Όταν οι Πόντιοι πολεμούσαν τους Γερμανούς κατακτητές με το όπλο και τη λύρα

Και μία σπάνια έκδοση της «Διεθνούς» στα ποντιακά!

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Αντιστασιακά θούρια που τραγουδιούνταν από τους Πόντιους στα μαύρα χρόνια της τριπλής Γερμανο-Ιταλο-Βουλγαρικής κατοχής που γνώρισε η πατρίδα μας στην τετραετία 1941-44, αλλά και αργότερα, στα δύσκολα χρόνια του Εμφυλίου περιλαμβάνονται σε ένα cd με 16 αντάρτικα ποντιακά τραγούδια, που κυκλοφόρησε η Πανελλήνια Ένωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης Κεντρικής Μακεδονίας και αποτελεί μια μοναδική προσφορά στη διάσωση της δημοτικής μουσικής.

Είναι αξιοσημείωτο ότι μεταξύ των τραγουδιών αυτών, συγκαταλέγεται και ο άγνωστος μέχρι τώρα στο ευρύ κοινό ύμνος της «Διεθνούς» στα ποντιακά!

Οι Πόντιοι στη μεγάλη τους πλειοψηφία πήραν μαζικά μέρος στην Εθνική Αντίσταση κατά των ναζί κατακτητών, πολεμώντας τους φασίστες κατακτητές όχι μόνο με το όπλο, αλλά και με τη λύρα και το τραγούδι τους.

Οι Πόντιοι εκείνης της εποχής, εξακολουθούσαν να ζουν όπως οι πατεράδες τους στον μαρτυρικό Πόντο. Σκέφτονταν και μιλούσαν ποντιακά, αγαπούσαν και έκλαιγαν με την ποντιακή γλώσσα. Δεν μιμούνταν, δεν μάθαιναν, δεν υπέκυψαν στους Ναζί κατακτητές, αλλά προσπαθούσαν να είναι Πόντιοι και ζούσαν ως γνήσιοι απόγονοι των Ρωμιών του Πόντου με την ένδοξη ιστορία.

Το αντάρτικο δημοτικό τραγούδι των Πόντιων, είναι ίσως η τελευταία ανώνυμη λαϊκή μουσική δημιουργία. Και αυτό γιατί κρατά τον καλλιτεχνικό τρόπο έκφρασης και τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των δημοτικών μας τραγουδιών.

Όπως μας έλεγε παλαιότερα ο τέως πρόεδρος της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ Κεντρικής Μακεδονίας, Κώστας Σαπρανίδης, πρώην δήμαρχος Αμπελοκήπων, «κάναμε αυτή την προσπάθεια για τη συγκέντρωση και καταγραφή των ποντιακών αντάρτικων τραγουδιών που τραγουδιούνταν από τους Πόντιους και όχι μόνο αγωνιστές του ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ, αλλά και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Θεωρήθηκε σκόπιμο αυτό, κύρια για την ιστορική του σημασία, αλλά και επειδή πολλά γράφτηκαν για τη συμμετοχή των Ποντίων στον παλλαϊκό ξεσηκωμό της Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου. Όπου, χωρίς να λείπουν οι εξαιρέσεις, πολύ συχνά διατυπώνονται απόψεις ατεκμηρίωτες, διαστρεβλωτικές, καθώς και αντιεπιστημονικές».

Ανταρτοποντιακά και Γερμανία

Αυτά τα «ανταρτοποντιακά» τραγούδια, χρησιμοποιούν παλαιότερα στιχουργικά μοτίβα, προσαρμοσμένα στις χρονικές και τοπικές ιδιαιτερότητες. Συνεχίζουν πάντως να διατηρούν τον επικό και ελεγειακό χαρακτήρα του δημώδους άσματος. Και όπως αυτό, τις περισσότερες φορές δεν έχουν ακριβή ιστορική βάση, παρά μόνο εκφράζουν το προσωπικό συναίσθημα του δημιουργού τους, με αφορμή τα ιστορικά γεγονότα.

Χαρακτηριστικό είναι το πρώτο τραγούδι, που είναι και σήμερα επίκαιρο, λόγω των… γερμανικών πολεμικών αποζημιώσεων:

                         Ανάθεμα τον Γερμανόν που χτιζ΄ τα΄αεροπλάνα

                         Και στείλατα σον πόλεμον σκοτών τα παλικάρια.

                         Ανάθεμά σε Γερμανία, έκαψες πολλά χωρία

                         Ορφανά εσύ εφέκες τη Ελλάδας τα παιδία

Στρατόπεδο "Παύλου Μελά"

Οι μελλοθάνατοι του «Παύλου Μελά»

Συγκλονίζει όμως και ένα τραγούδι που αναφέρεται στους μελλοθάνατους του στρατοπέδου «Παύλου Μελά»:

Αιχμάλωτος επιάστα σην Κρούσιαν απάν μανίτσα μ΄

Σην Κρούσιαν απάν.

Αιχμάλωτος πιάστηκα στα Κρούσια επάνω μανούλα μου, στα Κρούσια επάνω,

Στα Κρούσια επάνω

Πάνε με ση Σαλονίκην, σο Παύλο Μελάν, μανίτσα μ΄,

Σον Παύλο Μελάν.

Με πάνε στη Θεσσαλονίκη, στου Παύλου Μελά (το στρατόπεδο) μανούλα μου,

Στου Παύλου Μελά

Βάλνε με ση φυλακήν, σ΄ένα πουτρούμ,

Σσέρια ποδάρια δεμένα, πάνε κ΄έρταν κρουν.

Με βάζουνε στη φυλακή, μέσα σ΄ένα μπουντρούμι

Χειροπόδαρα δεμένο, πηγαινοέρχονται χτυπούν.

Έρχουν, παίρνε με την νύχταν, με τα΄αυτόματα

Το παιδόπο σ΄πως θα τρών΄τα μαύρα χώματα.

Έρχονται, με παίρνουν τη νύχτα, με τα αυτόματα

Το παιδάκι σου πως θα το φάνε τα μαύρα χώματα.

Σσιλτς νομάτς ετοπλάεψαν απες σ΄έναν βαγόν,

Πάνε μας ση Γερμανίαν, εφτάνε μας σαπόν

Χίλιους νοματαίους μάζεψαν μέσα σ΄ ένα βαγόνι.

Μας πάνε στη Γερμανία να μας κάνουν σαπούνι.

Και η «Διεθνής» στα ποντιακά

Η ποντιακή έκδοση του ύμνου της «Κομμουνιστικής Διεθνούς», τραγουδιόταν από τους ποντιοκαυκάσιους, κατά την μπολσεβικική επανάσταση, ιδιαίτερα στην περιοχή του Καυκάσου (Καρς, Βατούμ, Σοχούμ κλπ). Μεταφέρθηκε στην Ελλάδα κύρια από τους «Καρσλήδες» πρόσφυγες και ξαναζωντάνεψε στην Κατοχή.

                                       Σκωθέστεν σεις που ως ατώρα
                                       ημέραν ‘κ’ είδετε καλόν
                                       σα ντέρτια πάντα και σα πείνας,
                                       σκωθέστεν έρθεν ο καιρόν.

                                       Εμάς κανείς ‘κι θα γλυτών’ μας
                                       νε βασιλιάντ και νε θεοί.
                                       Αν θέλουμε ελευθερίαν
                                       ας πολεμούμε μανασοί.

Οι στίχοι της Διεθνούς στα ποντιακά μεταφράστηκαν από έναν Πόντιο κομμουνιστή του Καυκάσου, τον Η. Κ. Χιώτη. Ο Χιώτης ήταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ρωσίας από το 1904 και είχε σημαντική δράση κατά την κατάληψη της Αμπχαζίας απ’ τους μπολσεβίκους.