Η προσπάθεια του Μέρτεν για τον διαμελισμό της ελληνικής Μακεδονίας

Οι κατακτητές αιματοκύλισαν τη διαδήλωση της Αθήνας (φωτο από το αρχείο Γιώργου Σιούλα)

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Για πολλά είχε κατηγορηθεί ο εγκληματίας πολέμου Μαξ Μέρτεν, σχετικά με τη δράση που ανέπτυξε στην υπόδουλη Θεσσαλονίκη την περίοδο της γερμανικής Κατοχής: Την οργάνωση του ολοκαυτώματος των Εβραίων, τις εκτελέσεις των αντιπάλων του χιτλερικού καθεστώτος, τη λεηλασία των περιουσιών Θεσσαλονικέων, την οικονομική καταστροφή της περιοχής και πολλά άλλα. Ένα από τα φοβερότερα εγκλήματά του, ήταν οι ενέργειες για την κάθοδο των βουλγαρικών φασιστικών στρατευμάτων στην κεντρική Μακεδονία.

Όπως είναι γνωστό, ο παρανοϊκός δικτάτορας Αδόλφος Χίτλερ, για να ευχαριστήσει τη φασιστική κυβέρνηση των Μπόρις και Φίλωφ, που διευκόλυνε τη διέλευση των γερμανικών στρατευμάτων από το βουλγαρικό έδαφος, προκειμένου να χτυπήσουν την Ελλάδα και τη Γιουγκοσλαβία, είχε προσφέρει ως "δώρο" στη Βουλγαρία την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Και τα βουλγαρικά στρατεύματα, αμέσως μετά την εγκατάστασή τους στην περιοχή, είχαν επιδοθεί σε μία φοβερή προσπάθεια εκβουλγαρισμού της περιοχής.

Απόσπασμα της ανακοίνωσης Μέρτεν Νο1

Εκείνο το ναζιστικό "δώρο", είχε ανοίξει την όρεξη στη δικτατορική κυβέρνηση της Σόφιας να ζητήσει την επέκταση της βουλγαρικής κατοχής και στην υπόλοιπη Μακεδονία, που βρισκόταν υπό Γερμανική κατοχή. Ο άνθρωπος που ανέλαβε να ικανοποιήσει το αίτημα, παραδίδοντας σε πρώτη φάση την κεντρική Μακεδονία στο φασιστικό βουλγαρικό καθεστώς, ήταν ο ειδικός σύμβουλος της Κομαντατούρ στη Θεσσαλονίκη, λοχαγός Μαξ Μέρτεν, που είχε οριστεί και διοικητής της περιοχής.

Έτσι, στις 14 Ιουλίου 1943, οι εφημερίδες δημοσίευσαν γερμανική ανακοίνωση που ανέφερε:
«Δια στρατιωτικούς λόγους, οφειλομένους εις την γενικήν πολεμικήν κατάστασιν και εξαιτίας της πληγής των ανταρτών, κατέστη αναγκαία η ενίσχυσις των στρατευμάτων κατοχής εν Ελλάδι. Εν τω πλαισίω των μέτρων τούτων, την από στρατιωτικής απόψεως ασφάλειαν εις την περιοχήν ανατολικώς του ποταμού  Αξιού - πλην της πόλεως Θεσσαλονίκης - ανέλαβον βουλγαρικά στρατεύματα».

Απόσπασμα της ανακοίνωσης Μέρτεν Νο2

Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το παρασκήνιο που υπήρξε σχετικά με εκείνη την ενέργεια, με την οποία υλοποιούνταν και το όνειρο των Βουλγάρων εθνικιστών για κάθοδο, εκτός του Αιγαίου και στην υπόλοιπη Μακεδονία, προκύπτει από το πρακτικό μιας συζήτησης με τον Μέρτεν, που είχε κάνει ο  Γενικός Γραμματέας της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας, Χρήστος Τέντζος.

Όπως ανέφερε ο Τέντζος, αργά τη νύχτα της 4ης Ιουλίου 1943, τον επισκέφθηκε στο σπίτι του ο Μέρτεν, κι εκεί παρουσία των γερμανομαθών Δημητρίου Πάνου, διευθυντή της Αγροτικής Τράπεζας, οικονομικού συμβούλου στη Γενική Διοίκηση Μακεδονίας και του διευθυντή στη Γ.Δ.Μ., Μιχαήλ Αλμέϊδα, του ανακοίνωσε την απόφαση της γερμανικής κυβέρνησης την απόσπαση της Κεντρικής Μακεδονίας από την Ελλάδα και μαζί με τα νησιά του Αιγαίου και τον Έβρο, την υπαγωγή τους σε απευθείας γερμανική πολιτική διοίκηση "λόγω της ιδιαζούσης στρατιωτικής αυτών θέσεων και του οικονομικού ενδιαφέροντος όπερ αυτή έχει δια την Γερμανίαν". Και ότι σ' αυτή την ξεχωριστή διοικητική περιφέρεια, διορίσθηκε ο ίδιος ο Μέρτεν.

Απόσπασμα της ανακοίνωσης Μέρτεν Νο3

Παράλληλα, ανέφερε ο πολιτικός σύμβουλος της γερμανικής πολιτικής διοίκησης Θεσσαλονίκης-Αιγαίου, ότι η φρούρηση αυτής της περιοχής, ανατέθηκε σε μία μεραρχία βουλγαρικού στρατού "όστις θα εγκατασταθεί εις άπασαν την ανατολικήν του ποταμού Αξιού περιοχήν της γερμανοκρατούμενης Μακεδονίας, ήτοι τους νομούς Κιλκίς, Στρυμόνος και Χαλκιδικής, πλην της πόλεως Θεσσαλονίκης".

Μάλιστα ο Τέντζος εκμυστηρεύθηκε ότι όπως του είχε αποκαλύψει ο Μέρτεν, αυτός ο ίδιος είχε μεταβεί στη Σόφια για συνομιλίες με τη βουλγαρική κυβέρνηση, για τον τρόπο που θα γινόταν αυτός ο διαμελισμός της ελληνικής Μακεδονίας.
Η είδηση εκείνη, ξεσηκώνει τον ελληνικό λαό από τη μία έως την άλλη άκρη της χώρας και με πρωτοβουλία του ΕΑΜ, διοργανώνονται ογκώδη μαχητικά συλλαλητήρια σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και όλες σχεδόν τις πόλεις και κωμοπόλεις της Μακεδονίας. Είχε προηγηθεί προκήρυξη του ΕΑΜ που καλούσε το λαό και τις ΕΑΜικές οργανώσεις σε συναγερμό, για τη σωτηρία της Μακεδονίας και της Θράκης από τους Βούλγαρους φασίστες.

Απόσπασμα της ανακοίνωσης Μέρτεν Νο4

Παλλαϊκός ξεσηκωμός στην Αθήνα
Στις 22 Ιουλίου 1942, πάνω από 300.000 κόσμου, αδιαφορώντας για την απειλητική παρουσία των εξοπλισμένων ως αστακών, με πολυβόλα και τάνκς, κατοχικών δυνάμεων σε επίκαιρα σημεία της πρωτεύουσας, πλημμυρίζουν τους δρόμους της Αθήνας, κρατώντας ελληνικές σημαίες και φωνάζοντας συνθήματα, όπως «Όχι στην Επέκταση» και «Έξω οι Βούλγαροι φασίστες από τη Μακεδονία και τη Θράκη». 
Στη διασταύρωση των οδών Πανεπιστημίου και Ομήρου της πρωτεύουσας,  μία 17χρονη Επονίτισσα, η Παναγιώτα Σταθοπούλου, προσπάθησε με το σώμα της να ακινητοποιήσει ένα άρμα μάχης. Ένας Γερμανός, μέλος του πληρώματος, την πυροβόλησε και τη σκότωσε. Την ίδια στιγμή, η 19χρονη φοιτήτρια της Γαλλικής Ακαδημίας, Κούλα Λίλη, έπεφτε κι αυτή νεκρή από τα πυρά του πληρώματος του ίδιου άρματος. Συνολικά, την ημέρα εκείνη 30 διαδηλωτές έχασαν τη ζωή τους, 300 τραυματίστηκαν και 500 συνελήφθησαν.

Τα μαχητικά συλλαλητήρια στη Μακεδονία
Είχαν προηγηθεί ογκώδη μαχητικά συλλαλητήρια σε όλες τις πόλεις και κωμοπόλεις της Μακεδονίας κατά της καθόδου των Βουλγάρων φασιστών. Στη Θεσσαλονίκη, στις 10 Ιουλίου 1943, είχε οργανωθεί παλλαϊκή 24ωρη απεργία, με τη συμμετοχή όλου του πληθυσμού, ενώ συγκροτήθηκαν μεγάλες διαδηλώσεις τόσο στο κέντρο της πόλης (στις οδούς Τσιμισκή και Νίκης), όσο και στις συνοικίες. 

Το πρακτικό της συνομιλίας Μέρτεν-Τρέντζου

Συλλαλητήρια, είχαν πραγματοποιηθεί επίσης από 5-10 Ιουλίου 1943 στο Κιλκίς, το Λαγκαδά, την Έδεσσα, τη Βέροια, την Κοζάνη, τα Γιαννιτσά κ.α.  
Τελικά, οι κατακτητές μπροστά στη θύελλα των αντιδράσεων και της αναταραχής που είχε προκληθεί, είχαν αναγκαστεί να ακυρώσουν την απόφασή τους για το διαμελισμό της Μακεδονίας.

Παραθέσαμε νωρίτερα κάποια αποσπάσματα από τη συνομιλία του Μέρτεν με τον Τέντζο, καθώς το πρακτικό που είχε συντάξει ο δεύτερος, είχε συμπεριληφθεί στη δικογραφία της υπόθεσης Μέρτεν και είχε αναγνωστεί στη δίκη του, στο Ειδικό Δικαστήριο Εγκληματιών Πολέμου, στην Αθήνα, τον Φεβρουάριο του 1959. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο επί Κατοχής Γενικός Επιθεωρητής Νομαρχιών Μακεδονίας, Αθανάσιος Χρυσοχόου, καταθέτοντας στη δίκη αυτή και προκειμένου να εμφανίσει ως "αθώα περιστερά" τον εγκληματία Μέρτεν και τη χιτλερική κυβέρνηση, δήλωνε ότι "εγώ εσχημάτισα την γνώμην ότι η μεταβολή του καθεστώτος της Μακεδονίας από του Ιουλίου 1943, είχε γίνει άνευ της εγκρίσεως της γερμανικής κυβερνήσεως προς ικανοποίησιν των Βουλγάρων". 
Κι αυτό την ώρα που ο ίδιος ο Στρατιωτικός Διοικητής Θεσσαλονίκης-Αιγαίου,  ανακοίνωνε επίσημα σε συγκέντρωση των υπαλλήλων όλων των ελληνικών κρατικών υπηρεσιών, που είχε γίνει στις 7 Ιουλίου 1943 στη Θεσσαλονίκη, ότι ο διαμελισμός της Μακεδονίας και η κάθοδος των βουλγαρικών στρατευμάτων έγινε με απόφαση της χιτλερικής κυβέρνησης του Βερολίνου.

Περισσότερα για την υπόθεση Μέρτεν μπορείτε να διαβάσετε:

https://farosthermaikou.blogspot.gr/2018/02/blog-post_95.html

https://farosthermaikou.blogspot.gr/2017/06/blog-post_5.html

http://farosthermaikou.blogspot.gr/2015/11/blog-post_44.html
http://farosthermaikou.blogspot.gr/2015/02/1959.html