Εκτελέσεις Γεντί Κουλέ: "Συνάντησαν τον χάρο με διαβατήριο την αγάπη για τη ζωή"

Στην ιστοσελίδα Θέατρο.gr που ασχολείται αποκλειστικά με πολιτιστικά θέματα και πρωτίστως με το θέατρο, το βιβλίο και τον κινηματογράφο, δημοσιεύεται σήμερα συνέντευξη που πήρε ο συντάκτης της  Σωκράτης Σίδερης από τον Σπύρο Κουζινόπουλο, με αφορμή το νέο του βιβλίο «Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ιανός.

Ερώτηση 1η. Στο βιβλίο σκιαγραφείται το Γεντί Κουλέ ως σύμβολο καταπίεσης. Πώς καταφέρνει η μνήμη αυτού του χώρου να επιβιώνει στη συλλογική συνείδηση της Θεσσαλονίκης;

Αν και πέρασαν 36 χρόνια αφότου έκλεισε το φοβερό αυτό κάτεργο, δεν έπαψε το Γεντί Κουλέ, ακόμη και στους νέους και τα παιδιά που δεν είχαν ακόμη τότε γεννηθεί να αποτελεί μνημείο φρίκης και να προκαλεί τον αποτροπιασμό και μόνο στο άκουσμά του. Και όπως λέω συχνά, ακόμη και σήμερα ο επισκέπτης του βυζαντινού φρουρίου αλλά και οι κάτοικοι της περιοχής, λες και ακούνε τα βράδια τον απόηχο των κραυγών, τις αδύναμες φωνές των βιασμένων ανηλίκων, το βουβό κλάμα των γυναικών. Ενώ νωπές είναι ακόμη οι μνήμες για τους εκατοντάδες εκτελεσμένους πολιτικούς κρατούμενους της Κατοχής και του Εμφυλίου πολέμου.

 

Ερώτηση 2η. Το Γεντί Κουλέ έχει συνδεθεί με διαφορετικές εποχές (Οθωμανική, Μεταξική, Κατοχική, Εμφυλιακή). Ποια περίοδο θεωρείτε πιο σκοτεινή και γιατί;

Όλες οι εποχές που αναφέρετε στη διαδρομή του Γεντί Κουλέ μέσα στον ένα αιώνα που λειτούργησε ως φυλακή υπήρξαν σκοτεινές, η κάθε μία για τους δικούς της διαφορετικούς λόγους. Αυτές όμως που άφησαν βαθιά το αποτύπωμά τους, ήταν η Κατοχική και η Εμφυλιακή, δεδομένου ότι συνδέθηκαν με ένα ανατριχιαστικό λουτρό αίματος και εκτελέσεων 500 περίπου πατριωτών, αγωνιστών οι περισσότεροι της Εθνικής Αντίστασης και 400 κομμουνιστών πολιτικών κρατουμένων τα πέτρινα χρόνια του Εμφυλίου.

 

Ερώτηση 3η. Έχετε αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς σας στη σύγχρονη ιστορία. Τι σημαίνει για εσάς η προσωπική μνήμη μέσα στο δημόσιο αφήγημα;

Είναι κοινά παραδεκτό ότι η μνήμη, ως ζωντανό κομμάτι της εξελικτικής πορείας του ατόμου, είναι αυτή που συνδέει το παρελθόν, τη βιωμένη εμπειρία, με το παρόν και τη διαχείριση αυτού. Κάτι που συμβάλλει στον προγραμματισμό και την ερμηνεία του μέλλοντος. Και όπως εύστοχα παρατήρησε ο Μαρκ Μαζάουερ, “ένα άλλο μέλλον μπορεί να χρειάζεται ένα άλλο παρελθόν”. Διαπιστώνοντας από το ξεκίνημά μου στη δημοσιογραφία, πριν σχεδόν 60 χρόνια, ότι υπάρχουν άπειρες λευκές σελίδες και αθέατες πλευρές στη νεότερη ελληνική ιστορία, ιδιαίτερα σε γεγονότα που διαδραματίστηκαν στη Βόρεια Ελλάδα, επικέντρωσα το ενδιαφέρον μου στην ιστορική έρευνα.

 

Ερώτηση 4η. Πιστεύετε πως η Θεσσαλονίκη έχει "συμφιλιωθεί" με το παρελθόν της ή συνεχίζει να το αποσιωπά σε κάποιες πτυχές του;

Δυστυχώς σε πάρα πολλά σημαντικά πράγματα που συνέβησαν στην πόλη, υπήρξε κανονικό «μπάζωμα», για να χρησιμοποιήσω μια συνηθισμένη λέξη της εποχής. Έτσι δεν μάθαμε ακόμη, αν και πέρασαν 111 χρόνια από τότε, ποιος όπλισε το χέρι του δολοφόνου του βασιλιά Γεώργιου, ποιος ήταν ο δολοφόνος του αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ, ποιος οργάνωσε τη δολοφονία του Γιάννη Ζεύγου και ποιος κατέστρωσε το σχέδιο δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη. Υποψιαζόμαστε διάφορα, αλλά δεν υπάρχουν τα αποδεικτικά στοιχεία. Φρόντισαν γιαυτό οι κυρίαρχοι κύκλοι, όπως συνέβη και με το «θάψιμο» των εκθέσεων των εισαγγελέων Γιαταγάνα και Λογοθέτη για τα αίσχη και τα σκάνδαλα στο Γεντί Κουλέ. Και φυσικά γιαυτό το «κουκούλωμα» και την αποσιώπηση συμβάντων όπως αυτά δεν ευθύνονται γενικά η πόλη και οι Θεσσαλονικείς.

 

Ερώτηση 5η. Πώς επηρέασε η μακρά σας πορεία στη δημοσιογραφία τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζετε τη συγγραφή ιστορικών έργων;

Σίγουρα, η πείρα που αποκόμισα αυτές τις έξι δεκαετίες που ασκώ το δημοσιογραφικό λειτούργημα, βοήθησε πολύ, όπως επίσης η πολυετής ενασχόλησή μου με το ρεπορτάζ, από όποιες θέσεις ευθύνης κι αν βρέθηκα, η επιμονή μου στη διασταύρωση των στοιχείων, την αναζήτηση των πηγών και στην καταγραφή μαρτυριών, νομίζω ότι ήταν τα καθοριστικά στοιχεία. Οι αναγνώστες θα κρίνουν το αποτέλεσμα.

 

Ερώτηση 6η. Συναντήσατε αντιφάσεις ή κενά στην ιστορική τεκμηρίωση; Πώς τα διαχειριστήκατε ως συγγραφέας;

Το γεγονός ότι δεν υπάρχει το πριν το 1945 αρχείο των φυλακών Επταπυργίου, καθώς το ανατίναξαν οι Γερμανοί κατακτητές στις 30 Οκτωβρίου 1944, τη μέρα που αποχωρούσαν από τη Θεσσαλονίκη, με δυσκόλεψε πάρα πολύ στο έργο της τεκμηρίωσης για την πρώτη περίοδο λειτουργίας του Γεντί Κουλέ, ειδικά στην πρώϊμη περίοδο της εμφάνισης του σοσιαλιστικού και εργατικού κινήματος στην ελληνική Μακεδονία, στα χρόνια του μεσοπολέμου, της δικτατορίας Μεταξά και της Κατοχής. Το κενό αυτό το κάλυψα εν μέρει με την εξαντλητική έρευνα στις πηγές. Και δεν είναι τυχαίο ότι στο βιβλίο μου «Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης υπάρχουν πάνω από 800 παραπομπές.

 

Ερώτηση 7η. Ποια είναι η αίσθηση που έχει αποτυπωθεί σε εσάς από την επαφή σας με το Γεντί Κουλέ ως επισκέπτης πριν και μετά το κλείσιμο του;

Όχι μόνο εγώ, αλλά και ο κάθε επισκέπτης του Βυζαντινού φρουρίου, που γνωρίζει στοιχειωδώς την ιστορία του τόπου και έχει πληροφορηθεί τα όσα διαδραματίζονταν εκεί μέσα στη διάρκεια του ενός αιώνα που λειτούργησε ως φυλακή, καταλαμβάνεται από δέος. Και όπως λέω και στον πρόλογο του έργου μου «η Θεσσαλονίκη από ψηλά, από το Επταπύργιο, μοιάζει να κοιτάζει προς τη θάλασσα. Σα να ντρέπεται να ρίξει το βλέμμα της εκεί πάνω στην Ακρόπολη, στο νεκρό πλέον κάτεργο».

 

Ερώτηση 8η. Ποια ιστορία κρατούμενου σας  "ακολούθησε" περισσότερο μετά την ολοκλήρωση του βιβλίου;

Με συγκλόνισε, κι ακόμη είναι καρφωμένη στο μυαλό μου η ιστορία των δύο 17χρονων μαθητριών Γυμνασίου, της Εύας Κουρουζίδου από το Κιλκίς και της Ευπραξίας Νικολαίδου από το Σιδηρόκαστρο Σερρών, που στήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα, η πρώτη στις 6-4-1948 και η δεύτερη στις 10-12-1948, φορώντας τις μαθητικές τους ποδιές που τότε ήταν υποχρεωτικές για τις μαθήτριες, όπως ήταν υποχρεωτικά και τα καπέλα, οι λεγόμενες «κουκουβάγιες» για τους μαθητές. Τα δύο κορίτσια που εκτελέστηκαν για τη συμμετοχή τους στην «Εθνική Αλληλεγγύη», η οποία συγκέντρωνε τρόφιμα και ρούχα για τις οικογένειες των φυλακισμένων και εξόριστων, θα μπορούσαν να αποφύγουν το θάνατο, αν υπέγραφαν μία δήλωση «μετανοίας» ή μία δήλωση «αποκήρυξης» του ΚΚΕ. Δεν το έκαναν γιατί ήθελαν να μείνουν πιστές στην ιδεολογία και τα ιδανικά τους για ένα καλύτερο αύριο. Και συνάντησαν τον χάρο με μοναδικό διαβατήριο την αγάπη τους για τη ζωή, όπως συνέβη και με τους 400 περίπου κομμουνιστές πολιτικούς κρατούμενους που εκτελέστηκαν πίσω από το Γεντί Κουλέ την περίοδο του Εμφυλίου, μεταξύ των οποίων και 38 γυναίκες.

 

Ερώτηση 9η. Υπάρχει κάποιος χαρακτήρας ή αφήγηση στο βιβλίο που θα μπορούσε να αποτελέσει βάση για μυθιστόρημα;

Όχι ένα αλλά πολλά μυθιστορήματα θα μπορούσαν να προκύψουν από την αξιοποίηση του βιβλίου μου. Για παράδειγμα οι μυθιστορηματικές αποδράσεις από το Γεντί Κουλέ, η αγωνία των καταδικασμένων σε θάνατο δεσμωτών, που για πολλούς κράτησε πολλές εβδομάδες, μήνες ή και χρόνια, μήπως θα ήταν αυτοί που τα ξημερώματα της επόμενης μέρας επρόκειτο να στηθούν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Μεταξύ των οποίων και κάποιων κοριτσιών που είχαν προετοιμαστεί για την εκτέλεσή τους φορώντας ένα νυφικό φόρεμα που είχαν προμηθευτεί. Αλλά ακόμη βάση για μυθιστόρημα και ενδεχομένως και για ταινία θα μπορούσαν να αποτελέσουν η περίπτωση του Αριστείδη Παγκρατίδη, ο οποίος άδικα και χωρίς στοιχεία εκτελέστηκε με την κατηγορία ότι ήταν ο «Δράκος του Σέϊχ Σου». Και τέλος η υπόθεση των δύο εισαγγελέων Γιαταγάνα και Λογοθέτη που υπέστησαν τα πάνδεινα για να κουκουλωθούν τα αίσχη και τα σκάνδαλα του Γεντί Κουλέ.