Η θυσία για την πατρίδα Ελλάδα ενός ήρωα

του Σπύρου Κουζινόπουλου*

Η εκτέλεση από τους ναζί του διοικητή των Διεθνών Ταξιαρχιών Αναγνώστη Δεληγιάννη όταν αρνήθηκε να απαρνηθεί την ελληνικότητά του. Η πρόταση του Γερμανού αξιωματικού, ιδιαίτερα δελεαστική: «Υπογράφεις εδώ ένα χαρτί ότι γίνεσαι Βούλγαρος υπήκοος και σε λίγη ώρα είσαι ελεύθερος. Διαφορετικά σε περιμένει το εκτελεστικό απόσπασμα».

Ο κρατούμενος προς τον οποίο γινόταν η πρόταση δεν δίστασε ούτε στιγμή να δώσει την καθοριστική για τη ζωή του απάντηση: «Εγώ δεν απαρνούμαι την πατρίδα μου Ελλάδα και την ιδεολογία μου. Κάντε ό,τι θέλετε».

Τα χαράματα της επόμενης μέρας, 2 Ιουλίου 1943, ο συνδικαλιστής καπνεργάτης, γραμματέας της Καπνεργατικής Ομοσπονδίας Ελλάδος, ο μαχητής ταγματάρχης στις Διεθνείς Ταξιαρχίες στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο, το στέλεχος του ΚΚΕ, Αναγνώστης Δεληγιάννης, σε ηλικία 48 ετών εκτελείται από τους ναζί μαζί με ακόμη 49 συγκρατούμενούς του στον χώρο της πλινθοποιίας Παπαγεωργίου, που υπήρχε στα Σφαγεία της Θεσσαλονίκης.

Ο κρατούμενος εκείνη την εποχή στο στρατόπεδο «Παύλος Μελάς» της Θεσσαλονίκης, Λεωνίδας Γιασημακόπουλος, περιέγραψε σε αδρές γραμμές την προετοιμασία των εκτελέσεων που έγιναν εκείνο το πρωί:

«Είμαι κακοδιάθετος, εξύπνησα από τας 4.30 π.μ. με ένα όνειρον δυσάρεστον και γεμάτο στενοχωρίαν. Στις 5 π.μ. τραγικώτατον γεγονός έλαβε χώραν. Ηλθον τρία αυτοκίνητα με Γερμανούς, φέροντα σήματα της υπηρεσίας των (πέταλα) και παρέλαβαν από το στρατόπεδον 32 κατηγορουμένους επί κομμουνισμώ, προς εκτέλεσιν. [...]

Ολος ο θάλαμος ευρίσκεται μέσα σε βαθύ πένθος. Τα πράγματα των μελλοθανάτων καταγραφέντα παρελήφθησαν υπό της διευθύνσεως. Πληροφορούμεθα ότι ο ολικός αριθμός συνεπληρώθη εις 50 διότι πήραν 12 από τας γερμανικάς φυλακάς “510” και 6 από το Επταπύργιον. Η εκτέλεσις αυτή έγινε εις αντίποινα διά τον φόνον του Γερμανού φρουράρχου Ναούσης, όστις φέρεται συμβάς χθες. Φρικτωτέρα στιγμή δεν μπορεί να υπάρξη. Επί ώραν έτρεμα σύγκορμος. Οι λυγμοί δεν με αφήνουν».

Ποιος ήταν

Ο Αναγνώστης Δεληγιάννης γεννήθηκε το 1895 στο Γάνο της Ανατολικής Θράκης και το 1920 ήρθε με την οικογένειά του πρόσφυγας στην Καβάλα. Στην Καβάλα δούλεψε ως καπνεργάτης, όπου ήρθε σε επαφή με την κομμουνιστική ιδεολογία και έγινε μέλος του ΚΚΕ. Διακρίθηκε στον καπνεργατικό συνδικαλισμό και έφτασε μέχρι τη θέση του γραμματέα της Καπνεργατικής Ομοσπονδίας Ελλάδος.

Το 1933 ήταν υποψήφιος του ΚΚΕ στον νομό Σερρών. Στην εκλογική εκείνη αναμέτρηση που είχε γίνει με πλειοψηφικό σύστημα, το ΚΚΕ αν και είχε λάβει ποσοστό 4,64% δεν εξέλεξε κανέναν βουλευτή, καθώς τις συνολικά 248 έδρες του Κοινοβουλίου τις είχαν μοιραστεί το Λαϊκό Κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη και το Κόμμα Φιλελευθέρων του Ελευθέριου Βενιζέλου.

Για όλη του την αγωνιστική δράση διώχθηκε, φυλακίστηκε και εξορίστηκε πολλές φορές. Τελευταία του εκτόπιση ήταν το 1934 στον Αη Στράτη.

Από τον Αη Στράτη στις Διεθνείς Ταξιαρχίες

Το 1935 ο Αν. Δεληγιάννης δραπέτευσε από τον Αη Στράτη και κατέφυγε στη Σοβιετική Ενωση. Αργότερα μεταβαίνει μαζί με άλλους Ελληνες (Σακαρέλος, Βαβούδης κ.ά.) στην Ισπανία, όπου πολέμησε στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο ως υποδιοικητής στον «Ελληνικό λόχο» του τάγματος «Δημητρώφ» των Διεθνών Ταξιαρχιών. Διακρίθηκε στα πεδία των μαχών και του απονεμήθηκαν μετάλλια και διακρίσεις. Το ψευδώνυμό του στην Ισπανία ήταν «Γιάννης Σιγανός».

Στο κάλεσμα της ισπανικής Δημοκρατίας που κινδύνευε με κατάλυση από τους φασίστες του Φράνκο, είχαν ξεκινήσει δημοκράτες απ’ όλες τις γωνιές της Γης. Από τα καράβια που δούλευαν ως ναυτεργάτες, από τις χώρες που έμεναν ως μετανάστες, από τη φασιστοκρατούμενη τότε Ελλάδα, από την Κύπρο και από τα Δωδεκάνησα. Πέρασαν από ωκεανούς, διάβηκαν βουνά και ξέφυγαν από χαφιέδικους κλοιούς, έσκαψαν λαγούμια και δραπέτευσαν από φυλακές, όπως οι «Οχτώ της Αίγινας» με επικεφαλής τον Δημήτρη Σακαρέλο, τον θρυλικό κομισάριο του λόχου των Ελλήνων εθελοντών στον Ισπανικό Δημοκρατικό Στρατό.

Η πρώτη ομάδα Ελλήνων εθελοντών έφτασε στην Ισπανία στις αρχές Οκτωβρίου 1936, από τη Γαλλία, και πήγε όπως και οι άλλοι διεθνιστές στην πόλη Αλμπαθέτε, που ήταν το κέντρο υποδοχής, κατάταξης και εκπαίδευσης όλων των εθελοντών των διεθνών ταξιαρχιών. Η πρώτη αυτή ελληνική ομάδα ενσωματώθηκε με άλλους αγωνιστές των βαλκανικών χωρών, κυρίως Γιουγκοσλάβους, και απάρτισαν τον «Βαλκανικό λόχο». Στον λόχο εκείνο υπεύθυνος για τους Ελληνες ήταν ο Παναγιώτης Αϊβατζής με το ψευδώνυμο Μάριος. Ο λόχος αυτός εντάχθηκε στο τάγμα «Ντομπρόφσκι» (όνομα του μεγάλου Πολωνού μαχητή της Παρισινής Κομούνας), που μαζί με δύο άλλα τάγματα αποτέλεσε την 11η Διεθνή Ταξιαρχία. Μια άλλη ομάδα Ελλήνων εντάχθηκε στον «Βαλκανικό λόχο» του τάγματος «Τέλμαν», που υπαγόταν στη 12η Διεθνή Ταξιαρχία.

Στη συνέχεια δημιουργήθηκε ο Ελληνικός Λόχος με 125 άνδρες και διοικητή τον Γιάννη Μαργαρίτη (Μπέλκος). Οι πρώτες μάχες που πήρε μέρος ήταν στις 24 Αυγούστου στο μέτωπο της Αραγόνας όπου σκοτώθηκε και ο πρώτος διοικητής του, ο Μπέλκος. Ο Ελληνικός Λόχος πολέμησε σε όλα τα μέτωπα, πήρε μέρος σε πολλές μάχες, πέτυχε νίκες θαυμάσιες. Οι άντρες του, οπλίτες και αξιωματικοί, έδειξαν θάρρος, παλικαριά και σπάνιες ικανότητες. Πολλοί έπεσαν στα πεδία των μαχών. Μετά την αναδιοργάνωση της Διεθνούς Μεραρχίας, ο Ελληνικός Λόχος εντάχθηκε στη δύναμη της ταξιαρχίας «Αβραάμ Λίνκολν» και από τότε μετονομάστηκε σε λόχο «Ρήγα Φεραίου».

Οι σκληρές μάχες του Ισπανικού Εμφύλιου

Ο Αναγνώστης Δεληγιάννης διακρίθηκε ιδιαίτερα στις μάχες του Μπελσίτ, όπου και ανέλαβε τη διοίκηση του Ελληνικού Λόχου. Η επίθεση είχε αρχίσει στις 24 Αυγούστου 1937 με αντικειμενικό στόχο την κατάληψη του Μπελσίτ, μιας μικρής αλλά καλά οχυρωμένης πόλης πάνω στον δρόμο που οδηγεί από τη Μαδρίτη στη Σαραγόσα. Ο διοικητής του λόχου Παντελιάς (Γιάννης Μαργαρίτης) αρπάζει το πολυβόλο και συνεχίζει να χτυπά τους εχθρούς που πλησιάζουν. Γρήγορα όμως τραυματίζεται θανάσιμα και σε λίγο πάνω στο πολυβόλο του ξεψυχά. Ο πολιτικός επίτροπος Στεφόπουλος (Δημήτρης Πέρρος) βλέπει τον σκοτωμένο συναγωνιστή του, ορμάει, αρπάζει το πολυβόλο και συνεχίζει να θερίζει τον εχθρό, που σε λίγο φτάνει στο χαράκωμα και τον αποτελειώνει με τις ξιφολόγχες του.

Μετά τον θάνατο των δύο αξιωματικών, τη διοίκηση του λόχου ανέλαβε ο υποδιοικητής Αναγνώστης Δεληγιάννης (Γιάννης Σιγανός), που μαζί με τους υπόλοιπους άντρες που γλίτωσαν συνέχισε τη μάχη της ημέρας εκείνης όπως και την επόμενη. Στις φονικές εκείνες μάχες του Μπελσίτ, ανάμεσα στους άλλους σκοτώθηκε και ο διοικητής της πυροβολαρχίας του τάγματος Μήτσος Κατσικιώτης και τραυματίστηκε ο Ευάνθης Νικολαΐδης. Αλλοι αξιωματικοί που σκοτώθηκαν ήταν ο Γιάννης Ζιάγκος από την Αμερική, ο Χρήστος Μουγιάννης από την Ικαρία και ο Ελληνοκύπριος Χριστόδουλος Χριστοδούλου.

Ξανά στον Αη Στράτη και τραγικό τέλος

Με τη λήξη του ισπανικού εμφυλίου στις αρχές του 1939 ο Αναγνώστης Δεληγιάννης περνά στη Γαλλία, συλλαμβάνεται από τις γαλλικές αρχές και απελαύνεται στην Ελλάδα, όπου το καθεστώς της 4ης Αυγούστου τον εξορίζει και πάλι στον Αη Στράτη.

Το 1943 κατά τη διάρκεια της ναζιστικής Κατοχής, μεταφέρεται από τον Αη Στράτη στις φυλακές «Παύλου Μελά» στη Θεσσαλονίκη. Εκεί οι γερμανοβουλγαρικές αρχές τού προτείνουν να λάβει τη βουλγαρική υπηκοότητα αφού η οικογένειά του είχε εγκατασταθεί ως προσφυγική στην Καβάλα που ανήκε στη βουλγαρική ζώνη κατοχής. Ο Δεληγιάννης αρνείται κατηγορηματικά αυτή την πρόταση και οδηγείται στο εκτελεστικό απόσπασμα.

Την ίδια μέρα, εκτελείται μαζί με τον Δεληγιάννη και τους συνολικά 50 ομήρους και ο ηρωικός αρχιμανδρίτης Κοζάνης Ιωακείμ Λιούλιας, επειδή στα φλογερά κηρύγματά του στις εκκλησίες της Δυτικής Μακεδονίας προέτρεπε τους πιστούς να μη σκύψουν το κεφάλι αλλά να αγωνιστούν κατά των κατακτητών.

Πηγές

● Βασίλης Γούναρης-Πέτρος Παπαπολυβίου, Ο φόρος του αίματος στην κατοχική Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 2001, σ. 169-170.

● Γιώργος Καφταντζής, Το ναζιστικό στρατόπεδο Παύλου Μελά Θεσσαλονίκης 1941-1944 (όπως το έζησε και το περιγράφει στο ημερολόγιό του ένας όμηρος, ο Λεωνίδας Γιασημακόπουλος), τόμ. Α, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1999, σ.46-47.

● Κώστας Γκριτζώνας, «Κόκκινοι δραπέτες 1920-1944», εκδόσεις Γλάρος, Αθήνα 1985.

● Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α’ τόμος 1919-1949, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012.

● Ιστορία της Αντίστασης 1940-1944, εκδόσεις Αυλός, Αθήνα 1979.

● Γρηγόρης Φαράκος, «Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος: Σχέσεις του ΚΚΕ και Διεθνούς Κομμουνιστικού Κέντρου», εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2004.

● Χρήστος Λάζος, «Ελληνες μαχητές των Διεθνών Ταξιαρχιών», περιοδικό ΤΟΤΕ, τεύχος Νο 5, Αθήνα 1983.

● Στέλιος Ντιλίντας, «Πολεμώντας στη Μαδρίτη», εφημερίδα Ριζοσπάστης, 6 Νοεμβρίου 1980.

● ΚΚΕ, Επεσαν για τη ζωή, τόμ. 3β, Αθήνα 1998, σ. 57.

Περισσότερα για τις εκτελέσεις της 2ας Ιουλίου 1943 διαβάστε:

● https://farosthermaikou.blogspot.com/2017/11/45.html

● https://farosthermaikou.blogspot.com/2017/08/blog-post_1.html

*Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 8 Ιανουυαρίου 2023