Βελτιώνεται η κατάσταση του Θερμαϊκού κόλπου

Ενδιαφέροντα στοιχεία για την κατάσταση του Θερμαϊκού κόλπου, περιλαμβάνονται στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που εκπονήθηκε από την εταιρεία MARNET, για λογαριασμό της Εγνατίας Οδού Α.Ε., που έχει αναλάβει το συντονισμό των φορέων της πόλης για τη δημιουργία της Θαλάσσιας Αστικής Συγκοινωνίας Θεσσαλονίκης.

Από τα στοιχεία της μελέτης προκύπτει ότι η κατάσταση του κόλπου βελτιώθηκε αισθητά τα τελευταία 20 χρόνια, ειδικά μετά τη λειτουργία των σταθμών βιολογικού καθαρισμού στο Αγγελοχώρι, το Καλοχώρι, τη Θέρμη και τη Χαλάστρα. Αναλυτικά:

Γενικά στοιχεία για τον Θερμαϊκό Κόλπο

Ο Θερμαϊκός Κόλπος, με συνολική επιφάνεια 5.100 km2, βρίσκεται στο βορειοδυτικό Αιγαίο. Περιορίζεται προς τα ανατολικά από τη χερσόνησο της Κασσάνδρας, προς τα δυτικά από τις ακτές του νομού Πιερίας και προς τα βόρεια από την ακτογραμμή της πόλης της Θεσσαλονίκης. Προς τα νότια υπάρχει η μοναδική επικοινωνία του κόλπου με το Αιγαίο μήκους 55 km.

Μορφολογικά ο Θερμαϊκός Κόλπος διακρίνεται σε τρία επιμέρους τμήματα:

1. τον Κόλπο Θεσσαλονίκης που οριοθετείται νοητά από τα ακρωτήρια Βαρδάρης και Μεγάλο Έμβολο (με βάθη <35 m). Στο μυχό του Κόλπου Θεσσαλονίκης διακρίνεται ο Όρμος Θεσσαλονίκης που αποτελεί το βορειότερο εσωτερικό τμήμα του κόλπου μέχρι το ακρωτήριο Παλιομάνα – Μικρό Έμβολο (με βάθη <25 m),

2. τον Έσω Θερμαϊκό Κόλπο που εκτείνεται μέχρι τα ακρωτήρια Αθερίδα και Επανομής (με βάθη <50 m), και

3. τον Έξω Θερμαϊκό Κόλπο που εκτείνεται μέχρι τα ακρωτήρια Ποσειδίου και Πλαταμώνα (με βάθη <200 m).

Οι πληθυσμοί της Ποσειδωνίας

Η θαλάσσια περιοχή του δυτικού Θερμαϊκού Κόλπου εμφανίζει μεσοτροφικά χαρακτηριστικά απόρροια της κίνησης των ρευμάτων. Τα ρεύματα εξόδου (εξαιτίας κυρίως των Β, ΒΔ ανέμων) από την δυτική πλευρά του κόλπου, παρασύρουν τα θρεπτικά ανόργανα άλατα από τον όρμο Θεσσαλονίκης και τις εκβολές των ποταμών, στις ακτές της Πιερίας, συντηρώντας έτσι την μεσοτροφική κατάσταση των νερών της. Το γεγονός αυτό έχει επίπτωση στην αφθονία και την ποικιλότητα των οργανισμών σε σχέση με την ανατολική περιοχή που εμφανίζεται λιγότερο πλούσια. Στην περιοχή του ανατολικού Θερμαϊκού Κόλπου τα θαλάσσια ρεύματα είναι αρκετά ισχυρά. Η θαλάσσια χλωρίδα του ανατολικού Θερμαϊκού Κόλπου, αποτελείται από βενθική χλωρίδα (αγγειόσπερμα, φαιοφύκη, ροδοφύκη, χλωροφύκη) και φυτοπλαγκτόν (διάτομα, δινομαστιγωτά, κοκκολιθοφόρα, πυριτιομαστιγωτά). Στα πλέον βαθιά νερά του Θερμαϊκού Κόλπου, όπου το υπόστρωμα είναι σκληρό, αναπτύσσεται χλωρίδα με κυρίαρχα τα είδη της Cystoseira και άλλα φαιοφύκη. Ακόμη, στα πιο ρηχά παράκτια νερά του Έξω Θερμαϊκού Κόλπου απαντώνται κατά τόπους πληθυσμοί του αγγειόσπερμου Ποσειδωνίας (Posidonia oceanica). Στις θέσεις των στάσεων της ΘΑΣΘ, προ των ανατολικών ακτών του Κόλπου Θεσσαλονίκης η θαλάσσια χλωρίδα χαρακτηρίζεται από την παρουσία μικρού αριθμού ειδών ανθεκτικών στην έντονη ανθρώπινη παρουσία, ενώ η βιοποικιλότητα του θαλάσσιου οικοσυστήματος είναι ιδιαίτερα φτωχή.

Πλούσια η θαλάσσια πανίδα

Η θαλάσσια πανίδα του Θερμαϊκού Κόλπου περιλαμβάνει 145 είδη ψαριών. Από τα είδη αυτά σημαντικής εμπορικής αξίας είναι:

– Thunnus thynnus (Τόννος)

– Auxis rochei (Παλαμίδα)

– Spicara smaris (Μαρίδα)

– Boops boops (Γόπα)

– Trachurus spp (Σαυρίδι)

– Mustelus mustelus (Γαλέος)

– Dicentrarchus labrax (Λαβράκι)

– Diplodus annularis (Σπάρος)

– Lithognathus mormorys (Μουρμούρα)

– Pagellus erythrinus (Λιθρίνι)

– Pagrus pagrus (Φαγγρί)

– Sparus auratus (Τσιπούρα)

– Diplodus Puntazzo (Mυτάκι)

– Mugil cephalus (Κέφαλος)

– Sphyraena sphyraena (Λούτσος)

– Solea solea (Γλώσσα)

– Diplodus sargus (Σαργός)

– Chelon labrosus (Βελονίτσα),

– Lophius spp (Πεσκανδρίτσα)

Πηγές Ρύπανσης – Οικολογικά χαρακτηριστικά

Στον Κόλπο Θεσσαλονίκης εκβάλουν τέσσερις ποταμοί (Γαλλικός, Αξιός, Λουδίας και Αλιάκμονας), από τους σημαντικότερους στην Ελλάδα, με εκτενείς λεκάνες απορροής και σημαντική απορροή. Στις εκβολές των τεσσάρων αυτών ποταμών και χειμάρρων διαμορφώνεται εκτενείς πεδινή περιοχή με εύφορα εδάφη. Είναι προφανές ότι η εισροή της σημαντικής αυτής ποσότητας γλυκού νερού από τα ποτάμια και τους χείμαρρους στον Θερμαϊκό Κόλπο καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την τροφική κατάσταση του θαλάσσιου οικοσυστήματος, δεδομένου μάλιστα ότι τα γλυκά αυτά νερά είναι εμπλουτισμένα σε μεγάλο βαθμό με θρεπτικά άλατα από τα προϊόντα απόπλυσης της γης.

Επιπλέον, ο Όρμος και ο Κόλπος Θεσσαλονίκης είναι οι θαλάσσιοι αποδέκτες αστικών και βιομηχανικών λυμάτων της ευρύτερης περιοχής της πόλης της Θεσσαλονίκης και των προαστίων της, καθώς επίσης και γεωργικών αποβλήτων προερχόμενων από την εκτεταμένη προαναφερθείσα πεδινή περιοχή που περιβάλει τον Όρμο και τον Κόλπο Θεσσαλονίκης. Επίσης, στην περιοχή του Έσω Θερμαϊκού Κόλπου παρατηρείται σημαντική αλιευτική δραστηριότητα και υπάρχουν εκτενείς καλλιέργειες οστράκων (από τις σημαντικότερες στην Ελλάδα). Τέλος, κατά μήκος των ακτών του Θερμαϊκού Κόλπου έχουν αναπτυχθεί δραστηριότητες αναψυχής και τουρισμού.

Είναι προφανές ότι η εισροή του γλυκού νερού των ποταμών, το οποίο είναι εμπλουτισμένο με θρεπτικά άλατα από τα προϊόντα απόπλυσης της γης (συμπεριλαμβανομένων και των λιπασμάτων και άλλων γεωργικών φαρμάκων), σε συνδυασμό με τις άλλες ανθρωπογενείς δραστηριότητες και κυρίως τη διάθεση στη θάλασσα αστικών και βιομηχανικών λυμάτων επιβαρύνει σημαντικά τα φυσικοχημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά των παράκτιων περιοχών του Κόλπου Θεσσαλονίκης και του Έσω Θερμαϊκού Κόλπου. Το ρυπαντικό φορτίο των ρεμάτων Θέρμης και Ανθεμούντα περιλαμβάνει κυρίως στραγγίσματα από γεωργικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις.

Η λειτουργία των Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Λυμάτων (ΕΕΛ) Θεσσαλονίκης (έναρξη λειτουργίας 1997 στην περιοχή του Αγγελοχωρίου και 2000 στο Καλοχώρι), Θέρμης (έναρξη λειτουργίας 1993) και Χαλάστρας (έναρξη λειτουργίας 2008), έχει βελτιώσει αισθητά την κατάσταση στον Βόρειο Θερμαϊκό Κόλπο.

Ο ευτροφισμός στον Όρμο Θεσσαλονίκης

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα παρακολούθησης του θαλασσίου περιβάλλοντος του Θερμαϊκού Κόλπου που ξεκίνησε στο τέλος της δεκαετίας του ’90, τα νερά του Θερμαϊκού κόλπου διαχωρίζονται σε ζώνες ποιότητας από «άσχημη» (Όρμος Θεσσαλονίκης ή /και εκβολές ποταμών) μέχρι «εξαιρετική» (Έξω Θερμαϊκός Κόλπος). 

Ευτροφισμός παρατηρείται κυρίως στον Όρμο Θεσσαλονίκης, όπου οι συγκεντρώσεις των θρεπτικών αλάτων, αζώτου και φωσφόρου είναι υψηλές. Οι συγκεντρώσεις μετάλλων, χαρακτηριστικές των επιπτώσεων της βιομηχανικής δραστηριότητας, είναι αυξημένες στη δυτική περιοχή του κόλπου. Οι τιμές του διαλυμένου οξυγόνου και των παθογόνων μικροβίων αν και δεν ξεπερνούν τα σχετικά όρια σε μόνιμη βάση έχουν ξεπεράσει τα σχετικά πρότυπα (σε διάφορες υποπεριοχές του κόλπου) σε σημαντικό αριθμό μετρήσεων. Η εμφάνιση τοξικών μικροφυκών σε υψηλές συγκεντρώσεις (που μπορεί να προκαλέσουν τροφικές δηλητηριάσεις από την κατανάλωση οστρακοειδών) και ερυθρών παλιρροιών, έχει παρατηρηθεί αρκετές φορές και για σημαντικά χρονικά διαστήματα κυρίως στη δυτική περιοχή του Κόλπου Θεσσαλονίκης.

Τι έδειξαν οι μετρήσεις

Ειδικότερα, σύμφωνα με μετρήσεις που έγιναν το 2007 από το Εργαστήριο Ελέγχου Ρύπανσης Περιβάλλοντος του Τμήματος Χημείας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.)21 με δειγματοληψίες σε 50 σταθμούς στις ακτές του Θερμαϊκού Κόλπου προέκυψαν τα εξής:

- Οι συγκεντρώσεις του διαλυμένου οξυγόνου κυμάνθηκαν μεταξύ 1,93 mg/l και 7,50 mg/l. Η χαμηλότερη τιμή διαλυμένου οξυγόνου προκαλεί ανησυχία για ενδεχόμενο ανοξικών συνθηκών στον Κόλπο κατά τη θερινή περίοδο.

- Η χλωροφύλλη-α στο επιφανειακό στρώμα νερού (1-5 m) κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδα στο τέλος του καλοκαιριού με τιμές από 0,2 – 12 μg/L, ενώ οι χαμηλότερες τιμές καταγράφονται στο τέλος του φθινοπώρου (0,05 – 1,5 μg/L). Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η μέση τιμή χλωροφύλλης-α του Αιγαίου Πελάγους είναι 0,4 μg/L με εύρος μετρήσεων από 0,15 – 1,5 μg/L. Στην περιοχή του λιμένα Θεσσαλονίκης όλοι οι μετρήσεις μπορούν να χαρακτηριστούν αζωικές λόγω απουσίας κάθε μορφής βενθικών οργανισμών. Το ίζημα εμφανίζει υψηλές περιεκτικότητες σε TPH’s (ολικούς πετρελαϊκούς υδρογονάνθρακες, βαρέα μέταλλα και οργανικά) που δείχνουν εξαιρετικά ρυπασμένο υπόστρωμα.

- Ο Θερμαϊκός Κόλπος το καλοκαίρι εμφανίζεται ως ολιγοτροφικό σύστημα, με ιδιαίτερα χαμηλές συγκεντρώσεις θρεπτικών, με σχεδόν μηδενικές τιμές αμμωνιακού αζώτου και φωσφόρου, ενώ τα νιτρικά κυμαίνονται από 1,5 έως 3,0 mg/l (0,02 έως 0,05 meq/l).

- Οι εστίες μόλυνσης των νερών του Θερμαϊκού κόλπου (ολικά κολοβακτηρίδια) βρίσκονται στις δυτικές ακτές του και εντοπίζονται στα σημεία εκβολών των ποταμών και των καναλιών που εκβάλουν στον Κόλπο, (48-200 cfu/100ml), στην περιοχή δυτικά των λιμενικών εγκαταστάσεων της Θεσσαλονίκης (Καλοχώρι, παλιά βυρσοδεψεία, Βιολογικός - 200-100000 cfu/100ml), και την περιοχή πριν τον αερολιμένα στις εκβολές χειμάρρου (48-200 cfu/100ml).

Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί σημαντική βελτίωση (τουλάχιστον σαν άμεση παρατήρηση) στις περιβαλλοντικές συνθήκες του Όρμου Θεσσαλονίκης με την επανεμφάνιση μικρών κοπαδιών ψαριών (κέφαλοι, γόπες, μαρίδες) αλλά και οστρακόδερμων καθώς και πουλιών όπως ο φαλακροκόρακας και το λαμπροβούτι σε αξιόλογους αριθμούς που υποδηλώνουν ύπαρξη τροφής.