Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης: Μία φωτισμένη μορφή

Εφ’ όσον υπάρχουν μάνες που γεννάν, μη φανταστείτε ποτέ ότι το μίσος μπορεί να είναι ισχυρότερο από την αγάπη. (Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης: «Το μυθιστόρημα της κυρίας Έρσης»)

Συμπληρώθηκαν κιόλας 21 χρόνια από τότε που έφυγε από κοντά μας μία από τις πιο φωτισμένες μορφές της Θεσσαλονίκης, ο συγγραφέας, ζωγράφος, φαρμακοποιός αλλά και αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, ο «ιδιόρυθμος μποέμ με ροπή προς τον ασκητισμό» όπως τον αποκάλεσε ο Κάρολος Τσίζεκ. Πολύπλοκη, πολύπλευρη και πολυδιάστατη η προσωπικότητα του Nίκου Γαβριήλ Πεντζίκη σημάδεψε την πνευματική ζωή της Θεσσαλονίκης από το 1935. Bαθιά ποτισμένος από τις ρίζες του τόπου του, γνώστης της τοπιογραφίας και της ιστορίας, εμβάθυνε με το χειμαρρώδη λόγο του την ορθόδοξη παράδοση. Ο Πεντζίκης, όπως πολλοί έγραψαν, ήταν χείμαρρος ιδεών, αστείρευτη δεξαμενή γνώσεων, ένας περιπατητής και παρατηρητής που την αθωότητα και την περιέργειά του κράτησε μέχρι τον θάνατό του, την εκδημία του, τέτοια εποχή το 1993 Στα βιβλία του από το εμβληματικό «Μυθιστόρημα της κυρίας΄Ερσης» και τον «Ανδρέα Δημακούδη», το «ΑρχεΙο» έως τον «Πεθαμένο και την Ανάσταση» ο συνειρμικός, πεντζίκειος τρόπος γραφής σε κερδίζει σελίδα τη σελίδα. Ο λόγος του, πλούσιος σε ουσιαστικά και σε ρήματα, επίθετα χρησιμοποιούσε τα απολύτως αναγκαία -φτωχαίνουν το λόγο, έλεγε-. Αυτόν το «δικό» του λόγο τον μετέφραζε σε σχέδια γεμάτα χρώματα. Πλημμυρίδα χρωμάτων με έμφαση στα βυζαντινά πορφυρά και κόκκινα βερμιγιόν, στο μπλέ του κοβαλτίου, διάστικτα από λαμπερά κίτρινα του κρόκου και σκούρα πράσινα. Το σχέδιό του μικρές ,αναρίθμητες κουκκίδες- για μας τους απλούς παρατηρητές- γιατί για τον Πεντζίκη τίποτα δεν ήταν ατελές, σκόρπιο, αναρίθμητο. Ο ίδιος μετρούσε τις πινελιές του, δέκα, είκοσι, τριάντα χιλιάδες σε κάθε πίνακα, σαν ένα είδος προσευχής όπως οι καλόγεροι μουρμουρίζοντας τις προσευχές τους μετρούν τις χάντρες στο κομποσχοίνι. Νίκος Γ. Πεντζίκης: (1908-1993) “Μυχός Κόλπου Θεσσαλονίκης” O Nίκος Γαβριήλ Πεντζίκης ταυτίστηκε με τη «μητέρα Θεσσαλονίκη», αλλά γοητεύτηκε από το «άχρονο θαύμα» του Aγίου Oρους.Oι δεκάδες επισκέψεις του στην Aθωνική Πολιτεία τροφοδοτούσαν τον πνευματικό του κόσμο, τη βαθιά του πίστη στην Oρθοδοξία, που εκφράζεται στο συγγραφικίο και εικαστικό του έργο. Aπο τους εκπροσώπους του «εσωτερικού μονολογου», στη χώρα μας, ο N.Γ. Πετζίκης άφησε κείμενα σοφίας και μνήμης. Tοπία, πρόσωπα κι ονόματα έγιναν πεζογραφήματα, ποιήματα, λεπτές πινελιές κι ο «Συναξαριστής» πηγή έμπνευσης που προσέδωσε στους πίνακές του άπειρους αριθμούς, χρώματα, σύμβολα και σχήματα. Ο Αθως από τη Μονή Κουτλουμουσίου, 1952, τέμπερα σε χαρτόνι Ο αυτοδίδακτος ζωγράφος Ν.Γ.Πεντζίκης Βυζαντινός και Ευρωπαίος, πολύπλοκος και αθώος, ορθόδοξος και μοντέρνος, ο Νίκος-Γαβριήλ Πεντζίκης κέντησε με αναρίθμητες πινελιές και με απέραντη αγάπη και υπομονή ένα μυστικό τοπίο όπου αναδύονται οι σχέσεις του ανθρώπου με το απόλυτο. Ζωγράφος αυτοδίδακτος («μα κάθε άλλο παρά απλοϊκός και άτσαλος») ο Νίκος-Γαβριήλ Πεντζίκης (1908-1993) πλούτισε τη νεοελληνική ζωγραφική με καινούργια πρωτοφανέρωτα χαρακτηριστικά. Aναθρεμμένος στη βυζαντινή Θεσσαλονίκη, βαθύς γνώστης της βυζαντινής γραμματείας και τέχνης αλλά και κάτοχος, από πολύ νωρίς όλων των ρευμάτων και των τάσεων του ευρωπαϊκoύ μοντερνισμού και της αβανγκάρντ, συνδύασε στα έργα του την παράδοση με στοιχεία των μετεμπρεσιονιστών φτάνοντας σε εντελώς προσωπικές διατυπώσεις. Η ζωγραφική του Πεντζίκη είναι σε άμεση συνάρτηση με τον πνευματικό του κόσμο, τον ιδιαίτερο ψυχισμό του, τα νεωτερικά, τόσο τολμηρά πεζογραφήματά του. Οπως τόσες φορές είχε πει, το κέντρο αλλά και το έναυσμα της καλλιτεχνικής του παραγωγής ήταν η ορθόδοξη πίστη και τα πατερικά κείμενα. Ο Πεντζίκης (δεξιά) με τον ζωγράφο Γιώργο Παραλή το 1952 στο Αγιον Ορος Έζησε και πέθανε στη «Μητέρα Θεσσαλονίκη». Σπούδασε φαρμακευτική και εφηρμοσμένη οπτική στο Στρασβούργο και στο Παρίσι (1926-1929). Τα χρόνια 1930-1955 διηύθυνε το φαρμακείο που κληρονόμησε από τον πατέρα του στην οδό Εγνατία και το διάστημα 1955-1968 εργάστηκε σε φαρμακευτική εταιρεία. Πρωτοπαρουσίασε ζωγραφική του το 1944, έχοντας ήδη βρει τη φωνή του στην πεζογραφία και στην ποίηση, έχοντας εκδώσει δηλαδή τα πεζογραφήματα «Ανδρέας Δημακούδης» και «Ο Πεθαμένος και η Ανάσταση», καθώς και την ποιητική συλλογή «Εικόνες». Η εικαστική του παιδεία τον ώθησε στη συγγραφή τεχνοκριτικών σημειωμάτων και μελετών (για τον Παπαλουκά, για τον Γκίκα). Τα πρώτα χρόνια ζωγραφίζει με μολύβια και λάδια, όμως πολύ νωρίς στρέφεται στην τέμπερα, που θα χρησιμοποιήσει ως το τέλος, γιατί θεωρεί το λάδι αισθησιακό.

Εργογραφία (πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις) 1 Ι.Ποίηση • Εικόνες. Αθήνα, τυπ. Κρομιδά, 1944. • Ανακομιδή. Θεσσαλονίκη, 1961. ΙΙ.Πεζογραφία • Ανδρέας Δημακούδης· Ένας νέος μονάχος. Θεσσαλονίκη,1935 (με το ψευδώνυμο Σταυράκιος Κοσμάς) (και δεύτερη έκδοση με αλλαγές και τίτλο Ανδρέας Δημακούδης και άλλες μαρτυρίες χαμού και δεύτερης πανοπλίας, Θεσσαλονίκη, ΑΣΕ, 1977). • Ο πεθαμένος και η ανάσταση. Αθήνα, Γ.Κρομίδας, 1944. • Πραγματογνωσία· Κείμενο σε συνέχεια. Θεσσαλονίκη, 1950. • Αρχιτεκτονική της σκόρπιας ζωής. Αθήνα, Ίκαρος, 1963. • Το μυθιστόρημα της κυρίας Έρσης. Αθήνα, έκδοση του περ. Ταχυδρόμος, 1966. • Μητέρα Θεσσαλονίκη. Αθήνα, Κέδρος, 1970. • Συνοδεία· Πεζογραφήματα. Αθήνα, Ίκαρος, 1971. • Ομιλήματα. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1972. • Σημειώσεις εκατό ημερών. Αθήνα, 1973. • Αρχείον· Βιβλίον έρωτος ήτοι της Αγάπης που χαρίζει ως φως οικουμενικό ο Κύριος. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1974. • Βοροφρύνη. Αθήνα, Άγρα, 1982. • Πόλεως και νομού Δράμας παραμυθία. Αθήνα, Άγρα, 1986. • Εγκατάλοιπα Ιωάννη Κνίτελλη· Παρουσίαση Γιάννης Δάλλας. Αθήνα, Συνέχεια, 1994. • Ψιλή ή περισπωμένη. Αθήνα, Άγρα, 1995. ΙΙΙ.Δοκίμια - Φιλοσοφία • Προς εκκλησιασμόν. Θεσσαλονίκη, 1979. • Υδάτων υπερεκχείλιση. Θεσσαλονίκη, έκδοση του περ.Παρατηρητής, 1990. ΙV. Μεταφράσεις • Ιωνάθαν Σουίφτ, Σεμνή πρόταση ώστε να παύσουν τα τέκνα των φτωχών ν’ αποτελούν βάρος για τους γονείς τους και τον τόπο και να καταστούν ωφέλιμα στην κοινωνία· Μετάφραση Γαβριήλ Νικολάου Πεντζίκη. Αθήνα, Άγρα, 1998 (στη σειρά Ο άτακτος λαγός, αρ.6). • Stephane Mallarme, Ο ίγκιτουρ· ή Η τρέλα του Έλβενον· Μετάφραση, ένα δοκίμιο & επίμετρο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης. Αθήνα, Άγρα, 1983. V. Συγκεντρωτικές εκδόσεις • Πραγματογνωσία· και άλλα επτά κείμενα μυθοπλασίας γεωγραφικής. Θεσσαλονίκη, ΑΣΕ, 1977. • Αντρέας Δημακούδης· Και άλλες μαρτυρίες χαμού και δεύτερης πανοπλίας. Θεσσαλονίκη, ΑΣΕ, 1977. • Αρχιτεκτονική της σκόρπιας ζωής και άλλα μεταγενέστερα κείμενα. Θεσσαλονίκη, ΑΣΕ, 1978. • Παλαιότερα ποιήματα και νεώτερα πεζά. Θεσσαλονίκη, ΑΣΕ, 1980. 1. Για αναλυτικά εργογραφικά και βιβλιογραφικά στοιχεία για τον Ν.Γ.Πεντζίκη ως το 1971 βλ. Σκοπετέα Σοφία, Βιβλιογραφία Ν.Γ.Πεντζίκη (1935-1971). Αθήνα, Ερμής, 1971.