουλειάς γίνεται άμεσα από τις γερμανικές υπηρεσίες ή μέσω των εντεταλμένων απ' αυτές ελληνικών υπηρεσιών, ιδιαίτερα των επιθεωρήσεων εργασίας και των δημάρχων...

4. Όποιος δεν εκπληρώνει τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από τις παραγράφους 1 και 2 τιμωρείται με χρηματική ποινή απεριορίστου ύψους, φυλάκιση ή ειρκτή ή με στρατόπεδο αναγκαστικής εργασίας».

Το ζήτημα ήταν πάρα πολύ σοβαρό. Οι κάτοικοι της χώρας υποχρεώνονταν - εφόσον εφαρμοζόταν η διαταγή - να παρέχουν στις δυνάμεις κατοχής υπηρεσίες αδιευκρίνιστου περιεχομένου, χωρίς να αποκλείεται η χρησιμοποίησή τους για εργασία εκτός Ελλάδας.

Στις 23 Φεβρουαρίου 1943 δημοσιεύεται τελικά η διαταγή του στρατηγού Σπάιντελ για την πολιτική επιστράτευση των Ελλήνων. Οι κατοχικές δυνάμεις σκόπευαν να στείλουν κόσμο στη Γερμανία και ανά τη Μεσόγειο για να δουλέψει σε καταναγκαστικά έργα. Το ίδιο βράδυ ο κατοχικός πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος και ο υπουργός Εργασίας Νικόλαος Καλύβας, έσπευσαν να δημοσιεύσουν στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως σχετικό διάταγμα με τίτλο «Περί υποχρεωτικής εργασίας του αστικού πληθυσμού της Ελλάδος».

Τα θρυλικά χωνιά της Κατοχής ξεσήκωναν τον πληθυσμό

Το ΕΑΜ κινητοποιεί τον πληθυσμό

Οταν το διάταγμα στάλθηκε, το βράδυ της 22ας Φεβρουαρίου, για να δημοσιευτεί στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης, οι οργανώσεις των εργατοϋπαλλήλων του Εθνικού Τυπογραφείου ειδοποίησαν την ηγεσία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Ετσι το ΕΑΜικό κίνημα βρέθηκε σε ετοιμότητα ούτως ώστε να αποτρέψει τον τεράστιο κίνδυνο που απειλούσε το λαό.
Ολες οι ΕΑΜικές εφημερίδες ξεκίνησαν καμπάνια ενημέρωσης, το ίδιο και οι ΕΑΜικές οργανώσεις, από τη νεο-ιδρυμένη ΕΠΟΝ ως το Εργατικό ΕΑΜ, που έπαιξε κορυφαίο ρόλο στην κινητοποίηση των εργαζομένων.
Η μάχη ενάντια στη χιτλερική επιστράτευση άρχισε με τη συντονισμένη απεργία και διαδήλωση στις 24 Φεβρουαρίου, όταν οι εργατοϋπάλληλοι σταμάτησαν την εργασία τους και χιλιάδες λαού κατέβηκαν στο κέντρο της Αθήνας για να διαδηλώσουν μπροστά στο πολιτικό γραφείο του κατοχικού πρωθυπουργού, Κ. Λογοθετόπουλου, στο Εργατικό Κέντρο και στο υπουργείο Εργασίας. «Κάτω η επιστράτευση», «Λευτεριά», φώναζαν ρυθμικά οι διαδηλωτές και έψαλλαν  τον Εθνικό Ύμνο. 

Η κηδεία του εθνικού μας ποιητή Κωστή Παλαμά, μετατράπηκε
σε μαχητικό συλλαλητήριο κατά της επιστράτευσης των Ναζί

Μία ομάδα διασπά τον αστυνομικό κλοιό και εισβάλει στο γραφείο του κατοχικού πρωθυπουργού Λογοθετόπουλου στη Βουλή. Μία άλλη, αφού υπερφαλαγγίζει τους Ιταλούς καραμπινιέρους, πυρπολεί το Υπουργείο Εργασίας (στη γωνία Μπουμπουλίνας και Τοσίτσα), όπου είχε γίνει ο προπαρασκευαστικός σχεδιασμός για την επιστράτευση. Κατά τις συγκρούσεις, τρεις διαδηλωτές σκοτώνονται και τριάντα τραυματίζονται σοβαρά. αστυνομικό κλοιό

Τις επόμενες μέρες το αυθόρμητο δίνει τη θέση του στο οργανωμένο. Τηλεφωνητές, δημόσιοι υπάλληλοι και μαθητές κατεβαίνουν στους δρόμους. Η αντίδραση κατά της επιστράτευσης φουντώνει. Η κηδεία του εθνικού ποιητή Κωστή Παλαμά στις 28 Φεβρουαρίου, μετατρέπεται σε αντικατοχική διαδήλωση.

Το ρεπορτάζ της μυστικής εφημερίδας
Ελευθερία για διαδήλωση στη Θεσσαλονίκη

Οι διαδηλώσεις στη Θεσσαλονίκη

Με καθυστέρηση, λόγω της έλλειψης επικοινωνιών εκείνη τη μαύρη περίοδο της Κατοχής, οι ΕΑΜικές οργανώσεις, οργανώνουν αντίστοιχες κινητοποιήσεις κατά της πολιτικής επιστράτευσης και στη Μακεδονία. «Κάτω η επιστράτευση, Λευτεριά, βροντοφώναξε ο λαός της Θεσσαλονίκης», ήταν ο κορυφαίος τίτλος της τελευταίας σελίδας της μυστικής εφημερίδας «Ελευθερία», οργάνου του ΕΑΜ Μακεδονίας.

Στο 13^ο φύλλο της σημαντικής αυτής μυστικής εφημερίδας, με ημερομηνία 24 Απριλίου 1943 και στο εκτενές ρεπορτάζ που δημοσίευε για τις διαδηλώσεις κατά της πολιτικής επιστράτευσης, αναφέρονταν μεταξύ των άλλων υπό τον τίτλο «Μία μέρα ιστορική»:

16 Απριλίου 1943! Ημέρα αξέχαστη για το λαό της Θεσσαλονίκης, ημέρα όπου φανέρωσε τη δύναμή του και εξεδήλωσε την απόφασή του να ματαιώσει τα εθνοκτόνα σχέδια των κατακτητών. Την ημέρα αυτή, τα γυμνάσια, οι ακαδημίες, οι άλλες σχολές, κήρυξαν γενική απεργία και μαζί με εργάτες, φοιτητές, υπαλλήλους, διανοούμενους, 15.000 κόσμος, με πινακίδες που έγραφαν «Κάτω η επιστράτευση», συγκεντρώθηκαν μπροστά στη Γενική Διοίκηση, σε μεγαλειώδη και επιβλητική διαδήλωση. Μία άλλη κινητοποίηση ελάμβανε χώραν στο Καπάνι. Την ίδια μέρα από το πρωϊ 2.000 φοιτητές συγκεντρώθηκαν στη Φοιτητική Λέσχη και διαδήλωσαν την απόφασή τους να αγωνιστούν για τη ματαίωση της επιστράτευσης. Μίλησαν πολλοί ομιλητές κατά του εξοντωτικού αυτού μέτρου. Κατέφθασαν η Γκεστάπο και η Εκατονταρχία, έστησαν γύρω πολυβόλα και περικύκλωσαν τους φοιτητές. Με ηρωϊκή όμως μάχη κατόρθωσαν οι περισσότεροι φοιτητές να διασπάσουν τον κλοιό του εχθρού και να φτάσουν μπροστά στη Γεν. Διοίκηση, όπου ενώθηκαν με τη μεγάλη λαϊκή συγκέντρωση.  

Τελικά, μπροστά στην ογκούμενη λαϊκής αγανάκτηση, οι κατακτητές αναγκάστηκαν να ακυρώσουν την πολιτική επιστράτευση, γεγονός που αποτελεί μία μεγάλη επιτυχία, μια μεγαλειώδη στιγμή της Εθνικής Αντίστασης, ένα ανεπανάληπτο γεγονός σε πανευρωπαϊκή κλίμακα. Η ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης ήταν και η τελευταία πολιτική πράξη της δεύτερης κατοχικής κυβέρνησης. Ο πρωθυπουργός-μαριονέτα των ναζί Λογοθετόπουλος αντικαταστάθηκε ως ανεπαρκής από τους Γερμανούς με έναν άλλο δοσίλογο, τον Ιωάννη Ράλλη τον Απρίλιο του 1943.

Σπύρος Κουζινόπουλος