Ζακ Βεντούρα: Ο αγωνιστής δημοσιογράφος, ο μαχητής βουλευτής, το θύμα του Ολοκαυτώματος

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Ένας από τους Θεσσαλονικείς βουλευτές που στα μαύρα χρόνια της Κατοχής εξοντώθηκαν από τους Ναζί, ήταν ο κορυφαίος της Βορειοελλαδικής δημοσιογραφίας, Ζακ Βεντούρα, που βρήκε τραγικό θάνατο στα κρεματόρια του Άουσβιτς-Μπιρκενάου. Ο Βεντούρα υπήρξε μία από τις ηρωϊκότερες και φωτεινότερες μορφές που ανέδειξε η δημοσιογραφική οικογένεια στη Βόρεια Ελλάδα.

Η εφημερίδα της Θεσσαλονίκης Αβάντι

Ο Ζακ Βεντούρα, γεννήθηκε το 1901 στη Θεσσαλονίκη (ή κατά άλλους το 1899), από φτωχούς Εβραίους γονείς και ανέπτυξε γρήγορα, από τα μαθητικά του ακόμη χρόνια, μεγάλη κοινωνική δραστηριότητα, μέσα από τη Σοσιαλιστική οργάνωση «Φεντερασιόν» που είχε δημιουργήσει ο Αβραάμ Μπεναρόγια στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας. Ενώ πολύ νωρίς ασχολήθηκε με το δημοσιογραφικό λειτούργημα, υπηρετώντας το πιστά με πάθος και αυταπάρνηση μέχρι το τέλος της ζωής του.

Μαχητής δημοσιογράφος

Εργάστηκε ως δημοσιογράφος από νεαρή ηλικία σε αρκετές από τις εφημερίδες της Θεσσαλονίκης, κυρίως σ’ αυτές που εκδίδονταν στα εβραϊκά ή άλλες ξενόγλωσσες που απευθύνονταν στην πολυπληθή τότε Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης. Και για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, διετέλεσε διευθυντής της εφημερίδας «Αβάντι» που εκδίδονταν από τη «Φεντερασιόν» αρχικά και που αργότερα απηχούσε τις θέσεις του ΚΚΕ στο χώρο της ισραηλιτικής κοινότητας. Στην Αβάντι παρέμεινε διευθυντής μέχρι το κλείσιμό της, ύστερα από την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά, στις 4 Αυγούστου 1936.

Εργατόπαιδα πωλούν την εφημερίδα της ΟΚΝΕ Νεολαία

Σχετικά με την σοσιαλιστική εφημερίδα της Φεντερασιόν Αβάντι, που κυκλοφόρησε το 1911, πρέπει να πούμε ότι την επιμέλεια της έκδοσης είχε συντακτική ομάδα με διευθυντή τον Αβραάμ Μπεναρόγια, αρχισυντάκτη τον Αλβέρτο Αρδίτη και συνεργάτες τους: Δαβίδ Ρεκανάτι, Ζακ Αμαρίλιο, Ζακ Βεντούρα, Αβραάμ Κοέν και τον διευθυντή του εβραϊκού σχολείου Ισαάκ Επστάϊν. Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, η κυκλοφορία της σταμάτησε το 1935. Όμως ο Κωστής Μοσκώφ που ασχολήθηκε με το θέμα, ήταν σίγουρος ότι η Αβάντι εκδίδονταν μέχρι τον Αύγουστο του 1936. Υπήρξε επίσης αρχισυντάκτης στις γαλλόφωνες εφημερίδες της Θεσσαλονίκης L' Independant (Ο Ανεξάρτητος) που είχε πρωτοεκδοθεί το 1909, εκδίδονταν σε όλη τη διάρκεια του μεσοπολέμου, είχε φιλελεύθερες και δημοκρατικές απόψεις και άφησε εποχή για τη μαχητική αρθρογραφία της και Le Progres (Η Πρόοδος), ψυχή της οποίας ήταν ο Σαμ Μοδιάνο

Σύμφωνα με μία εξιστόρηση του Παντελή Ι. Καψή (εφημερίδα Εμπρός 8-9-1949), ο Ζακ Βεντούρα, λόγω της ευρείας γλωσσομάθειάς του, διετέλεσε διερμηνέας του στρατηγού Κονδύλη στη Μικρασιατική εκστρατεία. Ενώ αργότερα, υπήρξε ιδρυτικό μέλος, συμβάλλοντας, τον Ιανουάριο του 1923 στη δημιουργία της «Ένωσης Συντακτών Θεσσαλονίκης» η οποία στη συνέχεια μετονομάστηκε σε «Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Μακεδονίας-Θράκης».

Ανακοίνωση της ΟΚΝΕ στις 11-12-1922 για το ιδρυτικό της συνέδρο στη Θεσσαλονίκη

Πολιτική δραστηριότητα του Ζ.Βεντούρα

Αναπτύσσοντας έντονη πολιτική δραστηριότητα μέσα από τις γραμμές του αριστερού-προοδευτικού κινήματος, ο νεαρός ακόμη τότε Βεντούρα εκλέχθηκε ως εκπρόσωπος της νεολαίας, μέλος του Εθνικού Συμβουλίου του «Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος», στη διάρκεια του έκτακτου συνεδρίου του, τον Οκτώβριο του 1922. Το ΣΕΚΕ ως γνωστόν, λίγο αργότερα μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος (ΚΚΕ). 

 Ένα μήνα αργότερα, το Νοέμβριο του 1922, ο νεαρός Ζακ Βεντούρα συμμετέχει σαν ένας από τους βασικούς αντιπροσώπους της Μακεδονίας στο ιδρυτικό συνέδριο της «Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος» (ΟΚΝΕ) που είχε πραγματοποιηθεί στη Θεσσαλονίκη στις 29 Νοεμβρίου 1922. Και μάλιστα, αναλαμβάνοντας ως Γραμματέας της Ομοσπονδίας, κάνει και την έναρξη των εργασιών του Α΄ συνεδρίου της ΟΚΝΕ.

Τρία χρόνια αργότερα, στις διπλές δημοτικές εκλογές που έγιναν το 1925, εκλέχτηκε δύο φορές δημοτικός σύμβουλος Θεσσαλονίκης (με 5.309 ψήφους τον Οκτώβρη και 8.226 ψήφους τον Δεκέμβρη), αλλά καθαιρέθηκε με νομοθετικό διάταγμα στις 8.2.1926 λόγω της πολιτικής του δραστηριότητας. Λίγες μέρες μετά την εκλογή του ως δημοτικού συμβούλου, ο Βεντούρα συνελήφθηκε μαζί με δεκαπέντε ακόμη κομμουνιστές, μεταξύ των οποίων το ηγετικό στέλεχος των καπνεργατών, Μήτσος Παρτσαλίδης, αργότερα δήμαρχος Καβάλας, με την κατηγορία της «προκλήσεως εμφυλίου σπαραγμού», επειδή μοίραζαν προκηρύξεις ζητώντας να επιλυθούν τα αιτήματα των εργαζομένων.  Παρά το γεγονός ότι δεν στοιχειοθετήθηκε η κατηγορία εναντίον του, ο Βεντούρα παύτηκε από τη θέση του δημοτικού συμβούλου.

Την περίοδο εκείνη ο Βεντούρα ήταν ένας από τους τέσσερις Εβραίους δημοσιογράφους (Α. Λεβή, Ιωσ. Άντζελ, Αλμπ. Μόλχο και Ζακ Βεντούρα) που διαγράφηκαν από την Ένωση Συντακτών, όταν με προτροπή κάποιων εθνικιστικών στοιχείων τροποποιήθηκε το καταστατικό της και μέλη της ΕΣΗΕΜΘ μπορούσαν να είναι μόνο όσοι εργάζονταν σε ελληνόγλωσσες εφημεριδες.

Τον Ιούνιο του 1926, εκλέχθηκε στη διοίκηση της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, ενώ στις βουλευτικές εκλογές που έγιναν στις 7 Νοεμβρίου  1926, αμέσως μετά την ανατροπή της δικτατορίας Παγκάλου από τον Κονδύλη, ο Ζακ Βεντούρα εκθέτει υποψηφιότητα και εκλέγεται με το ψηφοδέλτιο του «Ενιαίου Μετώπου Εργατών, Αγροτών και Προσφύγων» (ΚΚΕ), πρώτος σε σταυρούς βουλευτής Θεσσαλονίκης.

Τον Ιανουάριο του 1927, ο Βεντούρα συλλαμβάνεται από την ασφάλεια, μαζί με τα στελέχη του ΚΚΕ Δημ. Παρτσαλίδη, Α. Πασχάλη, Γιουδά Μερτζόχ, Σαμουέλ Κοέν και Κώστα Ασπρόπουλο, μαζί με άλλους 9 δημοσιογράφους και τυπογράφους της εφημερίδας "Φωνή του Εργάτη" με την κατηγορία ότι τα άρθρα της, με τα οποία καλούνταν οι εργαζόμενοι να αγωνιστούν για την βελτίωση της θέσης τους, είχαν ως στόχο "της προκλήσεως εις εμφύλιον σπαραγμόν". Μάλιστα ο διοικητής του Κέντρου Ασφαλείας Θεσσαλονίκης συνταγματάρχης Γιαννουκάκος που ήταν επικεφαλής των δυνάμεων που διενήργησαν τις συλλήψεις σε δηλώσεις του έκανε λόγο πως "τα ληφθησόμενα μέτρα ασφαλώς θα διαλύσουν τους ολίγους φρενοπαθείς κομμουνιστάς". (Μακεδονικά Νέα, 29 Ιανουαρίου 1926).

Το τραγικό τέλος

Μετά την εισβολή των Γερμανών και την άγρια καταδίωξη των Εβραίων και των κομμουνιστών, ο Ζακ Βεντούρα κατέφυγε στην Κρήτη, όπου βρήκε φιλοξενία και προστασία στο σπίτι του πατριώτη Εμμανουήλ Σπανάκη, στο Βραχάσι Λασιθίου.

Αψηφώντας την τρομοκρατία των Ναζί, ο Βεντούρα δεν έμεινε με σταυρωμένα τα χέρια. Αλλά μαζί με άλλους Εβραίους, μεταξύ των οποίων οι Μπαρούχ Σιμπή, Ισαάκ Σιακκή, Σεμτώβ Αλαλούφ κ.α, που επίσης είχαν καταφύγει στην Κρήτη, δημιούργησε αντιστασιακή κατασκοπευτική ομάδα που συγκέντρωνε πληροφορίες για τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις και τις κινήσεις των Γερμανών.

Μετά από προδοσία, οι κατακτητές τον συνέλαβαν το 1942 και αφού του έσπασαν τα μυωπικά γυαλιά του, τον έστειλαν πίσω σιδηροδέσμιο στη Θεσσαλονίκη, όπου τον έκλεισαν στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά. Και όταν άρχιισαν οι αποστολές των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης στη  Γερμανία, την Πολωνία και την Αυστρία, ο Βεντούρα στάλθηκε στο κολαστήριο του ΆΣουσββιτς-Μπιρκενάου, όπου βρήκε φριχτό θάνατο στα κρεματόρια. Ενώ άσχημο τέλος είχαν και η γυναίκα με το παιδί του, καθώς πνίγηκαν σε ναυάγιο κατά τη μεταφορά τους από την Κρήτη στον Πειραιά.

Σε ένα αφιέρωμα της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης για το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα κρεματόρια και τους θαλάμους αερίων των Ναζί, αναφέρεται για τον Ζακ Βεντούρα: «Ήτο ένας τίμιος άνθρωπος και είχε πάντοτε αγωνισθεί για τις ιδέες του, απόλυτα πεπεισμένος γι’ αυτές. Έχαιρε της γενικής εκτιμήσεως για την ευθύτητα του βίου του και την ευγένεια του χαρακτήρος του».

Οι Έλληνες βουλευτές που θανατώθηκαν από τους Ναζί

Πανελλαδικά 30 Έλληνες βουλευτές εξοντώθηκαν από τους Ναζί στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Στη Θεσσαλονίκη ήταν οκτώ, εκ των οποίων οι δύο, που ήταν βουλευτές της Αριστεράς, εκτελέστηκαν και οι άλλοι έξι άφησαν την τελευταία τους πνοή στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν σε σχετική εκδήλωση οι οκτώ Έλληνες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης που υπήρξαν βουλευτές και εξοντώθηκαν από τους Ναζί είναι οι εξής:

1) Αλλαλούφ Δανιήλ (1881-1943) Ασφαλιστής
Πολιτεύθηκε στις εκλογές του 1920 ως ανεξάρτητος, του 1928 με το Λαϊκό Κόμμα, εκλέχθηκε τις εκλογές του 1932 με το Λαϊκό Κόμμα στον «Εκλογικό Σύλλογο Ισραηλιτών Θεσσαλονίκης», του 1933 με το Λαϊκό Κόμμα στον «Εκλογικό Σύλλογο Ισραηλιτών Θεσσαλονίκης» και τέλος εκλέχθηκε στην Ε΄ Εθνοσυνέλευση του 1935 με τα «Συμπράττοντα Κυβερνητικά Κόμματα».
Εξοντώθηκε στο Auschwitz – Birkenau.

2) Βεντούρα Ζάκ (1901- 1943) Δημοσιογράφος,
Ιδρυτικό μέλος του ΣΕΚΕ (1918) και της ΕΣΗΕΜ-Θ (1923). Υπεύθυνος έκδοσης της εφημερίδας «Αβάντι». Εκλέχθηκε βουλευτής στις εκλογές του 1926 με τον συνδυασμό του «Ενιαίου Μετώπου εργατών, αγροτών, προσφύγων». Εξοντώθηκε στο Auschwitz – Birkenau.

3) Καζές Μισέλ (1905 – 30/12/1942) Τυπογράφος
Εκλέχθηκε βουλευτής το 1932 με τον συνδυασμό του «Ενιαίου Μετώπου εργατών και αγροτών» . Ήταν υποψήφιος το 1933 στον «Εκλογικό Σύλλογο Ισραηλιτών Θεσσαλονίκης», καθώς και στις επαναληπτικές της 2/7/1933. Στις εκλογές του 1935 ήταν υποψήφιος με τον συνδυασμό του «Παλλαϊκού Μετώπου Δημοκρατικών Ελευθεριών». Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου τον εκτόπισε στην Ανάφη, όπου παρέμεινε κρατούμενος μέχρι το 1942. Οι αρχές παρέδωσαν στις δυνάμεις κατοχής 45 εξόριστους «Αναφιώτες», οι οποίοι μεταφέρθηκαν στη Θεσσαλονίκη. Εκτελέστηκε μαζί με άλλους 27 «Αναφιώτες», στις 30 Δεκεμβρίου 1942, στο διαβόητο "Κόκκινο σπίτι" του συνοικισμού Δόξας, ως αντίποινα για σαμποτάζ στον σιδηροδρομικό σταθμό Γουμένισσας. Οι υπόλοιποι «Αναφιώτες» εκτελέστηκαν την 1η Μαρτίου 1943.

4) Γκατένιο Λεόν (1863; – 1943)
Εκλέχθηκε βουλευτής στις εκλογές της 6/12/1915 με τον «Κυβερνητικό Συνδυασμό». Πολιτεύτηκε στις εκλογές του 1935 με την «Ένωσιν Βασιλοφρόνων». Εξοντώθηκε στο Auschwitz – Birkenau .

5) Μπενσαντζή Μιντές (1881 – 1943).  Δημοσιογράφος, εκδότης εφημερίδας
Εκλέχθηκε στις εκλογές του 1926 με την «Εβραϊκή Πολιτική Ένωσιν», στις εκλογές του 1928 με τον «Συνδυασμό Ανεξαρτήτων» στον «Εκλογικό Σύλλογο Ισραηλιτών Θεσσαλονίκης» και πολιτεύθηκε στις εκλογές του 1932 ως Ανεξάρτητος στον «Εκλογικό Σύλλογο Ισραηλιτών Θεσσαλονίκης». Εξοντώθηκε στο Auschwitz – Birkenau.

6) Σιακκή Ισαάκ (1880 – 1943) Έμπορος
Εκλέχθηκε στις εκλογές του 1920 με το Λαϊκό Κόμμα, το 1926 με την «Εβραϊκήν Πολιτικήν Ένωσιν», ήταν υποψήφιος του Λαϊκού Κόμματος στον «Εκλογικό Σύλλογο Ισραηλιτών Θεσσαλονίκης» στις εκλογές του 1928, εκλέχθηκε γερουσιαστής του «Λαϊκού Κόμματος» στον «Εκλογικό Σύλλογο Ισραηλιτών Θεσσαλονίκης» στις γερουσιαστικές εκλογές του 1932,πολιτεύθηκε ως μεμονωμένος υποψήφιος στις βουλευτικές εκλογές του 1935 και στις εκλογές του 1936 πολιτεύθηκε με τη «Γενικήν Λαϊκήν Ριζοσπαστικήν Ένωσιν». Εξοντώθηκε στο Auschwitz – Birkenau.

7) Σουλάμ Δαυίδ (1880; – 14/2/1942) Επαγγελματίας
Εκλέχθηκε στις εκλογές του 1926 με τον συνδυασμό του «Ενιαίου Μετώπου εργατών, αγροτών, προσφύγων». Εκτελέστηκε, σε άγνωστο μέρος, στις 14 Φεβρουαρίου 1942, μαζί με άλλα 9 άτομα, ως αντίποινα για υλικές ζημιές σε αυτοκίνητα του γερμανικού στρατού. Με την ίδια αιτιολογία είχαν εκτελεστεί στις 7 Φεβρουαρίου άλλα 10 άτομα.

8) Τσενίο Αλβέρτος (1898 -1/5/1943) Έμπορος
Εκλέχθηκε στις εκλογές του 1936 με τη «Γενικήν Λαϊκήν Ριζοσπαστικήν Ένωσιν». Ήταν ο τελευταίος Εβραίος βουλευτής της εκλογικής περιφέρειας Θεσσαλονίκης. Εξοντώθηκε στο Auschwitz – Birkenau.

Πηγές: Τα στοιχεία για το άρθρο αυτό, προέρχονται από τις ακόλουθες πηγές:

1.   - Σπύρος Κουζινόπουλος, Ελευθερία, η άγνωστη ιστορία της πρώτης παράνομης οργάνωσης και εφημερίδας της Κατοχής, Θεσσαλονίκη 1986, Καστανιώτης, σ.99

2.    - Μανώλης Κανδυλάκης, Εφημεριδογραφία της Θεσσαλονίκης, τομ. Γ’, Θεσσαλονίκη 2005, University Studio Press, σς.497-501

3.   - Κωστής Μοσκώφ, Εισαγωγικά στην Ιστορία του Κινήματος της Εργατικής Τάξης, Αθήνα 1988, Καστανιώτης

4.   - Ραφαήλ Φρεζής, Ο Εβραϊκός Τύπος στην Ελλάδα, Βόλος 1999, Ισραηλιτική Κοινότητα Βόλου.

-  Εφημερίδες Μακεδονία, Ριζοσπάστης, Μακεδονικά Νέα, Εμπρός