Γεντί Κουλέ: Γυναίκες στο εκτελεστικό απόσπασμα

Στα «πέτρινα χρόνια» του Εμφυλίου

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Δεκάδες γυναίκες στήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα στον «κρανίου τόπο» πίσω από το Γεντί Κουλέ, στα πέτρινα χρόνια του Εμφυλίου, πληρώνοντας με τη ίδια τους τη ζωή τα υψηλά ιδανικά και το όραμα που είχαν για έναν καλύτερο κόσμο και μία  ανεξάρτητη και δημοκρατική Ελλάδα. Στον σχεδόν πλήρη κατάλογο με τα ονόματα των 400 εκτελεσμένων στο Επταπύργιο, που δημοσιεύουμε στο βιβλίο μας «Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης», ξεχωριστή θέση κατέχουν οι 38 γυναίκες, στελέχη και απλά μέλη του ΚΚΕ, που τουφεκίστηκαν για τις ιδέες τους, πληρώνοντας με θάνατο την επιλογή για καλύτερη ζωή. 

Θα μπορούσαν τόσο οι γυναίκες όσο και οι άντρες μελλοθάνατοι συγκρατούμενοί τους να γλυτώσουν την εκτέλεση υπογράφοντας μια απλή δήλωση «μετανοίας», μια ολιγόλογη "αποκήρυξη" της ιδεολογίας τους. Αρνήθηκαν να απαρνηθούν τις ιδέες τους, βαδίζοντας με λεβεντιά, τόλμη και αξιοπρέπεια στο ραντεβού με τον χάρο.

Ο χορός εκτελέσεων γυναικών τη μαύρη περίοδο του Εμφυλίου στη χώρα, είχε ανοίξει στις 20 Ιουλίου 1946 στα Γιαννιτσά με τον τουφεκισμό της 24χρονης Σλαβομακεδόνισσας δασκάλας, Ειρήνης Γκίνη. Εκείνη τη χρονιά δεν υπήρξε εκτέλεση γυναίκας στον «συνήθη τόπο» του Γεντί Κουλέ, αν  και εκεί είχαν γίνει τον Ιούλιο του 1946 οι δύο πρώτες στην Ελλάδα εκτελέσεις του Εμφυλίου, των αγροτών από το Κιλκίς Γεωργίου Καλέμου και Θεοχάρη Σαπρανίδη.

Μαρίκα Βασιλειάδου-Στράντζαλη

Κούλα Ελευθεριάδου

Οι μεγάλες ομαδικές εκτελέσεις στο χώρο όπου πρόσφατα ανακαλύφθηκαν οι ομαδικοί τάφοι με τους 33 σκελετούς, άρχισαν το 1947, οπότε στήνονται στο εκτελεστικό απόσπασμα και γυναίκες, μαζί με τους άντρες συναγωνιστές τους. Είναι αξιοσημείωτοι τη χρονιά εκείνη οι τουφεκισμοί της 22χρονης ηρωίδας της Εθνικής Αντίστασης Κούλας Ελευθεριάδου στις 6 Μαΐου 1947, της 32χρονης μοδίστρας Μαρίκας Βασιλειάδου στις 18 Ιουνίου 1947, της Ευθυμίας Πατσιά-Γουσοπούλου στις 23 Οκτωβρίου 1947 και της Σοφίας Κουγιουμτζή στις 3 Δεκεμβρίου 1947. 

Για την Βασιλειάδου, που ήταν σύντροφος του διοικητή του ΕΛΑΝ Θερμαϊκού, Θανάση Στράντζαλη, είναι ενδεικτικό ότι καταδικάστηκε σε θάνατο από το Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης με την κατηγορία ότι μετέφερε στην τσάντα της σημειώματα με πληροφορίες, τυλιγμένα σε… καραμέλες «Φλόκα», για να τα παραδώσει σε άγνωστο άνδρα που δεν συνελήφθη και για τον οποίο δεν έγινε ποτέ γνωστή η ταυτότητά του. Τόσο τρανταχτά τα στοιχεία ενοχής.

Ο επικεφαλής του αποσπάσματος ρίχνει τη χαριστική βολή στους εκτελεσμένους που δεν ξεψύχησαν 

Υποδέχονταν το χάρο με τραγούδια και χορό

Η στάση της Ευθυμίας Πατσιά που εκτελέστηκε μαζί με 23 ακόμη άτομα, μέλη της «Μαζικής Αυτοάμυνας τον Οκτώβριο του 1947, είχε προκαλέσει ιδιαίτερη εντύπωση στους δημοσιογράφους που παρακολούθησαν τη σχετική διαδικασία. Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ των τοπικών εφημερίδων, λίγο πριν ο επικεφαλής του εκτελεστικού αποσπάσματος διατάξει πυρ, «αυτή γελούσε, έκανε καλαμπούρια, άρχιζε τα τραγούδια που τραγουδούσαν οι μελλοθάνατοι κατά τη μεταφορά τους».

Αλίκη Βέττα

Με την ευκαιρία να συμπληρώσουμε ότι δεν ήταν μόνο ο κίνδυνος εκτέλεσης, τον οποίο αντιμετώπιζαν οι αγωνίστριες της Εθνικής Αντίστασης που συνέχιζαν στρατευμένες στην Αριστερά, αλλά και η εκδικητική μανία των δωσίλογων πρώην συνεργατών των κατακτητών, που πλέον, έχοντας λάβει «άφεση αμαρτιών» από το επίσημο κράτος και ενδεδυμένοι με την προβιά του «εθνικόφρονα» συνέχιζαν να σκορπούν τον τρόμο στην ύπαιθρο, δολοφονώντας, βιάζοντας, λεηλατώντας. Η Βόρεια Ελλάδα γνώρισε ιδιαίτερα τη δράση των παρακρατικών συμμοριών της ακροδεξιάς που μετά τη Βάρκιζα, είχαν επιδοθεί σε μια γενικευμένη ομαδική αιματηρή βία. Με πολλά χωριά, όπως η Ξηρόβρυση, το Μεταλλικό, η Κρύα Βρύση να γνωρίσουν τα δικά τους ολοκαυτώματα.

Μαγδαληνή Σαρακίνου

Τραγικό παράδειγμα στον νομό Θεσσαλονίκης η σφαγή στα Στεφανινά, μία όμορφη κοινότητα κοντά στο Σοχό. Ένοπλοι παρακρατικοί με τη βοήθεια της χωροφυλακής, εισέβαλαν στο χωριό, συγκέντρωσαν όλες τις γυναίκες στην πλατεία και αφού απήγαγαν δεκαπέντε από αυτές, τις οδήγησαν στο βουνό. Εκεί, με το πρόσχημα ότι οι άντρες και τα αδέλφια τους έλειπαν από το χωριό, άρα ήταν ύποπτοι συνεργασίας με τους αντάρτες, δολοφόνησαν τις πέντε και τις υπόλοιπες δέκα, άλλες τις κακοποίησαν και άλλες τις τραυμάτισαν σοβαρά. Οι δολοφονημένες ήταν οι: Χρύσα Τζαβέλλα 50 χρόνων, η κόρη της Στεριανή 20 χρόνων, Μελαχροινή Μπεσικιώτη 20 χρόνων, Κωνσταντίνα Γουλαρίτη 35 χρόνων, Μάρθα Κρατούνη 19 χρόνων.

Μωρομάνες στο απόσπασμα και μαθήτριες φορώντας τη μαθητική ποδιά

Ευπραξία Κατσαμάκη 

Οι εκτελέσεις γυναικών ακόμη και στις περιπτώσεις ασήμαντων κατηγοριών όπως η κατοχή προκηρύξεων, η συγκέντρωση χρημάτων και τροφίμων για τις οικογένειες των φυλακισμένων και εξόριστων αγωνιστών και η περίθαλψη διωκόμενων, με μοναδικό κριτήριο την άρνησή τους να προδώσουν τους συγγενείς ή τις ιδέες τους, αποτελούν ίσως την πιο μελανή και βάρβαρη σελίδα του Εμφυλίου. Οι εκτελέσεις εκείνες συνοδεύονταν και από απύθμενη υποκρισία, Δεν εκτελούσαν έγκυες ή μωρομάνες. Μόλις όμως το παιδί τους γινόταν δύο χρονών, την επόμενη κιόλας μέρα χωρίς δισταγμό τις οδηγούσαν στο απόσπασμα. Όπως συνέβη με τη Λέλα Λεύκου, αδελφή του Νίκου Πλουμπίδη που τουφεκίστηκε στο Γεντί Κουλέ στις 3 Ιουνίου 1949, δύο μόλις μήνες πριν το τέλος της εμφύλιας σύρραξης.

Ευπραξία Νικολαίδου

Πολλές γυναίκες κατά την ανώμαλη εκείνη περίοδο συνελήφθησαν, βασανίστηκαν ή εκτελέστηκαν πολλές φορές χωρίς ενοχοποιητικά στοιχεία. Η Χρυσούλα Συνοδινού βασανίστηκε όντας έγκυος σε σηµείο να αποβάλει το έμβρυο. Οι δεκαεπτάχρονες μαθήτριες Ευπραξία Νικολαΐδου από το Σιδηρόκαστρο Σερρών και Εύα Κουρουζίδου από το Κιλκίς, μετά την καταδίκη τους στο Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, εκτελέστηκαν παρά το νεαρό της ηλικίας τους, φορώντας τη μαθητική ποδιά. Μητέρα ανήλικου παιδιού, η Αµαλία Καλαϊδοπούλου, 25 ετών τότε, εκτός των όσων υπέστη στην Ασφάλεια, εκτελέστηκε χωρίς να της απονεµηθεί χάρη λόγω μητρότητας ανηλίκου.

Τετραπλασιάζονται οι εκτελέσεις γυναικών 

Ευθυμία Πατσιά

Αλίκη Βέττα

Κατά το έτος 1948, όταν ο Εμφύλιος βρίσκεται στο κρισιμότερο σημείο του, τετραπλασιάζεται και ο αριθμός των κρατούμενων στο Γεντί Κουλέ γυναικών που οδηγούνται στο εκτελεστικό απόσπασμα. Και από τέσσερις που ήταν το 1947, ανέρχονται τώρα σε δέκα τρεις. Έτσι εκτελούνται οι: Μαρίκα Μπακιρτζή από την Επτάλοφο Θεσσαλονίκης στις 18-01-1948, Δέσποινα Ρωμανίδου 22 χρόνων στις 06-04-1948, η δικηγόρος Αλίκη Βέττα 28 χρόνων στις 06-05-1948, Θεοδώρα Μαυρίτσου, 26 χρόνων στις 12-07-1948, Άννα Φασούλκου, 18 χρόνων, στις 28-08-1948, Ελένη Θεοχαρίδου, 36 χρόνων στις 03-11-1948, Κυριακή Ηλιάδου στις 04-11-1948, Μαγδαληνή Ευσταθίου, Χρυσούλα Στεφάνου και Σοφία (Φιφή) Μπεζεκτσίδου από τη Νεάπολη Θεσσαλονίκης ομαδικά στις 07-12-1948. Και επίσης Κατερίνα Πίσσα, Μαγδαληνή Δημητρίου από τη Θεσσαλονίκη και η μαθήτρια από το Σιδηρόκαστρο Ευπραξία (Εύφρω) Νικολαΐδου στις 10-12-1948. Νέες γυναίκες, όπως διαπιστώνει κανείς.

Μαγδαληνή Δημητρίου

Για την Αλίκη Βέττα, που είχε χαρακτηριστεί ως «η αμαζόνα της Αντίστασης», μαχήτρια του ΕΛΑΣ την περίοδο της Κατοχής, ήταν η πρώτη αντάρτισσα που είχε εισέλθει στη Θεσσαλονίκη στις 30 Οκτωβρίου 1944, τη μέρα της απελευθέρωσής της από τους Ναζί, καβάλα στο άλογο, επικεφαλής του πεζοπόρου γυναικείου ένοπλου τμήματος της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ.

Είναι συγκινητική η περίπτωση της Σεβαστής Θεοφανίδου η οποία παρέμεινε επί πολλούς μήνες με πολύ υψηλό το ηθικό ως μελλοθάνατη στο Γεντί Κουλέ, ντυμένη νύφη κάθε φορά που της ανακοίνωναν ότι πρόκειται να εκτελεστεί. ΚΙ όταν ένα πρωί την οδήγησαν στο γραφείο του διευθυντή, σίγουρη ότι επίκειται ο τουφεκισμός της, εκείνος της ανακοίνωσε ότι έγινε λάθος καθώς στο εκτελεστικό απόσπασμα επρόκειτο να στηθεί η συγκρατούμενη της στο ίδιο κελί. Η οποία της ζήτησε και φόρεσε αυτή το νυφικό.

Αμαλία Κελαϊδοπούλου

Οι ομαδικές εκτελέσεις πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα, κυρίως γυναικών είχαν ξεσηκώσει θύελλα διαμαρτυριών σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και συνεχείς ήταν οι εκκλήσεις ανθρώπων του πνεύματος και της τέχνης που ζητούσαν να σταματήσουν οι βάρβαρες αυτές ενέργειες, αν και  οι ελληνικές κυβερνητικές αρχές δεν φαίνεται να έδιναν μεγάλη σημασία. Είναι αξιοσημείωτος ο ομαδικός τουφεκισμός στο Γεντί Κουλέ στις 7 Απριλίου 1949 των Τριανταφυλλιάς Βασιλείου, Αμαλίας Κελαϊδοπούλου, Ευπραξίας Κατσαμάκη και Αγάπης Παπουλίδου. Ενώ ακόμη εκτελέστηκαν εκεiνη τη χρονιά οι: Μαρία Καλαϊτζή στις 19 Ιανουαρίου 1949, Μαγδαληνή Σαρακίνου από το Σοχό, μητέρας έξι παιδιών στις 28 Φεβρουαρίου 1949, Ουρανία Φωτίου στις 3 Μαΐου 1949, Μαίρη Χυτήρη την 1^η Ιουνίου 1949, Ελένη Λεύκου στις 3 Ιουνίου 1949 και Κωνσταντούλα Χατζοπούλου-Γουσοπούλου από τη Θεσσαλονίκη τον Αύγουστο 1949.

 

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ

Των εκτελεσμένων γυναικών στο Γεντί Κουλέ την περίοδο του Εμφυλίου ανά έτος

1947

-Βασιλειάδου-Στράντζαλη Μαρίκα, 32 χρόνων                                             16-6-1947

-Ελευθεριάδου Κούλα, 22 χρόνων,                                                                     6-5-1947

-Κουγιουμτζή Σοφία                                                                                              3-12-1947

-Μητροπούλου Κούλα, δασκάλα από Κοζάνη,                                                25-3-1947

-Πατσιά Ευθυμία, 25 χρόνων,                                                                            23-10-1947

1948

-Αϊβαζίδου Αναστασία, 40 χρόνων                                                                      27-3-1948

-Βέττα Αλίκη, 25 χρόνων                                                                                          6-5-1948

-Γκατζούδη Ιωάννα, 33 χρόνων,                                                                              6-4-1948

-Δημητρίου Μαγδαληνή, 30 χρόνων,                                                                 10-12-1948

-Δούμτζου Μαρίκα, 45 χρόνων,                                                                              2-7-1948

-Ευσταθίου Μαγδαληνή, 48 χρόνων,                                                                   7-12-1948

-Ηλιάδου Κυριακή, 23 χρόνων,                                                                              4-11-1948

-Θεοχαρίδου Ελένη, 36 χρόνων,                                                                            3-11-1948

-Κουρουζίδου Εύα, 17 χρόνων, μαθήτρια Γυμνασίου                                         6-4-1948

-Μαυρίτσου Θεοδώρα,  26 χρόνων,                                                                     12-7-1948

-Νικολαίδου Ευπραξία, 17 χρόνων, μαθήτρια Γυμνασίου                               10-12-1948

-Παπαγεωργίου Καλλιόπη, 37 χρόνων,                                                              30-11-1948

-Πίσσα Αικατερίνη, 36 χρόνων, από τα Δωδεκάνησα                                     10-12-1948

-Ρωμανίδου Δέσποινα, 22 χρόνων                                                                         6-4-1948

-Στεφάνου Χρυσούλα, 37 χρόνων, καπνεργάτρια                                              7-12-1948 

-Φασούλκου Άννα, 18 χρόνων,                                                                              28-8-1948 

 

 

1949

-Βασιλείου Τριανταφυλλιά, 76 χρόνων,                                                                 7-4-1949

-Καλαϊδοπούλου Αμαλία, 25 χρόνων,                                                                    7-4-1949

-Καλαϊτζή Μαρία, 32 χρόνων, από τη Δράμα                                                    19-1-1949  

-Κατσαμάκη Ευπραξία, 23 χρόνων,                                                                         7-4-1949

-Λεύκου Ελένη, 38 χρόνων,  αδελφή  του Νίκου Πλουμπίδη,                           3-6-1949

-Παπουλίδου Αγάπη, 43 χρόνων,                                                                            7-4-1949

-Σαρακίνου Μαγδαληνή, 55 χρόνων, μητέρα 6 παιδιών                                    28-2-1949

-Φωτίου Ουρανία,                                                                                                     3-5-1949

-Χυτήρη Μαίρη, 38 χρόνων,                                                                                    1-6-1949                                                                                              

1950

Το έτος 1950 λόγω των μέτρων επιείκειας του Πλαστήρα, είχαν ανασταλεί όλες οι εκτελέσεις πολιτικών κρατουμένων, πρωτίστως γυναικών, οι τουφεκισμοί των οποίων είχαν προκαλέσει παγκόσμιο ξεσηκωμό και έντονες διαμαρτυρίες προσωπικοτήτων από όλο τον κόσμο.

1951

Τσάγκα Δάφνη                                                                                                          15-3-1951

 

Άλλες εκτελέσεις

Εκτελεσμένες γυναίκες πίσω από το Γεντί Κουλέ κατά την περίοδο του Εμφυλίου, σύμφωνα με τις μαρτυρίες και τα στοιχεία συγγενών τους, που όμως τα ονόματά τους δεν περιλαμβάνονται στον κατάλογο από τα αρχεία των φυλακών Επταπυργίου

-Παπαδοπούλου Ελένη,                                                                                      3-11-1948

-Πεσεξίδου Σοφία,                                                                                               7-12-1948

-Στεφάνου Χρυσούλα,                                                                                         7-12-1948

-Ράσπα Δέσποινα, καπνεργάτρια από τη Δράμα                                                1948

-Καλιούδη Χρυσαφένια                                                                       Άγνωστη ημερομηνία     

-Καλπαζίδη Σωτηρία                                                                                             -//-

-Σουλάκου Φιλάνθη (Ανθούλα)                                                                            -//-

-Στεφανάκου Φανή                                                                                                 -//-

Τα στοιχεία προέρχιονται από το βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου "Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης" που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΙΑΝΟΣ