Δώδεκα και πλέον τραγούδια για το Γεντί Κουλέ

               

                                        Αναστενάζει ο Γεντί Κουλές

                                      Τι έχεις παλληκάρι μου και κλαις

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Δεν είναι τυχαίο ότι περισσότερα από δέκα τραγούδια γράφτηκαν για το Επταπύργιο, όσο λειτουργούσαν εκεί οι μεσαιωνικές φυλακές και τραγουδήθηκαν από κορυφαίους Έλληνες ερμηνευτές, καθώς το κάτεργο του Γεντί Κουλέ υπήρξε η χειρότερη φυλακή από συστάσεως του ελληνικού κράτους. Δεδομένου ότι δεν λειτούργησε ποτέ ως κατάστημα σωφρονισμού, καθώς ήταν τόσο απαίσια τα μπουντρούμια του, ώστε όπως εύστοχα έγραψε ο Πάνος Σαββόπουλος οι έγκλειστοι ζούσαν χειρότερα και από ζώα.

Οι σκληρές συνθήκες της φυλακής με τα υγρά και ανήλιαγα κάστρα έκαναν το Γεντί Κουλέ διαβόητο κάτεργο, που πέρασε στη μυθολογία της φυλακής και στα ρεμπέτικα τραγούδια..

Οι φυλακές του Γεντί Κουλέ έχουν σημαδευθεί από πολλά ρεμπέτικα τραγούδια, δεδομένου ότι πολλοί συνθέτες τραγούδησαν για τους καημούς των φυλακισμένων. Τραγούδια που ερμηνεύθηκαν από πολύ γνωστά ονόματα του ελληνικού πενταγράμμου. Ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι μεταξύ των τραγουδιών αυτών, υπάρχει ένα στα σεφαραδίτικα, στην Ισπανοεβραϊκή γλώσσα, καθώς και ένα ακόμη στα ποντιακά.

Αν και κλειστό εδώ και 35 χρόνια το άδειο πλέον κολαστήριο, που είναι επισκέψιμο για το κοινό με το τσουχτερό εισιτήριο των 10 ευρώ και ανοίγει πλέον μόνο για κάποιες εκδηλώσεις, είναι φορτωμένο με μνήμες που ξεχειλίζουν από τα βυζαντινά τείχη του. Πολλές φορές ο επισκέπτης του κάτεργου λες και ακούει τον απόηχο των κραυγών, τις αδύναμες φωνές των βιασμένων ανηλίκων, το βουνό κλάμα των γυναικών. Νωπές οι μνήμες και για τους συγγενείς των εκατοντάδων εκτελεσμένων, όσων βρίσκονται ακόμη στη ζωή. Κρανίου τόπος.

Ακόμη και σήμερα υπάρχουν κάποιοι κάτοικοι της περιοχής που δηλώνουν ότι τα βράδια ακούνε τα αγκομαχητά των φυλακισμένων, τις οιμωγές όσων βασανίζονταν στα εφιαλτικά  μπουντρούμια. Και στο θρόϊσμα του αέρα, τους φαίνεται, αν και πέρασαν τόσες δεκαετίες από τότε που έπαψε να λειτουργεί σαν φυλακή, ότι ακούνε τα τραγούδια που έβγαιναν από τα σπλάχνα των πολιτικών κρατουμένων, ιδιαίτερα της περιόδου της Κατοχής και του Εμφυλίου, καθώς τους πήγαιναν για εκτέλεση “εις τον συνήθη τόπον”, εκεί όπου εντοπίστηκαν τελευταία οι ομαδικοί τάφοι με τους δεκάδες σκελετούς.

Το 1984, μετά από έρευνα, η αντεισαγγελέας Χρυσούλα Γιαταγάνα, αποκάλυψε φρικτά πράγματα. Τα άνομα συμφέροντα που πλούτιζαν από τον πόνο και τα βάσανα των κρατουμένων, πήγαν να τη βγάλουν τρελή. Και όταν της πήραν από τα χέρια την υπόθεση και την ανέθεσαν στον επίσης εισαγγελέα Κώστα Λογοθέτη, ελπίζοντας ότι θα διέψευδε τα στοιχεία της, εκείνος έγραψε στην έκθεσή του ότι αυτά που είδε στις φυλακές της Θεσσαλονίκης ήταν δέκα φορές χειρότερα από τα όσα περιέγραφε η συνάδελφός του. Έτσι άρχισαν οι απειλές εναντίον τους, ακόμη και από κυβερνητικά στελέχη και η απομάκρυνσή τους από την πόλη, με δυσμενή μετάθεση στις άκρες της Ελλάδας. Ενώ όταν έγινε δίκη με βάση τις αποκαλύψεις των δύο θαρραλέων δικαστικών λειτουργών, αθωώθηκαν όλοι, αφού ...αποδείχτηκε οτι το Γεντί Κουλέ ήταν μια ...αγγελική φυλακή.

Δικαστικές φυλακές Επταπυργίου. Χώρος θυσίας και ιστορικής μνήμης. Μεσαιωνικό κολαστήριο, ντροπή της Θεσσαλονίκης και της υπόλοιπης χώρας για έναν αιώνα περίπου. Που έγινε πασίγνωστο και τραγουδήθηκε για τη βαρβαρότητα και τις σκηνές κόλασης που γνώρισε ειδικά την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου πολέμου. Όταν εκατοντάδες αγωνιστές της αριστεράς, στελέχη και μέλη του ΚΚΕ βασανίστηκαν στα ανήλιαγα μπουντρούμια του, τον «Τάφο των ζωντανών» όπως είχαν αποκληθεί και στήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα, πρωτίστως για τις ιδέες τους. Γύρω στους 500 υπολογίζονται κατά μέσο όρο οι πατριώτες, κυρίως αντιστασιακοί, που κρατούνταν στις φυλακές Επταπυργίου στη διάρκεια της Ναζιστικής κατοχής και εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς και 400 περίπου οι κομμουνιστές που στήθηκαν για εκτέλεση στον «συνήθη τόπο εκτελέσεων», σε μικρή απόσταση από το Γεντί Κουλέ.

Εκείνη ακριβώς την περίοδο της λευκής τρομοκρατίας, της εμφυλιοπολεμικής αγριότητας και του ανώμαλου μεταπελευθερωτικού καθεστώτος, που οι αριστεροί κυνηγούνταν, βασανίζονταν και φυλακίζονταν, είναι που εμφανίζονται με τη μεγαλύτερη συχνότητα στα ρεμπέτικα τραγούδια οι φυλακές του Γεντί Κουλέ.

Την περίοδο του μεσοπολέμου, συναντάμε το αδέσποτο στιχάκι «Αντιλαλούν οι φυλακές, το Μπούρτζι κι ο Γεντικουλές». Το στιχάκι αυτό το χρησιμοποίησε ο Μάρκος το 1935 για να στήσει το εμβληματικό και αγέραστο ομώνυμο τραγούδι του της φυλακής. Ένα τραγούδι που το 1960 το είπε με επιτυχία και ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης.

 

«Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι»

Το "Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι" είναι ένα από τα ωραιότερα τραγούδια του λαού μας και έχει γνωρίσει πάμπολλες επανεκτελέσεις. Το τραγούδι έχει γραφτεί από τον Απόστολο Καλδάρα, με αφορμή τις συλλήψεις των αριστερών και των κομμουνιστών κατά την ταραγμένη εποχή του Εμφυλίου, που είχε ξεσπάσει από το Δεκέμβριο του 1944, αμέσως μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς κατακτητές. Στα χρόνια του Εμφυλίου οι αριστεροί, οι κομουνιστές, αλλά και όποιοι εναντιώθηκαν στις ορέξεις των Άγγλων, κυνηγήθηκαν , εξορίστηκαν, φυλακίστηκαν και , βεβαίως, πολλοί εκτελέστηκαν.

Ο Καλδάρας το 1946 σπούδαζε στη Γεωπονική της Θεσσαλονίκης, ενώ παράλληλα δούλευε ως μουσικός σε κάποια ταβερνάκια της πόλης. Σε ένα από αυτά έπαιζε μαζί του μπουζούκι ο Χρήστος ο Σαλονικιός, του οποίου το σπίτι ήταν ακριβώς πίσω από τις φυλακές του Επταπυργίου (Γεντί Κουλέ). Συχνά ο Καλδάρας πήγαινε στο σπίτι του Χρήστου και από κει έβλεπε να σέρνουν με τις χειροπέδες τα νέα παλικάρια και να τα ρίχνουν χτυπώντας τα στη φυλακή. Αυτές οι εικόνες έμειναν χαραγμένες βαθιά στη σκέψη του και , ως ευαισθητοποιημένος δημιουργός, τις εξέφρασε μέσα στο τραγούδι "Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι".

Οι αρχικοί στίχοι του τραγουδιού όμως δεν πέρασαν από την επιτροπή λογοκρισίας , έτσι αναγκάστηκε να αλλάξει μερικά από τα στιχάκια, ώστε να γραμμοφωνηθεί και να κυκλοφορήσει ο δίσκος το 1947.

 

Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι

Στίχοι – Μουσική: Απόστολος Καλδάρας

Σε παρένθεση οι λογοκριμένοι στίχοι

 

(Νύχτωσε και στο Γεντί)

Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι

το σκοτάδι είναι βαθύ

κι όμως ένα παλληκάρι

δεν μπορεί να κοιμηθεί

 

Άραγε τι περιμένει

απ’ το βράδυ ως το πρωί

στο στενό το παραθύρι

(που φωτίζει το κελί)

που φωτίζει με κερί

 

Πόρτα ανοίγει πόρτα κλείνει

(μα διπλό είναι το κλειδί

τι έχει κάνει και το ρίξαν

το παιδί στη φυλακή;)

με βαρύ αναστεναγμό

ας μπορούσα να μαντέψω

της καρδιάς του τον καημό

 

«Κάνε λιγάκι υπομονή»

Την ίδια τύχη είχε και το τραγούδι του Βασίλη Τσιτσάνη «κάνε λιγάκι υπομονή» που γράφτηκε στα τέλη του 1948. Οι ελληνικές αρχές το απαγόρευσαν διότι αναγνώρισαν στους στίχους του αναφορές στους ηττημένους του εμφυλίου πολέμου. Πράγματι το τραγούδι του Β. Τσιτσάνη αποδείχτηκε ο ύμνος της απαγορευμένης ελπίδας, και αργότερα στις φυλακές, στη χούντα των συνταγματαρχών, οι πολιτικοί κρατούμενοι το τραγουδούσαν δυνατά, δίνοντας κουράγιο στους συντρόφους τους στην απομόνωση.

 

Κάνε λιγάκι υπομονή

Στίχοι – Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης

 

Μην απελπίζεσαι και δε θ’ αργήσει

κοντά σου θα ‘ρθει μια χαραυγή

καινούργια αγάπη να σου ζητήσει

κάνε λιγάκι υπομονή

 

Διώξε τα σύννεφα απ’ την καρδιά σου

και μες στο κλάμα μην ξαγρυπνάς

τι κι αν δε βρίσκεται στην αγκαλιά σου

θα ‘ρθει μια μέρα μην το ξεχνάς

 

Γλυκοχαράματα θα σε ξυπνήσει

και ο έρωτας σας θ’ αναστηθεί

καινούργια αγάπη θα ξαν’ αρχίσει

κάνε λιγάκι υπομονή

 

Αναστενάζει ο Γεντί – Κουλές

Συνθέτης  Σαράντης Κοτομάτης,

Ερμηνεία Στέφανος ΚΙουπρούλης ή Χοντρονάκος και η Μαριώ

 

Αναστενάζει ο Γεντί - Κουλές,

τί έχεις, παληκάρι μου και κλαις.

Θρηνώ τα μαύρα νιάτα μου

στο κρύο το κελί μου,

μέσ’ στα βαρειά τα σίδερα

θ’ αφήσω το κορμί μου.

 

Αναστενάζει ο Γεντί - Κουλές,

κουράγιο, παληκάρι μου, μην κλαις.

 

Αντιλαλούν απόψε οι φυλακές

και κλαίει όλος ο Γεντί - Κουλές.

Αύριο το ξημέρωμα

τον κόσμο τον αφήνω,

αφού με καταδίκασαν,

το χρέος μου το δίνω.

 

Αναστενάζει ο Γεντί - Κουλές,

κουράγιο, παληκάρι μου, μην κλαις.

Αφήνω τη γυναίκα μου,

τα δόλια τα παιδιά μου,

ήρθε η στερνή η ώρα μου

και σφίγγεται η καρδιά μου.

 

 

«Στου Γεντί Κουλέ τον δρόμο…»

Το 2001 κυκλοφόρησε ένας δίσκος του Πασχάλη Τερζή, αποτέλεσμα της συνεργασίας του με τον Μάριο Τόκα, με τίτλο «Θέλω να πω» και με δεκατέσσερα τραγούδια σε στίχους του Κώστα Φασουλά, της Ευγενίας Ασλανίδου, του Πάνου Φαλάρα, του Γιάννη Πάριου, της Άννας Αργυρού και του Φίλιππου Γράψα, που υπέγραψε τους στίχους σε τρία τραγούδια. Ανάμεσα στα οποία και το περίφημο «Γεντί Κουλέ».

Στου Γεντί Κουλέ το δρόμο

τοιχοκόλλαγαν τον νόμο,

στου Γεντί Κουλέ την πύλη

κλαίγαν συγγενείς και φίλοι.

Ο στιχουργός του «Γεντί Κουλέ», Φίλιππος Γράψας, συνομιλώντας με τον Θανάση Γιώγλου στις 10 Φεβρουαρίου 2016, κατά τη διάρκεια της εκπομπής του «Εγώ, δεν έχω βγάλει το… ωδείο» θα πει για το πως είχε την έμπνευση για τους στίχους αυτούς:

-«Να πω κάτι για το Γεντί Κουλέ. Είναι πάνω σ’αυτό που λέγαμε προηγουμένως, πόσο η Θεσσαλονίκη εμπνέει. Όταν έχεις γεννηθεί λίγο πιο κάτω απ’το Γεντί Κουλέ και οι περίπατοί σου ήταν γύρω απ’το Γεντί Κουλέ, τότε δεν μπορεί να μην τα εισπράττεις αυτά τα πράγματα και να μην γράψεις γι’αυτά τα πράγματα. Εγώ ανηφόριζα προς το Γεντί Κουλέ, ήμουν, η αλήθεια είναι, ένα μοναχικό παιδί, άφηνα τους φίλους να παίζουνε μπάλα και ανηφόριζα γιατί με ενδιέφερε αυτό το πράγμα που έβλεπα. Ανέβαινα σε μια πολεμίστρα στα Κάστρα εκεί πάνω στο Γεντί Κουλέ και άκουγα τους φυλακισμένους να τραγουδάνε. Τραγουδούσαν άντρες απ’τα κελιά τους, τους απαντούσαν γυναίκες από τα κελιά τους, άντρες τραγουδούσαν για τη μάνα τους, γυναίκες για την αγάπη τους, αυτά ήταν πράγματα συγκλονιστικά. Δεν μπορείς να τα ξεχάσεις. Επομένως είναι τόσο πραγματικό για μένα, να γράψω ένα τραγούδι γι’αυτά που έζησα στα παιδικά μου χρόνια. Κι ένα ήτανε το «Γεντί Κουλέ»...

 

Το Γεντί Κουλέ του Στέλιου Καζαντζίδη

Στίχοι και μουσική:  Γιώργος Μητσάκης

1^η εκτέλεση     Στέλιος Καζαντζίδης               

 

Βράδιασε και στο Γεντί Κουλέ,

σωπάσανε τα σήμαντρα, σκοτάδι είναι βαθύ.

Κάποιος όμως, κάποιος που πονάει

δεν μπορεί να κοιμηθεί.

 

Δεν είναι το σφάλμα μου βαρύ,

βαριά όμως τα σίδερα, βαριά κι η φυλακή.

Είναι πόνος, πόνος και μαράζι

αδικία να σε βρει.

 

Βράδιασε μες στο Γεντί Κουλέ.

Ο κόσμος έξω χαίρεται την όμορφη ζωή

κι εγώ στενάζω, στενάζω νύχτα-μέρα

μέσα εδώ, μέσα ’δώ στη φυλακή.

 

Έλα, μανούλα μου, πριν με δικάσουνε,

κλάψε να μ’ απαλλάξουνε.

 

 

Γιώργος Μητσάκης - Τα κάστρα του Γεντί Κουλέ (1978)

Το τραγούδι του Γιώργου Μητσάκη είναι από τα τελευταία λαϊκά τραγούδια που γράφτηκαν για τα Κάστρα της Θεσσαλονίκης. Το πρωτοτραγούδησε το 1960 στην Columbia ο Νίκος Γιουλάκης.

Στίχοι-μουσική Γιώργου Μητσάκη – Στ. Χρυσίνη.  Μπουζούκι παίζει ο Γιώργος Μητσάκης. Ηχογράφηση Σεπτέμβριος 1956

Τα κάστρα του Γεντί Κουλέ τα πήδηξα μια νύχτα

Και τότες με περάσανε από μεγάλη δίκη

στη Θεσσαλονίκη,στη Θεσσαλονίκη

 

Ηρθε και η μάνα μου κι έκλαψε στη δίκη

και μαζί της έκλαψε όλη η Θεσσαλονίκη.

 

Δραπέτης ημουνε, γι' αυτό μου βάλαν χειροπέδες

Πάλι με κλείσαν στο κελί, να βγάλω καταδίκη,

στη Θεσσαλονίκη, στη Θεσσαλονίκη

Πιο βαριά μου φάνηκε τότε η καταδίκη

ντρόπιασα τους φίλους μου μεσ' τη Θεσσαλονίκη

 

Σε λίγες μέρες τώρα πια τελειώνει η ποινή μου

Θα πάω στο σπιτάκι μου, εκεί που μου ανήκει

στη Θεσσαλονίκη, στη Θεσσαλονίκη

Φεύγω απ΄το Γεντί Κουλέ κι απ΄την καταδίκη

Θα' μαι το καλό παιδί μεσ' τη Θεσσαλονίκη

 

Γεντί Κουλέ ( Για μια γυναίκα χάθηκα )        

           

Στίχοι:  Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου

Μουσική:  Βασίλης Τσιτσάνης

1^η εκτέλεση, Πρόδρομος Τσαουσάκης, φωνητικά: Μαρίκα Νίνου               

2^η εκτέλεση Δημήτρης Ευσταθίου

 

Αν θέλεις, μάνα, να το δεις

το δύστυχο παίδί σου,

ελα μεσ' στο Γεντί Κουλέ,

να κλάψει η ψυχή σου.

΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄

Μεσ' στο κελί το σκοτεινό

γυρνώ χωρίς ελπίδα

και τη βαριά, μανούλα μου,

τη σέρνω, αλυσίδα.

 

Μην κλαις, μανούλα μου, μην κλαις,

δεν φταίει ο Γεντί Κουλές.

 

Γεντί Κουλέ - 1985     

 Στίχοι και μουσική:  Μιχάλης Τερζής

1^η εκτέλεση Κώστας Σμοκοβίτης                   

 

Στο Γεντί Κουλέ, στο Γεντί Κουλέ

στο Γεντί Κουλέ χάνομαι, καλέ.

Σκουριασμένα σίδερα, χρόνια σκοτωμένα,

η ζωή μια χίμαιρα και φωτιά για μένα.

Αχ, πού να `σαι τώρα, τούτη δω την ώρα;

……………..

Το Γεντί Κουλέ, το Γεντί Κουλέ

το Γεντί Κουλέ γκρέμισ’ το, καλέ.

Φυλακές και σίδερα, κάγκελα και πόρτες,

αχ, το δίκιο δεν μπορούν να κρατήσουν πόρτες.

Λεύτερο πουλάκι, σπάστε το κλουβάκι.

 

Γεντί κουλέ                 

 Στίχοι:  Αιμίλιος Σαββίδης

Μουσική:  Σώσος Ιωαννίδης

1^η εκτέλεση     Γιώργος Παπασιδέρης           

 

Πέρα στο Γεντί Κουλέ τα κάστρα γκρεμούν

στον πόνο τους πνιγμένοι μέρα νύχτα τραγουδούν

δερβισάδες κι οι καρδιές βαρυγκωμούν

πέρα εκει στις φυλακές κλεισμένος κι εγώ

για σένα καρδιοκλέφτρα τον σεβντά μου τραγουδώ

με λουλάδες μαστουρώνω και μεθώ

 

Για σένα ισοβίτης στο Γεντί Κουλέ θρηνώ

Αμάν- αμάν τον σεβντά μου τραγουδώ

 

Πέρα στο Γεντί Κουλέ ακούς μια φωνή

και παίζει το μπουζούκι με καημό να τραγουδεί

στο σκοτάδι μια αγάπη να θρηνεί

μέσα εδώ στις φυλακές ημέρες περνώ

με στεναγμό και πόνο τον σεβντά μου τραγουδώ

και ματώνω μαστουρώνω και μεθώ

 

Για σένα ισοβίτης στο Γεντί Κουλέ θρηνώ

αμάν άμαν τον σεβντά μου τραγουδώ

 

Τα τραγούδια για το Γεντί Κουλέ από τον Ντίνο Χριστιανόπουλο

Μες στο Γεντί σε θάψανε

και μένα με ρημάξανε.

(Ντίνος Χριστιανόπουλος, Το αιώνιο παράπονο, τραγούδια. Εκδόσεις Διαγωνίου, Θεσσαλονίκη 1986)

 

Πολλά τραγούδια ήξερα για το Γεντί Κουλέ

                        Και σα φαρμάκι έσταζε η πίκρα τους βαθιά μου

                        μα που να φανταζόμουνα πως κάποτε κι εσέ

                        κλεισμένο μέσα στο Γεντί Κουλέ, θα σ' έκλεγε η καρδιά μου

(Ντίνος Χριστιανόπουλος “Δύο τραγούδια για το Γεντί Κουλέ, περιοδικό Εντευκτήριο, τεύχος 1. Οκτώβριος 1987. σ.7)

 

Γεντί Κουλέ στα ποντιακά

Σο Γεντί Κουλέ μανίτσα μ'

Από το δίσκο "Τα Τραγούδια Μου" (1984)

Στίχοι - Μουσική: Γιώργος Ακριτίδης

Ακορτεόν: Κώστας Σαχινίδης

Κρουστά: Ροδόλφος (Ρούλης) Παπαδόπουλος

 

Yedi Kule" στα σεφαραδίτικα

Τραγούδι για τα απαίσια αυτά μπουντρούμια του ...ελληνικού πολιτισμού, το Γεντί Κουλέ, υπάρχει και στα ισπανοεβραίικα-σεφαραδίτικα. Έχει τίτλο "Yedi Kule" και λέει περίπου ό,τι λένε τα αντίστοιχα ελληνικά. Τραγουδάει ο Θεσσαλονικιός Δαυίδ Σαλτιέλ ενώ το τραγούδησε και η Σαββίνα Γιαννάτου

 Το Γεντί Κουλέ θα δεις περνώντας

με ψηλά μουράγια κυκλωμένο.

Στη φυλακή είμαι για σε δεμένος

στο μπουντρούμι κλαίω δυστυχισμένος.

Μου ’σβησαν το φως, κρυώνω

και το θάνατο να ’ρχεται, κόρη, βλέπω.

Εγώ στη φυλακή, συ στα λουλούδια,

πονώ στην καρδιά, θέλω να κλαις,

γιατί το Γεντί Κουλέ βλέπεις περνώντας.

Κοίτα σε τι χάλι βρίσκομαι.

Φουστάνι μαύρο πρέπει να βάλεις

και στη συναγωγή να στείλεις λάδι.

-Κόρη, θα πεθάνω πιστεύω από πείνα

no puedo más sofrir, soy un cadavre δεν μπορώ πια να υποφέρω, είμαι ένα πτώμα.

 

 

ΠΗΓΗ:

https://www.panossavopoulos.gr/p/blog-page_62.html

Τετράδιο, τεύχος 7-8, 2/1974

Τετράδιο, τεύχος 9, 3/1974

https://www.ogdoo.gr/diskografia/stigmes/tha-sas-po-mia-istoria-genti-koule

https://archive.saloni.ca/1407