Το στρατόπεδο Τουρκεστάνων της Νέας Μηχανιώνας

Τουρκεστάνοι αιχμάλωτοι ντυμένοι με γερμανική στολή στη Γαλλία. Πηγή: Βundesarchiv

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Ένα σχεδόν άγνωστο γεγονός της περιόδου της Κατοχής, ήταν η ιστορία με το τάγμα των Τουρκεστάνων στρατιωτών του γερμανικού στρατού που στρατοπέδευε στην περιοχή των κοιμητηρίων της Νέας Μηχανιώνας και πολλοί από αυτούς στη συνέχεια διέφυγαν και κατατάχθηκαν αντάρτες στον ΕΛΑΣ.

Επρόκειτο για σοβιετικούς στρατιώτες, που κατάγονταν από την περιοχή του Τουρκεστάν και οι οποίοι είχαν συλληφθεί, οι περισσότεροι, αιχμάλωτοι κατά την εισβολή των χιτλερικών στρατευμάτων στην ΕΣΣΔ, ενώ οι υπόλοιποι υπηρετούσαν στη στρατιά του Ουκρανικής καταγωγής σοβιετικού στρατάρχη Βλάσωφ, όταν αυτός παρέδωσε ολόκληρη τη στρατιά του αμαχητί στους Γερμανούς τη δεύτερη κιόλας ημέρα του Γερμανορωσικού πολέμου. 1

Σύμφωνα με τον Σαράντη Σπίντζο, τον θρυλικό "καπετάν Φουρτούνα" του ΕΛΑΝ, αρκετούς από αυτούς τους Τουρκεστάνους, γύρω στα δύο Συντάγματα, τους είχαν μεταφέρει οι Γερμανοί στην Ελλάδα. Και αφού τους έβαλαν να παρελάσουν για προπαγανδιστικούς λόγους στους δρόμους της Αθήνας, για να δείξουν ότι νικούν στο Ρωσικό μέτωπο και αιχμαλωτίζουν ομαδικά τους Σοβιετικούς, στη συνέχεια τους μετέφεραν στη Θεσσαλονίκη, αναγκάζοντάς τους να παρελάσουν και στην πρωτεύουσα του Μακεδονικού Ελληνισμού. Αργότερα, τους έντυσαν με στολές Γερμανών στρατιωτών και τους κατέταξαν αναγκαστικά στο Γερμανικό στρατό ως ... εθελοντές.

Όσους από αυτούς αρνήθηκαν να ενταχθούν στο χιτλερικό στράτευμα ή πάλι δεν ενέπνεαν εμπιστοσύνη, συνολικά γύρω στα 500 άτομα, τους μετέφεραν στη Νέα Μηχανιώνα και τους έκλεισαν ως αιχμαλώτους στο στρατόπεδο που είχαν δημιουργήσει βόρεια του οικισμού της, στην περιοχή πάνω από τα σημερινά κοιμητήρια.

Γράφει ο Σπίντζος:

Οι περισσότεροι από αυτούς που κλείσθηκαν στο στρατόπεδο, ήταν Ταταρομογγόλοι. Αρκετοί λοιπόν από αυτό το στρατόπεδο, που οι Γερμανοί τους χρησιμοποιούσαν και σε διάφορες αγγαρίες, κατόρθωσαν να πάρουν επαφή με τις πολιτικές οργανώσεις και με τη βοήθειά τους να δραπετεύσουν. Μετά τη δραπέτευση, πάλι με τη βοήθεια των οργανώσεων, οδηγήθηκαν και προσχώρησαν στον ΕΛΑΣ, στο Χολομώντα, όπου ήταν η έδρα της ΧΙ Μεραρχίας. Έτσι εκεί συγκεντρώθηκαν γύρω στους 40-45 Ρώσους (σ.σ. Τουρκεστάνους) δραπέτες και περί τους 30 Βουλγάρους αυτόμολους. Η Μεραρχία όλους αυτούς τους οργάνωσε σε ένα λόχο με διοικητή το Ρώσο Ταγματάρχη Ιβάν και υποδιοικητή ένα Βούλγαρο έφεδρο ανθυπολοχαγό. Ο λόχος ήταν καλά εξοπλισμένος διότι όλοι οι Βούλγαροι αυτομόλησαν με τον οπλισμό τους. Επίσης και μερικοί Ρώσοι φεύγοντας είχαν κατορθώσει να εφοδιαστούν με λίγο οπλισμό. Τον υπόλοιπο εξοπλισμό τους τον συμπλήρωσε σιγά-σιγά η Μεραρχία. Ο λόχος αυτός πολέμησε πολύ καλά, πήρε μέρος σε αρκετές μάχες και έδωσε και μερικά θύματα στον κοινό αγώνα”.

Τουρκεστάνοι της Βέρμαχτ στη Γαλλία. Πηγή: Βundesarchiv

Οι Τουρκεστάνοι της Ν.Μηχανιώνας

Όπως αφηγήθηκε για τους Τουρκεστάνους ο παλιός Μηχανιώτης ράφτης και στέλεχος του ΕΑΜ, Ευάγγελος Χατζημπιρμπιλός:

Οι Γερμανοί είχαν εδώ στη Νέα Μηχανιώνα ένα λόχο Τουρκεστάνων, ο κόσμος τους έλεγε Μογγόλους. Ήταν στο Ρωσικό στρατό, τους έπιασαν αιχμαλώτους και δέχτηκαν να ενταχθούν στο Γερμανικό στρατό. Αυτοί μου έφεραν ένα ράφτη δικό τους στο ραφείο μου που είχα στην πλατεία της Μηχανιώνας, εκεί στη γωνία του Κατσούλη, για να διορθώνει τα ρούχα τους. Μια μέρα μου λέει, σήμερα πιάσανε ένα Παρτιζάνο δικό σας. Εγώ για να μάθω πως και γιατί, φώναξα μια ξαδέλφη μου που ήξερε καλά τούρκικα και μου εξήγησε μέσω αυτής τα καθέκαστα.3

Αυτός ο παρτιζάνος που είχαν συλλάβει οι Γερμανοί, δεν ήταν άλλος από τον ήρωα της Νέας Μηχανιώνας Απόστολο Βαζάκα, μια θρυλική φυσιογνωμία που στα μαύρα χρόνια της Κατοχής, μαζί με τον καπετάνιο του ΕΛΑΝ πήγαιναν με ένα καίκι στα νησιά του Βόρειου Αιγαίου, απελευθερώνοντας κομμουνιστές εξόριστους ή πάλι μεταφέροντας οπλισμό και εφημερίδες για τις ανάγκες των οργανώσεων του ΕΛΑΣ, καθώς και τρόφιμα για τους κατοίκους της Ν.Μηχανιώνας. Μετά τη σύλληψή του, επειδή μετείχε στο δίκτυο για τη φυγάδευση των Τουρκεστάνων προς τα τμήματα του ΕΛΑΣ στο Χορτιάτη και στη συνέχεια στο Χολομώντα, οι Ναζί εκτέλεσαν τον Βαζάκα, ενώ για τον ίδιο λόγο είχαν επιχειρήσει να συλλάβουν και τον Μηχανιώτη στέλεχος του ΕΑΜ, Μηνά Πορίδη, αλλά πρόλαβε και έφυγε στο βουνό.

Τουρκεστάνοι με γερμανικές στολές σε περιπολία στη Νέα Μηχανιώνα

Η φυγάδευσή τους

Σύμφωνα πάντα με τον Χατζημπιρμπιλό “όλους αυτούς τους Τουρκεστάνους, με μεσολαβητή το ράφτη και την κοπέλα που ήξερε τουρκικά, τους στείλαμε στον ΕΛΑΣ που τους κουβαλούσε η ηρωίδα Μηλιά Ρούσου μέσα από τη ρεματιά μέχρι πάνω στα σύνορα της Κερασιάς, αφού πρώτα τους μεταμόρφωνε σε γριούλες με μπαστουνάκια για να μη τους γνωρίσουν”.

Σύμφωνα με τον Μηνά Πορίδη, στην οργάνωση της ΕΠΟΝ Νέας Μηχανιώνας, που βοηθούσε στη διαφυγή των πρώην σοβιετικών στρατιωτών, μετείχαν εκτός από τον ίδιο και οι Σωτήριος Καψάλας, Παναγιώτης Παπαμιχαήλ, Κωνσταντίνος Τσάκος και ο Απόστολος Βαζάκας. Στο στρατόπεδο των Τουρκεστάνων, τους οποίους ο Πορίδης ονομάζει “Μογγόλους” λόγω των χαρακτηριστικών τους, διέμεναν και λίγοι Ιταλοί, που τους είχαν αιχμαλωτίσει οι Γερμανοί μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας. 4

Η ναζιστική λεγεώνα του Τουρκεστάν

Μετά την εισβολή των χιτλερικών στρατευμάτων στη Σοβιετική Ένωση και το άνοιγμα του ανατολικού μετώπου, οι σοβιετικοί στρατιώτες με προέλευση από τις περιοχές της κεντρικής Ασίας που συλλαμβάνονταν αιχμάλωτοι ή όσοι λιποτακτούσαν, μετά την απαραίτητη εκπαίδευση και “κατήχηση”, εντάσσονταν στη ναζιστική “Λεγεώνα του Τουρκεστάν” που είχε δημιουργηθεί στο πλαίσιο των Ostlegionen (Ανατολικές Λεγεώνες) της Βέρμαχτ. Ιδρυτής της “Λεγεώνας του Τουρκεστάν”, ήταν ο Καζάκος εθνικιστής και αντικομμουνιστής Μουσταφά Σοκά. Αρχικά μεταφέρονταν στη Γερμανία και μετά από εκπαίδευση δύο μηνών, επανεξοπλίζονταν και αποστέλλονταν σε διάφορες χώρες, κυρίως στη Γαλλία και τις χώρες των Βαλκανίων για βοηθητικές δουλειές αλλά και για να πολεμήσουν τους αντάρτες. Μάλιστα, σύμφωνα με κάποιες πηγές, το 789ο τάγμα της «Λεγεώνας του Τουρκεστάν», μετά από «επανεκπαίδευση» στη Γερμανία, στάλθηκε το 1943 στην Ελλάδα, όπου πολέμησε ενάντια στους αντάρτες του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. 5

Τα περισσότερα μέλη της “Λεγεώνας του Τουρκεστάν” ήταν αιχμάλωτοι πολέμου που δέχονταν να ενταχθούν στο γερμανικό στρατό με την ελπίδα ότι θα έχουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης από αυτές που επεφύλασσαν οι Ναζί στους αιχμαλώτους.

Η Λεγεώνα ξεκίνησε μικρή, με ένα μόνο τάγμα, αλλά αργότερα είχε μεγαλώσει και κατά το 1943 αποτελούνταν από περίπου 16.000 στρατιώτες. Η Λεγεώνα τελικά απαρτίστηκε από 16 τάγματα και υπάγονταν στην 162η Μεραρχία πεζικού της Βέρμαχτ.

Η 162η Μεραρχία Πεζικού αποτελούνταν σχεδόν αποκλειστικά από σοβιετικούς μουσουλμάνους από διάφορες περιοχές, συμπεριλαμβανομένου του Αζερμπαϊτζάν, αλλά οι περισσότεροι από τους στρατιώτες ήταν Τούρκοι σε εθνικότητα.

Η “Λεγεώνα των Τουρκεστάν” αγωνίστηκε κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους κατά των γιουγκοσλαβικών ανταρτών πριν προωθηθεί στην Ιταλία. Τελικά, μετά τον πόλεμο, τα μέλη της Λεγεώνας επαναπατρίστηκαν στην ΕΣΣΔ, και όσοι από αυτούς μετείχαν ενεργά στο πλευρό των Γερμανών ή είχαν πάρει μέρος σε εγκληματικές ενέργειες κατά του άμαχου πληθυσμού, καταδικάστηκαν και κλείστηκαν στα σοβιετικά γκούλακ, τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας. 6

Σημειώσεις

1. Το Τουρκεστάν είναι περιοχή στην κεντρική Ασία, μεταξύ Σιβηρίας, Ιράν, Αφγανιστάν και Θιβέτ και περιλαμβάνει τα σημερινά κράτη Καζακστάν, Κιργιζιστάν, Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν και τμήματα της Κινεζικής επαρχίας Σιντσιάνγκ. Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, είχε δημιουργηθεί στις 30 Απριλίου, στο πλαίσιο της ΕΣΣΔ η Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκερατία του Τουρκεστάν, περιλαμβάνοντας όλες τις ανεξάρτητες σήμερα χώρες που προαναφέραμε. Ο βίος του Τουρκεστάν κράτησε μέχρι τις 27 Οκτωβρίου 1924 οπότε η συγκεκριμένη δημοκρατία διασπάστηκε στη Σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία της Τουρκμενίας, το σημερινό Τουρκμενιστάν, στη ΣΣΔ Ουζμπεκιστάν, στη ΣΣΔ Τατζικιστάν, στη ΣΣΔ Κιργιστάν και στην Αυτόνομη Περιφέρεια Καρακαλπάκ.
2. Σαράντη Σπίντζου, ΕΛΑΝ: VI Ναυτική Μοίρα, σελίδες από την Εθνική Αντίσταση, χ.ε., Καβάλα 1986, σ.76-77
3. Ευάγγελος Χατζημπιρμπιλός, ανέκδοτα απομνημονεύματα στο Αρχείο Σπ. Κουζινόπουλου
4. Μηνάς Πορίδης, ανέκδοτα απομνημονεύματα, σ.40-46
5. Εφημερίδα Ριζοσπάστης, 17 Δεκεμβρίου 2019, σ. 22
6. Πηγή: https://www.warhistoryonline.com/world-war-ii/german-units-normandy-invasion.html