Η Ιστορία που δεν διδάσκεται στα σχολεία

της Μαρούλας Πλήκα στην "Αυγή"

Η πραγματική Ιστορία της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης από τους ναζί, μετά από 1.296 μέρες κατοχής, ξεδιπλώθηκε στην εκδήλωση που διοργάνωσε η δημοτική κίνηση «Θεσσαλονίκη - Ανοικτή Πόλη» στις 30 Οκτωβρίου, ανήμερα της επετείου και ύστερα από 69 χρόνια. Τις «σελίδες» αυτής της άγνωστης σε πολλούς ιστορίας, που δεν διδάσκεται στα σχολεία και όχι τυχαία, παρουσίασαν αριστοτεχνικά ο Στράτος Δορδανάς, ο Ευάγγελος Χεκίμογλου και ο Σπύρος Κουζινόπουλος.

Η ανταπόκριση του κόσμου στην εκδήλωση ήταν μεγάλη, η αίθουσα εκδηλώσεων του δημαρχείου Θεσσαλονίκης ήταν κατάμεστη, ενώ το κοινό υποδέχθηκε τις μαρτυρίες και της εισηγήσεις τον ομιλητών με ενθουσιασμό και συγκίνηση... Ένθερμα χειροκροτήματα, πολλά «μπράβο» ακούστηκαν και αρκετά μάτια βούρκωσαν από τις μνήμες που ξύπνησαν. Ανάμεσα στους παρευρεθέντες πολλοί νέοι που ήρθαν να μάθουν, εκπρόσωποι και μέλη της εβραϊκής κοινότητας, αλλά και αγωνιστές που πολέμησαν τη ναζιστική λαίλαπα.

Μια υπόσχεση για τα 70 χρόνια

Ο επικεφαλής της δημοτικής κίνησης και δημοτικός σύμβουλος Τριαντάφυλλος Μηταφίδης, συνεπής αγωνιστής και δάσκαλος, καλωσορίζοντας τον κόσμο έδωσε την υπόσχεση ότι η πόλη θα ανακτήσει την Ιστορία της θυμίζοντας ότι μέχρι και σήμερα πολλοί δρόμοι φέρουν ονόματα δωσίλογων συνεργατών των ναζί. «Δεν θα βρείτε στον κεντρικό δήμο της πόλης κανένα δρόμο με την ιστορική ημερομηνία 30.10.1944 ή με τα ονόματα των απελευθερωτών της» τόνισε και υποσχέθηκε (δείχνοντας μία έτοιμη ήδη πινακίδα που του έκαναν δώρο κάποιοι εργαζόμενοι στον δήμο) ότι «του χρόνου θα γιορταστούν τα 70 χρόνια της λύτρωσης της πόλης από τη ναζιστική τυραννία μετονομάζοντας την παραλιακή Λεωφόρο Νίκης σε «Λεωφόρο Αντιφασιστικής Νίκης 30 Οκτωβρίου 1944», όπως θυμίζει η ταμπέλα που κρατώ. Οργανώνοντας παράλληλα μια μεγάλη αντιφασιστική διαδήλωση με κατάληξη τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό, απ' όπου ξεκινούσαν τα τρένα του θανάτου για τους συμπολίτες μας μάρτυρες του Ολοκαυτώματος. Γιατί, όπως έγραψε ο επιζών του Ολοκαυτώματος Ελί Βιζέλ, «ο δήμιος σκοτώνει πάντα δύο φορές τη δεύτερη με τη λήθη».

Ο ΕΛΑΣ έσωσε τις υποδομές

Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Σπύρος Κουζινόπουλος, στην αρχή της ομιλίας, θύμισε ότι στη Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε στις 15 Μαΐου 1941 η πρώτη σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη αντιστασιακή οργάνωση «Ελευθερία», με πρωτοβουλία του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ. Στη συνέχεια περιέγραψε το πώς ο ΕΛΑΣ έσωσε τις υποδομές της Θεσσαλονίκης, αφού τα χιτλερικά στρατεύματα σκόπευαν να τις ανατινάξουν. Εξήγησε ότι «το τελευταίο δεκαήμερο του Οκτώβρη 1944, τα τμήματα των ανταρτών, συνεπικουρούμενα από τον εφεδρικό ΕΛΑΣ, αρχίζουν να κυριαρχούν στην Άνω Πόλη, η οποία, σύμφωνα με αφήγηση του Γιώργου Ιωάννου, είχε απελευθερωθεί ακόμη από την ημέρα της εορτής του Αγίου Δημητρίου".

Μάλιστα, όπως περιέγραφε, θυμόταν τον Μάνο Κατράκη, που εκείνο το διάστημα βρισκότανε στη Θεσσαλονίκη να είναι ανεβασμένος επάνω σε έναν τοίχο στο Κουλέ - Καφέ και να απαγγέλλει με την ενθουσιώδη φωνή του». «Οι Γερμανοί, συνέχισε, καθώς ετοιμάζονταν να αποχωρήσουν, ναρκοθετούν με δυναμίτιδα όλες τις βασικές υποδομές της, ενώ ο τελευταίος Γερμανός στρατιωτικός διοικητής Θεσσαλονίκης, συνταγματάρχης Μίλερ Όστεν, όταν δύο φορές τον επισκέφθηκε στο γραφείο του ο εντεταλμένος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, Βέγκερ, ωρυόταν σε έξαλλη κατάσταση: 'Θα κάψω τη Θεσσαλονίκη'.

Η απειλή του χιτλερικού αξιωματικού θα πραγματοποιηθεί εν μέρει, καθώς θα ανατιναχτεί μόνο μέρος του λιμανιού, ενώ θα σωθούν από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, μετά από μάχες, τα δύο εργοστάσια ηλεκτροφωτισμού, το κεντρικό υδραγωγείο της Θεσσαλονίκης, καθώς και οι μύλοι Αλλατίνη».

Ο Σπ. Κουζινόπουλος ανέφερε ότι πρώτοι μπήκαν στην πόλη οι αντάρτες του 31ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ «που βάδιζαν τη σημερινή λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας κρατώντας, όπως περιέγραψε ο Νίκος Μπακόλας, την ελληνική σημαία. (...) Το μεσημέρι της 30ής Οκτωβρίου '44, η Θεσσαλονίκη είναι πλέον ελεύθερη, ενώ ο Μάρκος Βαφειάδης στέλνει στο Γενικό Αρχηγείο του ΕΛΑΣ τηλεγράφημα που άρχιζε ως εξής: 'Τμήματά μας εισήλθον Θεσσαλονίκην σήμερον 3ην μετά μεσημβρίαν. Λαός Θεσσαλονίκης έξαλλος από ενθουσιασμόν διατρέχει οδούς πόλεως εναγκαλιζόμενος αντάρτες'».

Κλείνοντας την εισήγησή του έκανε λόγο για «προσπάθεια λήθης» από την ελληνική πολιτεία, τονίζοντας ότι «αυτός ο ιστορικός σκοταδισμός είναι που στέρησε από τον λαό μας, και κυρίως από τη νέα γενιά την απαραίτητη γνώση του παρελθόντος. Έτσι ας μην απορούμε που βρέθηκαν θιασώτες του ναζισμού και στη σημερινή εποχή».

Γιορτάζουμε την έναρξη του πολέμου

Ο Στράτος Δορδανάς διάβασε ένα κείμενο της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης, γραμμένο μετά την Κατοχή, που επιχειρούσε να δικαιολογήσει τη στάση των τοπικών αρχών κατά την παράδοση της πόλης στους Γερμανούς. «Η αντίσταση άρχισε από την πρώτη στιγμή, αλλά δεν ήταν ούτε 'εθνική' ούτε 'ενιαία'. Η Θεσσαλονίκη υποδέχτηκε τους Γερμανούς μουδιασμένη, κυρίως λόγω της δικτατορίας του Μεταξά. Στον Μεσοπόλεμο συγκροτήθηκαν εθνικιστικές οργανώσεις, αλλά με ελάχιστη επιρροή, με δράση κυρίως κατά των Εβραίων. Τμήματα αυτών συνεργάστηκαν με τους κατακτητές στη βάση του αντικομμουνισμού» υποστήριξε.

«Στην Ελλάδα γιορτάζουμε την έναρξη και όχι το τέλος του πολέμου, διότι επακολούθησαν τα Δεκεμβριανά και ο εμφύλιος πόλεμος. Η ελληνική πολιτεία δεν θέλει να θυμόμαστε, δεν ενθαρρύνει την ιστορική έρευνα, δεν βοηθά τους ερευνητές, δεν προστατεύει ως εθνικό πλούτο τα αρχεία. Η πολιτεία καταβάλλει φιλότιμες προσπάθειες για να ξεχάσουμε. Αντίθετα, οι Γερμανοί και οι Γάλλοι συνέγραψαν από κοινού ένα σχολικό εγχειρίδιο ιστορίας, ώστε να συμβάλει όχι στη λήθη, αλλά στη συμφιλίωση, στην κατανόηση του παρελθόντος για τη συγκρότηση κοινού παρόντος και, κυρίως, κοινού μέλλοντος» τόνισε.

Φθάνοντας στο σήμερα τόνισε ότι «η Χρυσή Αυγή υπόσχεται να σώσει τη χώρα, όπως ο Χίτλερ και η 21η Απριλίου, και χρησιμοποιεί τις ίδιες μεθόδους και πρακτικές. Την ψήφισαν 400.000 συμπολίτες μας όχι για να εκδικηθούν το πολιτικό σύστημα, αλλά γιατί δεν τους ενδιέφερε το τι πρέσβευαν».

Ο οικογενειάρχης ταβερνιάρης...

Με τον παιγνιώδη τίτλο «Ο ανύποπτος Σουηδός και ο επίμονος ταβερνιάρης», ο συγγραφέας Ευάγγελος Χεκίμογλου παρουσίασε δύο πηγές χρονολογημένες στην απελευθέρωση. Η πρώτη ήταν η αναφορά του Γιον Λίμπεργκ, απεσταλμένου του Σουηδικού Ερυθρού Σταυρού στη Θεσσαλονίκη, σχετικά με το συνέβη στην πόλη στις 30 Οκτωβρίου και έπειτα. Η μαρτυρία έχει αξία για την «ουδέτερη» ματιά της και την επιφύλαξη του Σουηδού για το τι θα συνέβαινε μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Ο ομιλητής τόνισε ότι την επιφύλαξη αυτή συμμερίζονταν οι αστικές οικογένειες και οι ανώτεροι γραφειοκράτες με τους οποίους ο Λίμπεργκ είχε επαφή.

Η δεύτερη πηγή ήταν τα πρακτικά των πρώτων συναντήσεων των ελάχιστων Εβραίων που γλίτωσαν κρυμμένοι στη Θεσσαλονίκη και τα περίχωρα (Δεκέμβριος 1944 - Φεβρουάριος 1945). Μέλημά τους ήταν η εξεύρεση τροφίμων, στέγης και ρουχισμού. Ενδεικτική για τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν ήταν η σύμπλευση θεσμικών φορέων της πόλης προς τις προσπάθειες του ταβερνιάρη, που είχε μετατρέψει σε ταβέρνα τη συναγωγή Πλάζα, να διατηρήσει την ταβέρνα του.

Τραπεζίτες και ιερωμένοι συνέστησαν στους γυμνούς και πεινασμένους Εβραίους που διασώθηκαν να κάνουν υπομονή, γιατί ο ταβερνιάρης ήταν οικογενειάρχης. Όλα τα κτήρια της ισραηλιτικής κοινότητας παρέμεναν κατειλημμένα, το νεκροταφείο ήταν κατεστραμμένο, ενώ τρεις μήνες μετά την απελευθέρωση δημόσια υπηρεσία κατεδάφισε μία από τις ελάχιστες συναγωγές που είχαν αφήσει οι Γερμανοί.