Οι Νέες Φυλακές Θεσσαλονίκης

Οι πολιτικοί κρατούμενοι στα πέτρινα χρόνια του Εμφυλίου

Πολιτικοί κρατούμενοι στο προαύλιο των Νέων Φυλακών Θεσσαλονίκης

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Ένας από τους τόπους κράτησης πολιτικών αλλά και ποινικών κρατουμένων στη Θεσσαλονίκη από τα χρόνια του μεσοπολέμου αλλά και αργότερα, μετά την απελευθέρωση από τη Γερμανική Κατοχή, ήταν οι “Νέες Φυλακές” Θεσσαλονίκης που λειτουργούσαν στην οδό Κασσάνδρου συμπληρωματικά με τις φυλακές Επταπυργίου. 

Οι Νέες Φυλακές, είχαν χαρακτηρισθεί “Επανορθωτικές”, καθώς εκεί κρατούνταν όσοι είχαν καταδικαστεί από τα δικαστήρια σε φυλάκιση μέχρι τρία χρόνια, ενώ οι βαρυποινίτες οδηγούνταν στο Γεντί-Κουλέ που θεωρούνταν ως “εγκληματικές” φυλακές. Σημειωτέον ότι στη μετακατοχική περίοδο, κατά την οποία ήταν πολλές χιλιάδες οι συλλήψεις αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, χρησιμοποιούνταν ως φυλακή και το στρατόπεδο “Παύλος Μελάς”.

Μετά την υπογραφή της επαίσχυντης συμφωνίας της Βάρκιζας, της λευκής τρομοκρατίας και του πογκρόμ που ξεκίνησε κατά των αγωνιστών του εαμικού κινήματος της Εθνικής Αντίστασης, με συνέπεια να εκδοθούν μέσα σε λίγο διάστημα περίπου 80.000 εντάλματα σλυλληψης και να φυλακιστούν πάνω από 15.000 μέλη και κατώτερα στελέχη του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ σε όλη τη χώρα, στη Θεσσαλονίκη λειτούργησαν τρεις φυλακές για τον εγκλεισμό των διωκόμενων αριστερών: Το Επταπύργιο, το Παύλου Μελά και οι Νέες Φυλακές.

Στο σπάνιο σήμερα βιβλίο Στα νησιά της Ελλάδας (έκδοση της "Εθνικής Αλληλεγγύης"), αναφέρεται ότι στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου λειτουργούσαν στη Θεσσαλονίκη το Δεκέμβριο του 1946 πέντε φυλακές, όπου οι κρατούμενοι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης ανέρχονταν ως εξής: Επταπύργιο (Γεντί Κουλέ) 270 κρατούμενοι, “Άγιος Δημήτριος 244” (;), Νέες Φυλακές 164, Παλιές Φυλακές (;) 350 και Παύλου Μελά 160 πολιτικοί κρατούμενοι

Οι αντιστασιακοί μόλις συλλαμβάνονταν, οδηγούνταν αρχικά στο τμήμα Μεταγωγών Θεσσαλονίκης, που βρισκόταν τότε στην οδό Φιλίππου, όπου έβλεπαν και τα παράθυρα των θαλάμων. Στους θαλάμους οι κρατούμενοι είχαν δώσει τα ονόματα “Μπρούκλιν”, “Πρεσβεία” και “Προξενείο”. Στη συνέχεια, μετά από ολιγοήμερη συνήθως κράτηση εκεί, που όμως σε ορισμένες περιπτώσεις ανέρχονταν σε αρκετές εβδομάδες, ανάλογα με την πληρώτητα που υπήρχε στα άλλα σωφρονιστικά καταστήματα, οδηγούνταν, ανάλογα με την περίπτωση όπως είπαμε, στο Γεντί-Κουλέ ή στις Νέες Φυλακές, που βρίσκονταν στην οδό Κασσάνδρου, εκεί που εδώ και αρκετά χρόνια, μετά την κατεδάφισή τους ανεγέρθηκε σχολικό συγκρότημα που στεγάζει το 23ο Λύκειο και τα 26ο και 32ο Γυμνάσια.

Η μαρτυρία του Μάρκου Βαφειάδη

Μάρκος Βαφειάδης

Ο Μάρκος Βαφειάδης, που για οκτώ μήνες είχε φυλακιστεί στις Νέες Φυλακές, από την 1η Αυγούστου 1929 μέχρι την παραμονή της Πρωτομαγιάς του 1930, επειδή μετείχε σε μία αντιπολεμική διαδήλωση που είχε χαρακτηριστεί ως “παράνομη” από τις αρχές, μας άφησε μια αρκετά κατατοπιστική περιγραφή των χώρων της φυλακής εκείνης της περιόδου:

“Το κτίριο της φυλακής είχε δύο πατώματα λαο χτισμένο σε σχήμα Π και με 9 θαλάμους, συνεργεία, κουρείο, καφενεία. Το Π “φράζονταν” με χαμηλό τοίχωμα και με σιδερένια κάγκελα για επισκεπτήριο. Έτσι σχηματίζονταν κλειστό προαύλιο με 100-120 μέτρα μάκρος και 55-60 μέτρα πλάτος και αυτό με παρεκκλήσι στη μέση. Στο πάνω πάτωωμα είχαν όλους τους καταχραστές, λαθρεμπόρους, τους υπολογίσιμους νταήδες και νταβατζήδες στα μπορντέλα κλπ. Εμάς μας είχαν στο κάτω πάτωμα με τους άλλους κοινούς καταδίκους, αυτούς του;ς πορτοφολάδες, ζωοκλέφτες κλπ, που πολλοί απ' αυτούς ήταν μικροποινίτες, κάθονταν 3-6 μήνες, έβγαιναν και πάλι έρχονταν, πολλοί τους σχεδόν αμέσως.. Αυτοί ήτανε και οι πιό “κοντινοί” σ' εμάς, έκαμναν παρέα, αν εσύ ήθελες βέβαια, λέγανε ότι κι αυτοί είναι συντροφάκια και βοηθάνε. “Τι διάολο, εγώ κλέβω αυτόν που έχει, τον καπιταλιστή που κλέβει τον εργάτη και τον στερώ από τα πλούτη του” κλπ. Πάντως ήτανε τέτοιοι, μερακλήδες άνθρωποι με τις θεωρίες τους κι αυτοί και όχι λίγοι και με χαρακτήρα”. 1

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Μάρκου Βαφειάδη, ο συνολικός αριθμός των κρατουμένων που υπήρχαν εκείνη την περίοδο στις Νέες Φυλακές Θεσσαλονίκης, ανέρχονταν στα 350-400 άτομα. Οι πολιτικοί κρατούμενοι από τη Θεσσαλονίκη ήταν 50. Όμως “στο διάστημα που ήμουνα στη φυλακή, εμείς φτάσαμε τους 120 κρατούμενους κομμουνιστές, διότι ύστερα από λίγο, από το Κιλκίς, από γεγονότα εκεί πέρα, φέρανε καμμιά 70 συντρόφους μέλη του κόμματος και της νεολαίας, οι περισσότεροι Καυκάσιοι που είχαν έρθει στην Ελλάδα το 1924 μετά την επανάσταση του Οχτώβρη και μ' αυτούς, κυρίως, το Κιλκίς έγινε κόκκινο”. 2

Ο περιβόητος διευθυντής Καπετανάκης

Διευθυντής στις Νέες Φυλακές εκείνη την περίοδο, ήταν ένας Κρητικός στη καταγωγή, ο Καπετανάκης. Σύμφωνα με την περιγραφή του Βαφειάδη, “ήταν άγριος και τρομοκράτης και γιαυτό και άξιος και με μεγάλη επιρροή στις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες, υπουργεία κλπ. Ανάμεσα στις μεθόδους του, ήταν όχι μόνο το μπουντρούμι, η πείνα, αλλά και ξυλοδαρμοί των καταδίκων, μέχρι αίματος, και από φυλακή σε φυλακή τα διηγούνταν οι κατάδικοι με δέος”. 3 Πάντα κατά τον ίδιο, ο Καπετανάκης έκλεβε τρόφιμα που προορίζονταν για τους κρατούμενους με συνέπεια το συσσίτιο να είναι νερόβραστο, ενώ παράλληλα έκανε εμπόριο ναρκωτικών, απαιτούσε χρήματα από κρατούμενους που τους τοποθετούσε στα συνεργεία και εκβιάζοντάς τους, είχε δημιουργήσει ένα ευρύ δίκτυο πληροφοριοδοτών. Μάλιστα, εκτός των άλλων “κατορθωμάτων” του, “βίαζε γυναίκες με απειλές για τους δικούς τους, δεν τις άφηνε να δούνε τους άντρες τους και τις φοβέριζε ότι θα τους εξορίσει σε άλλες φυλακές του κράτους κλπ. Άλλες υποχωρούσαν, άλλες αντιστέκονταν και τα έλεγαν στους δικούς τους”. 4

Αυτόν τον Καπετανάκη, θα τον ξανασυναντήσει ο Μάρκος Βαφειάδης μετά από τρία χρόνια στις εγκληματικές φυλακές του Γεντί-Κουλέ, το Φεβρουάριο του 1933, όπου θα οδηγηθεί μετά την καταδίκη του σε φυλάκιση ενάμιση χρόνου για συνδικαλιστική δραστηριότητα στην Καπνεργατική Ομοσπονδία Ελλάδος. Μόνο που εκεί ο πανίσχυρος άλλοτε διευθυντής των Νέων Φυλακών δεν ήταν για να “σωφρονίσει” τους κρατούμενους, αλλά εξέτιε ποινή φυλάκισης πέντε ετών για οικονομικά σκάνδαλα κατά την περίοδο της διοίκησής του. 5

Περιγραφή της φυλακής

Το στέλεχος της Εθνικής Αντίστασης Κώστας Τσανικλίδης από το Κιλκίς, ύστερα από τη σύλληψή του με χαλκευμένες κατηγορίες στις 27 Μαίου 1945 και την δεκαπενθήμερη κράτησή του στο Τμήμα Μεταγωγών Χωροφυλακής, οδηγήθηκε υπόδικος στις Νέες Φυλακές. Η περιγραφή που μας άφησε γιαυτό το σωφρονιστικό κατάστημα, είναι αρκετά κατατοπιστική:

Η φυλακή ήταν δίπατη και είχε σχήμα Π. Στο πάνω πάτωμα, δεξιά όπως μπαίνεις στο προαύλιιο, ήταν οι πολιτικοί κρατούμενοι και αρτιστερά οι δοσίλογοι, οι ταγματασφαλίτες. Ήταν αυτοί που είχε πιάσει ο ΕΛΑΣ και τους παρέδωσε στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Η φυλακή είχε και γυναικείο τμήμα. Αυτό ήταν στη συνέχεια του κτιρίου της διεύθυνσης. Αοπό το πρώτοπάτωμα έβλεπες απέναντι τις πολυκατοικίες και έτσι σου έδινε την εντύπωση ότι είσαι ανάμεσα σε κόσμο, γιατί στα μπαλκόνια έβλεπες να κάθονται και να κινούνται άνθρωποι.

Μπροστά από τους θαλάμους υπήρχε ένας διάδρομος, αρκετά φαρδύς, σαν ένα είδος μπαλκονιού, με τη διαφορά ότι στη θέση που το μπαλκόνι είχε τα κάγκελα, εδώ υπήρχε ένα ντουβαράκι ύψους 80 εκατοστών περίποιυ, και πάνω σ' αυτό το ντουυβαράκι χοντρά σίδερα σε απόσταση τέτοια που να μη χωράει ανθρώπινο κεφάλι, όσο μικρό κι αν ήταν, και τα σίδερα αυτά κατέληγαν στην οροφή. Ήταν σίδερα ασφαλείας για να μην μπορεί κανείς να κατέβει στην αυλή όταν η φυλακή ήταν κλειστή. Η πόρτα που έμπαζε στο διάδρομο από τη σκάλα ήταν χοντρή δρύϊνη, άνοιγε προς τα έξω όπως και όλες οι πόρτες των θαλάμων και κελιών και έκλεινε με μια μεγάλη σιδερένια αμπάρα. Όταν ήταν κλειστή η φυλακή, έκλεινε μόνο αυτή η πόρτα και οι πόρτες θαλάμων και κελιών έμεναν ανοιχτές. Εμείς οι νέοι που είχαμε έρθει από το Μεταγωγών, μείναμε στο δεύτερο θάλαμο. Στον πρώτο έμεναν οι παλιοί. Κρεβάτια δεν υπήρχαν, κοιμόμασταν στρωματσάδα. 6

Η δήλωση του Εισαγγελέα Κατωπόδη

Με την αύξηση της τρομοκρατίας και των συλλήψεων, πληθαίνουν και οι μεταφορές στις Νέες Φυλακές Θεσσαλονίκης, στις οποίες είναι έγκλειστοι πριν τα τέλη του 1945 πάνω από 500 κρατούμενοι, διπλάσιοι και τριπλάσιοι από την χωρητικότητά τους. Σχετικά με τις εκεί συνθήκες κράτησης,ήταν χαρακτηριστική η δήλωση του επιθεωρητή φυλακών Κατωπόδη, ο οποίος μετά την επίσκεψή του στις φυλακές και τις διαμαρτυρίες των κρατουμένων, είπε: “Έχω δηλώσει στις εφημερίδες ότι τα εγκλήματα για τα οποία κατηγορούνται οι κρατούμενοι σήμερα στις ελληνικές φυλακές, ωχριούν μπροστά στο έγκλημα το οποίον διαπράττει η Πολιτεία, κρατώντας τους κάτω από τις συνθήκες που τους κρατά”. 7

Οι πολιτικοί κρατούμενοι, αποφασίζουν να οργανώσουν τον εγκλεισμό τους στις Νέες Φυλακές, αξιοποιώντας τον χρόνο παραμονής κατά τον πιό καλό και χρήσιμο τρόπο. Εξηγεί ο Τσανικλίδης:

Ο πρώτος είναι ότι, όταν μένεις άεργος και δεν ασχολείσαι με τίθποτα, σκουριάζεις, γίνεσαι ευερέθιστος, μίζερος, κακός και δημιουργείς προβλήματα με τους συγκρατουμένους σου, αυτό που επεδίωκαν και εκείνοι που μας έκλεισαν μέσα. Και δεύτερον, έπρεπε να ανεβάσουμε το μορφωτικό και πνευματικό μας επίπεδο για να μπορέσουμε, όταν θα βγαίναμε έξω, να ανταποκριθούμε με όσο ήταν δυνατό μεγαλύτερη επιτυχία στις υποχρεώσεις μας γενικά.

Έτσι οργανώσαμε ένα κύκλο μαθημάτων για τους αναλφάβητους, έναν κύκλο μαθημάτων για τη στοιχειώδη μόρφωση (μαθήματα του δημοτικού) και ένα ανώτερο κύκλο μαθημάτων, γυμνασίου, πολιτικής οικονομίας και στοιχειώδους φιλοσοφίας και τέλος ένα κύκλο μαθημάτων για την ιστορία του συνδικαλισμού, ελληνικού και διεθνούς. 8

Μία επίσκεψη του Ν. Ζαχαριάδη στις Νέες Φυλακές

Στυις 22 Αυγούστου 1945 ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης που εκείνες τις ημέρες βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη, επισκέφθηκε τις Φυλακές της πόλης, όπου κρατούνταν κατά εκατοντάδες μέλη και στελέχη του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. 9  Το ενδιαφέρον των έγκλειστων εκεί πολιτικών κρατουμένων ήταν μεγάλο, δεδομένου ότι στην Κατοχή το ΚΚΕ είχε καλλιεργήσει την προσωπολατρία για τον Ζαχαριάδη, με τραγούδια που αναφέρονταν σ' αυτόν, με ομιλίες, με χίλιους δυο άλλους τρόπους. Και όχι άδικα, λόγω των δεινών που είχε υποστεί ο αρχηγός του ΚΚΕ από τη δικτατορία Μεταξά που τον είχε φυλακίσει στο κάτεργο της Ακροναυπλίας και στη συνέχεια από τους χιτλερικούς που τον είχαν έγκλειστο στο Νταχάου, από όπου είχε επιστρέψει στην Ελλάδα στις 29 Μαίου 1945, με τη συντριβή του Ναζισμού. 10

Όπως αφηγήθηκε ο κρατούμενος εκείνη την εποχή στις Νέες Φυλακές, Κώστας Τσανικλίδης:

Ο Ζαχαριάδης ήρθε στη φυλακή όταν έκλεισε για το μεσημέρι. Ήρθε μαζί με μέλη της Κεντρικής Επιτροπής την ώρα που τρώγαμε. Όταν ο φύλακας είπε να πάει ένας αντιπρόσωπος στο γραφείο του διευθυντή για να χαιρετίσει τον αρχηγό, όλοι παρατήσαμε το φαγητό και τρέξαμε στα κάγκελα του διαδρόμου, νομίζοντας ότι θα τους δούμε. Αυτοί όμως είχαν πιά μπει μέσα στο γραφείο. Ένας νεαρός επονίτης από την Κατερίνη, που δεν συγκρατώ το όνομά του και είχε οριστεί να τον προσφωνήσει, πήγε από μέρους της ομάδας. [...] Περίπου δέκα λεπτά από τότε που έφυγε ο επονίτης, βλέπουμε όλη την αντιπροσωπεία με επικεφαλής το Ζαχαριάδη να κατευθύνεται προς την έξοδο, χαιρετώντας μας με το χέρι. Εμείς φωνάξαμε: Ζήτω ο Ζαχαριάδης, ζήτω το ΚΚΕ, ζήτω το ΕΑΜ. Και η αντιπροσωπεία χαιρετώντας μας βγήκε από τη φυλακή. Γυρίσαμε και μπήκαμε όλοι στον πρώτο θάλαμο, περιμένοντας τον Επονίτη να γυρίσει. Σε λίγο ήρθε κι αυτός. Το πρόσωπό του έλαμπε από χαρά. Από τη συγκίνησή του δεν μπορούσε για λίγα δευτερόλεπτα να μιλήσει. Όλοι κρεμόμασταν από τα χείλη του. Τελικά μας είπε ότι μόλις μπήκε μέσα στο γραφείο και είδε τον αρχηγό, τον αγκάλιασε, τον φίλησε και από τη συγκίνηση δεν μπορούσε να αρθρώσει λέξη”. 11

Γεώργιος Μαύρος

Και ο Γεώργιος Μαύρος

Τις Νέες Φυλακές Θεσσαλονίκης είχε επισκεφθεί στις 3 Φεβρουαρίου 1946 και ο τότε υφυπουργός Δικαιοσύνης στην κυβέρνηση Σοφούλη, Γεώργιος Μαύρος, ο μετέπειτα, μετά τη μεταπολίτευση, πρόεδρος της “Ένωσης Κέντρου”. Και στο γραφείο του διευθυντή των φυλακών έγινε συνάντηση με μία επιτροπή των πολιτικών κρατουμένων οι οποίοι του είχαν εκθέσει όλα τα ζητήματα που τους απασχολούσαν, όπως αυτά της κακής διατροφής, των αρρώστων, του χώρου κλπ. Ας παρακολουθήσουμε ένα περιστατικό από εκείνη τη συνάντηση, που δίνει και όλο το κλίμα που επικρατούσε εκείνη την ταραγμένη εποχή:

Ο Γ.Μαύρος άκουγε χωρίς να λέει τίποτα και κατόπιν μπήκε και στο προαύλιο των φυλακών, όπου ήταν μαζεμένοι όλοι οι πολιτικοί κρατούμενοι. Ρώτησε μερικούς γιατί κρατούνταν, ποιοί τους κατηγορούσαν. Πετιέρται κάποια στιγμή ο καπνεργάτης Μαύρος και του λέει: “Κύριε υπουργέ, αν και σεις είσαστε στη Μακεδονία, θα σας πιάνανε γιατ΄'ι σας λένε Μαύρο. Υπήρχε ένας καπετάνιος στον ΕΛΑΣ που λεγόταν Μαύρος και οι ταγματασφαλίτες πιάνουν όλους όσους λέγονται Μαύρος”.

Ο υπουργός Μαύρος χαμογέλασε. Υποσχέθηκε ότι θα κάνει ότι μπορεί για να μπει τέρμα στην ταλαιπωρία μας. [...] Οι προθέσεις του Μαύρου ήταν καλές, αλλά, αν την κυβέρνηση την είχαν οι Φιλελεύθεροι, την εξουσία την είχαν οι Εγγλέζοι και οι παρακρατικοί. Και οι (κρατούμενοι στη φυλακή μας) δοσίλογοι είχαν συγκροτήσει μια επιτροπή η οποία ζήτησε ακρόαση από τον υφυπουργό. Μα δεν τους δέχτηκε.

Κώστας Τσανικλίδης

12

Τελικά ο Τσανικλίδης, φυσικομαθηματικός και έφεδρος αξιωματικός στο αλβανικό μέτωπο, έμεινε στις Νέες Φυλακές μέχρι τα τέλη Απριλίου 1946, οπότε μεταφέρθηκε στο Επταπύργιο, για να ακολουθήσει τρεις μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 1946, η μεταγωγή του στις φυλακές που λειτουργούσαν στο στρατόπεδο “Παύλος Μελάς”, πριν μεταφερθεί αργότερα στις φυλακές των Σερών και αργότερα στη Γιούρα, μέχρι το Σεπτέμβριο του 1960 που αποφυλακίστηκε. Χωρίς όλα εκείνα τα πέτρινα χρόνια να αποδειχθεί στις εναντίον του δίκες ότι είχε διαπράξει κάποιο αδίκημα, παρά μόνο εξαιτίας της αντιστασιακής του δράσης, επειδή στην Κατοχή υπηρέτησε στον ΕΛΑΣ ως καπετάνιος του Λόχου Μηχανημάτων του 13ου Συντάγματος και πολέμησε τους κατακτητές. 

Για τις φυλακές του “Παύλος Μελάς” και των Σερρών, θα αναφερθούμε σε επόμενα σημειώματά μας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Μάρκος Βαφειάδης, Απομνημονεύματα, Δίφρος, Αθήνα 1984, σ. 138
2. Μάρκος Βαφειάδης, Απομνημονεύματα, ό.π., σ. 136)
3. Πρόκειται για τον Ιωάννη Καπετανάκη, που είχε αφήσει εποχή την περίοδο του μεσοπολέμου για την αγριότητα που επέδειξε σε πολλές φυλακές όπου είχε υπηρετήσει και μάλιστα λόγω των τρομοκρατικών μεθόδων που εφάρμοζε σε βάρων των κρατουμένων, προέκυψε και το γνωστό ρεμπέτικο τραγούδι “Δεν ξανακάνω φυλακή με τον Καπετανάκη...” σε στίχους Παναγιώτη Μιχαλόπουλου και μουσική Λεονάρδου Μπουρνέλη. Το τραγούδι φαίνεται ότι γράφτηκε στη δεκαετία του '50, όμως ο Ηλίας Πετρόπουλος στο βιβλίο του “Ρεμπέτικα τραγούδια” το τοποθετεί στη δεκαετία του '30. Τον Καπετανάκη τον συναντάμε πρώτη φορά να είναι “επιστάτης” (διευθυντής) στις φυλακές των “Παλιών Στρατώνων”, στο Μοναστηράκι. Ένα σοβαρό περιστατικό που συνδέεται μαζί του, είναι ο βαρύτατος τραυματισμός τεσσάρων ποινικών κρατουμένων, όταν μαζί με τους άλλους συγκρατουμένους τους εξεγέρθηκαν. Φαίνεται ότι η σκληρότητά του αλλά και οι καταγγελίες για οικονομικά σκάνδαλα οδήγησαν στη μετάθεσή του σε άλλες φυλακές και τελικά σ' αυτές της Θεσσαλονίκης “Νέες Φυλακές” και Επταπυργίου.
4. Μάρκος Βαφειάδης, Απομνημονεύματα, ό.π., σ. 143
5. Μάρκος Βαφειάδης, Απομνημονεύματα, ό.π., σ. 227
6. Κώστας Τσανικλίδης, “Κρουαζιέρα..” στις ελληνικές φυλακές 1945-1960”, χ.ε., Θεσσαλονίκη 1994, σ. 80
7. Κώστας Τσανικλίδης, “Κρουαζιέρα..” ό.π., σ. 94
8. Κώστας Τσανικλίδης, “Κρουαζιέρα..” ό.π., 91
9. Ο Νίκος Ζαχαριάδης είχε αφιχθεί στη Θεσσαλονίκη το απόγευμα της 21ης Αυγούστου 1945, επιβαίνοντας του πλοίου “Κορινθία” που εκτελούσε το ακτοπλοϊκό δρομολόγιο Πειραιάς-Θεσσαλονίκη, επικεφαλής αντιπροσωπείας ηγετικών στελεχών του ΕΑΜ από τους Μήτσο Παρτσαλίδη, Κώστα Γαβριηλίδη, Μιχαήλ Κύρκο, Νεόκοσμο Γρηγοριάδη και Θεοδωρίδη.
10. Σύμφωνα με την ανταπόκριση από τη Θεσσαλονίκη που δημοσιεύθηκε την επομένη, 23-8-1945 στην εφημερίδα Ριζοσπάστης, η αντιπροσωπεία του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, κατά τη δεύτερη ημέρα παραμονής της στην πρωτεύουσα του Μακεδονικού Ελληνισμού, επισκέφθηκε τους πολιτικούς κρατούμενους που βρίσκονταν φυλακισμένοι στο Επταπύργιο, τις Νέες Φυλακές και το Τμήμα Μεταγωγών. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της εφημερίδας, “ο Ν.Ζαχαριάδης και τα υπόλοιπα μέλη της αντιπροσωπείας, επισκέφθηκαν πρώτα το Επταπύργιο, όπου είδαν και χαιρέτισαν όλους τους κρατούμενους που συγκεντρώθηκαν στο προαύλιο. Στη συνέχεια μετέβησαν στις Νέες Φυλακές κι εκεί επισκέφθηκαν δύο θαλάμους κρατούμενων γυναικών και δέχθηκαν τρεις αντιπροσωπείες κρατούμενων ανδρών. Τέλος στο Τμήμα Μεταγωγών δέχθηκαν πενταμελή αντιπροσωπεία. Οι κρατούμενοι, άνδρες και γυναίκες, σφιχταγκάλιαζαν και καταασπάζονταν τον Ν.Ζαχαριάδη και τους ηγέτες του ΕΑΜ και διαβεβαίωναν την πίστη τους και την αφοσίωσή τους στην υπόθεση του λαού”. (Ριζοσπάστης, 23 Αυγούστου 1945)
11. Κώστας Τσανικλίδης, “Κρουαζιέρα..” ό.π., σ. 110-111
12. Κώστας Τσανικλίδης, “Κρουαζιέρα..” ό.π., σ. 156-157