Φεβρουάριος 1944: Το μακελειό στη Βάλτα Χαλκιδικής

Το μνημείο στην Κασσανδρεία για τα θύματα των Ναζί και των συνεργατών τους

Στις 23 και 24 Φεβρουαρίου 1944, διαπράττονταν από τους Ναζί κατακτητές και τους ελληνόφωνους συνεργάτες τους ταγματασφαλίτες ένα ακόμη αποτρόπαιο ομαδικό έγκλημα, η σφαγή της Βάλτας (σημερινής Κασσανδρείας) Χαλκιδικής. Εκείνη τη χιτλερική βαρβαρότητα αξίζει να τη θυμόμαστε και να τιμούμε τη μνήη των θυμάτων  για να γνωρίζει η νέα γενιά τις φρικαλεότητας του ναζισμού και να βάζει φραγμό στις όποιες προσπάθειες αναβίωσης του ναζισμού και του φασισμού.

Στην επέτειο του ξεχασμένου μακελειού που συνέβη στη Χαλκιδική κατά τη διάρκεια του τελευταίου εξαμήνου της γερμανικής Κατοχής, η Εφημερίδα των Συντακτών δημοσίευσε ένα μέρος από το ιστορικό υλικό που βρίσκεται αδημοσίευτο και αναξιοποίητο στο Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας (περιφερειακή υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους) και βασίζεται σε καταθέσεις αυτοπτών μαρτύρων, ταγματασφαλιτών, αστυνομικών και στα πρακτικά από τη δίκη στο Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων, όπου καταδικάστηκε σε ισόβια μόνο ένας -ο Αστέριος Μιχαλάκης- από τους 25 αρχικά κατηγορούμενους.

Ο συγκεκριμένος χαρακτηρίζεται μάλιστα από έναν διασωθέντα μάρτυρα των φρικαλεοτήτων ως «Δάγκουλας της Κασσάνδρας» και ένας εκ των Ελλήνων συνεργατών των Γερμανών που έπνιξαν στο αίμα τη Βάλτα Κασσανδρείας, εκτελώντας με πολυβόλα 28 άτομα, απαγχονίζοντας τρεις αγωνιστές στην κεντρική πλατεία του χωριού, τουφεκίζοντας εννέα άτομα σε διπλανά χωριά και προσθέτοντας σε αυτούς πέντε συλληφθέντες στο πογκρόμ, που εκτελέστηκαν αργότερα στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, ενώ άλλοι 16 από τους 80 που στάλθηκαν στα στρατόπεδα θανάτου της Γερμανίας δεν επέστρεψαν ποτέ.

Ηταν το διήμερο 23 και 24 Φεβρουαρίου 1944. Στις μέρες μας μόνο μια σιωπηλή τελετή, ένα μνημόσυνο, μοιάζει να θάβει βαθύτερα στη μνήμη τους νεκρούς. Είναι μια άλλη Χαλκιδική, πέρα από τουριστικά θέλγητρα ή, για την ακρίβεια, «θαμμένη» κάτω από αυτά.

Ομαδικός τάφος

Δραματικές είναι οι καταθέσεις των πολιτών που κλήθηκαν να θάψουν τους συγχωριανούς τους σε μαζικό τάφο, ενώ συνταρακτική είναι η περιγραφή των γεγονότων (σε όλα τα αποσπάσματα που ακολουθούν έγινε διόρθωση μόνο στην ορθογραφία) που καταγράφεται στην τετρασέλιδη κατάθεση που έδωσε στην Εθνική Πολιτοφυλακή Πολυγύρου ο δάσκαλος Αρίσταρχος Παραθυράς, περίπου δύο μήνες μετά την απελευθέρωση, στις 29 Δεκεμβρίου 1944.

Αφού κατονομάζει τους ταγματασφαλίτες έναν προς έναν, περιγράφει ως εξής τα γεγονότα:

«…Ο Κλεάνθης Πέγιος όμως και οι Κοσμάς Χιώτης, Μενέλαος Καραλής και Μανωλάκης Κωνσταντινούδης έπεσαν στην ομάδα του Β. και σαν πιστός στρατιώτης των Ούνων φώναζε ‘‘ψηλά τα χέρια’’ και τους κύκλωσε και τους έπιασε.

Ο Κλεάνθης Πέγιος μισή ώρα παρακαλούσε τον Β. να τον αφήσει… Αυτός απάντησε εσάς τους κομμουνιστές να αφήσω εγώ;...

Για τον Αστέριο Αντωνίου Μιχαλάκη, τον Δάγκουλα αυτόν της Κασσάνδρας, που άνοιξε 35 τάφους, έστησε τρεις αγχόνες και έστειλε 80 Κασσανδρινούς στα κάτεργα της Γερμανίας, έχω να πω ότι οδήγησε στην Κασσάνδρα αυτός προσωπικώς τους 300 Γερμανούς των S.S...».

Ο μάρτυρας αναφέρεται ονομαστικά στους εκτελεσμένους και περιγράφει για τον Μιχαλάκη:

«…στεκόταν στην εκτέλεση των 28 και στο κρέμασμα των τριών στη Βάλτα.

Εβασάνισε χωριστά χτυπώντας στο μερί και ψαλιδίζοντας τα κρέατα τον δάσκαλο του Παληουριού, στέλεχος του ΚΚΕ, Μιλτιάδη Λάζο, και τον οποίο εξετέλεσε στη Βάλτα.

Εδειρε και έσπασε το τύμπανο του αυτιού της Κατίνας Αρ. Παραθυρά που δεν γιατρεύτηκε ακόμη το αυτί της…

Ελεηλάτησε 40 σπίτια, πήρε από τον Αρ. Α. στην Αθυτο 40 εκατομμύρια δραχμές και από τον Δ.Α. 25 εκατομμύρια για να απολύσει τα συλληφθέντα παιδιά τους….

Τα όργιά του εις βάρος των Εαμιτών και Επονιτών της Κασσάνδρας δεν μπορώ να τα θυμηθώ όλα…».

Για τον Δ.Κ.: «εγώ ο ίδιος τον είδα από το παράθυρο του κελιού μου να σπρώχνει με το μπαστούνι του το σώμα του κρεμασμένου Κλεάνθη Πέγιου, εκείνο κουνιόταν και αυτός γελούσε…».

Η αποφράδα ημέρα

Κυνική η περιγραφή του ταγματασφαλίτη Α.Α. ο οποίος στην κατάθεσή του εμφανίζεται «μεταμελημένος» και αναφέρει:

«…κατά τον Φλεβάρη του 1944 ήρθαν στο χωριό μας 300 περίπου Γερμανοί και δέκα περίπου Ελληνες εκ των οποίων γνωρίζω τον 1) υπολοχαγό Μιχαλάκη 2) τον Ξ. 3) έναν παπά Α. υπολοχαγό πεζικού και άλλους που δεν γνωρίζω και αφού κύκλωσαν όλη την περιοχή της Κασσάνδρας, ένα τμήμα μπήκε στο χωριό Βάλτα με επικεφαλής τους τρεις παραπάνω αξιωματικούς και άρχισαν τις συλλήψεις.

Συνέλαβαν πάρα πολλούς, από τους οποίους σκότωσαν περί τους τριάντα πέντε, κρέμασαν τρεις δηλαδή τους... (αναφέρονται τα ονόματα).

Για τον δικηγόρο Α.Μ. γνωρίζω ότι συνεργαζόταν στενά με τους Γερμανούς και τους ταγματαλήτες και καθοδηγότανε από τον Κ.

Οι άλλοι δύο αδελφοί Μ., δηλαδή ο Μ. και ο Π., ήταν ηγήτορες των εκεί Ταγμάτων Ασφαλείας, το φόβητρο ολοκλήρου της περιοχής και εξεβίαζον τους συλλαμβανομένους από τους οποίους έπαιρναν λάδια» (6/2/1945).

Η δικάσιμος της συμμορίας ορίστηκε αρχικά για τις 10 Οκτωβρίου 1945 (πραγματοποιήθηκε τελικά στις 16 Μαρτίου 1948) με κατηγορούμενους 25 άτομα, εκ των οποίων δύο ήταν προφυλακισμένοι (ο έφεδρος υπολοχαγός Αστέριος Αντων. Μιχαλάκης και ο Α.Μ.), ενώ για τους πέντε έπαυσε κάθε κατηγορία, αφού είχαν φονευθεί σε μάχες μέχρι την αποχώρηση των Γερμανών.

Κατηγορούνται ως υπαίτιοι εγκληματικών πράξεων στην Κασσάνδρα και άλλες περιοχές της Μακεδονίας κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Το σκεπτικό για να αποφύγουν τόσοι ταγματασφαλίτες το κατηγορητήριο μας αφήνει σήμερα άφωνους: βασιζόταν σε συγγενείς των θυμάτων που ήταν ιδεολογικά(!) αντίθετοι με τους κατηγορούμενους, άρα περιείχαν... σπέρματα αναξιοπιστίας.

Ο Αστέριος Μιχαλάκης καταδικάστηκε τελικά από το Ειδικό Δικαστήριο σε ισόβια και δήμευση του ¼ της περιουσίας του.

Η ποινή μετριάστηκε στις 26 Ιανουαρίου 1950 σε πέντε χρόνια φυλάκιση με απόφαση που υπέγραφαν ο βασιλεύς Παύλος και ο υπουργός Δικαιοσύνης Ηλίας Παπαηλιού.

Η καταδίκη του Μιχαλάκη αφορούσε την κατάδοση και σύλληψη των Κοσμά Χιώτη (αρχηγός τμήματος του ΕΛΑΣ Κασσάνδρας), Κλεάνθη Πέγιου (γραμματέα του ΕΑΜ Βάλτας), Πολ. Μυλωνά, Δημ. Μπακίρα, Χρ. Μπίντση, Γεωρ. Μακρόπουλου και άλλων περίπου σαράντα ατόμων.

Στο κατηγορητήριο αναφερόταν επίσης ότι οι Α.Μ., Α.Μ. και η Ρ.Μ. κατέδωσαν, ανακάλυψαν ή συνέλαβαν οι ίδιοι Ελληνες και ξένους υπηκόους τους οποίους παρέδωσαν στις γερμανικές αρχές Κατοχής.

Ανάμεσά τους, δέκα Αγγλους στρατιωτικούς που κρύβονταν στη Θεσσαλονίκη και τους Ελληνες Ν. Μορφουλά, Ιωσήφ Χαλεμπλή (εκτελέστηκε από τους Γερμανούς), Ιωσήφ Αμποτ, Ευάγγ. Καφετζή, Μαρία Ζωγράφου, Γεώργιο Πάντσιο, Φ. Καλτσά, Θ. Σταμπουλή, Αχ. Μαντζανόπουλο και άλλους τα ονόματα των οποίων δεν αναφέρονται.

Τα ονόματα των θυμάτων

- Απαγχονίστηκαν στις 23/2/1944 στην κεντρική πλατεία της Βάλτας οι: Πέγιος Κλεάνθης, Χιώτης Κοσμάς, Θεοδωρίδης Ανέστης (στις 4/3/1944).

▪ Τουφεκίστηκαν ομαδικά σε ρέμα την ίδια μέρα έξω από τη Βάλτα οι: Κεσίδης Κωνσταντίνος, Ρήγας Κωνσταντίνος, Πέγιος Δημήτριος, Γουϊτάς Αθανάσιος, Ζαχαρίας Χρ., Κουζούχας Δημήτριος, Αθανασιάδης Αθ., Μιχαλάκης Χριστοφ., Στεργιούλας Κωνσταντίνος, Λάζος Μυλ., Γεράκης Πασ., Φισκατόριος Κωνσταντίνος, Καραλής Μεν., Κωνσταντινούδης Γεώργιος, Παραθυράς Μιλ., Καραγιαννιός Γεώργιος, Ράγκος Παντ., Λασκαρίδης Χρ., Λαούμης Ιωάννης, Ψωμάς Κωνσταντίνος, Πανούτσης Κωνσταντίνος, Κασιμαθέας Σταυρ., Παπαγρηγορίου Ζαχ., Ανής Χρ., Παπαδημητρίου Θεμ., Σιωπίδης Λεων, Κωνσταντινούδης Μοναχ., Στράτος εκ Μυτιλήνης.

▪ Εκτελέστηκαν σε άλλα χωριά της Κασσάνδρας: Μουρατίδης Ιορδάνης, Τσεκούρας Αστέριος, Σκαρμούτσος Νικόλαος, Μαρτίνης Μιχάλης, Καμβουράνης Ζαφ., Δελημαράς Αστέριος, Σκυφτούλης Επαμεινώνδας, Μπαχάνος Ευάγγελος, Βιολέτης Χρήστος

▪ Εκτελέστηκαν στο στρατόπεδο Παύλου Μελά στις 6/6/1944: Σταμπουλής Ιωάννης, Μάργαρης Δημήτριος, Σκυφτούλης Ιωάννης, Κωνσταντινούδης Γεώργιος, Παπανικολάου Παναγιώτης.

▪ Πέθαναν όμηροι στη Γερμανία: Μενέλαος Παπαδημητρίου, Γρηγόρης Βογιατζής, Νικόλαος Νάτσος, Αστέριος Μακρής, Κιμ. Λειβαδιώτης, Δημήτρης Τσαγκαρόπουλος, Αλέξανδρος Παπαμιχαήλ, Δημήτρης Τσατσαρώνης, Δημήτρης Παρθενιώτης, Δημήτρης Χαλκιάς, Ιωάννης Βρασταμινός, Ανδρέας Κοκοβίνος, Ιωάννης Παπανικολάου, Βασίλης Δρέπας, Αστέριος Μαυρουδής, Δημήτρης Ματσιώλας.