Η ΕΠΟΝ του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Σελίδες άφταστου πατριωτικού μεγαλείου και εθνικής έξαρσης

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Συμπληρώνονται 81 χρόνια από την ίδρυση, στις 23 Φεβρουαρίου 1943, της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων, της θρυλικής ΕΠΟΝ, της μεγαλύτερης οργάνωσης νεολαίας που δημιουργήθηκε ποτέ στη χώρα. Ένα από τα πιο δυναμικά κομμάτια της οργάνωσης, υπήρξε η ΕΠΟΝ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, που πρωτοστάτησε στους αγώνες για την απελευθέρωση από τους χιτλερικούς κατακτητές, ποτίζοντας το δέντρο της λευτεριάς με το αίμα δεκάδων φοιτητών μελών της.
Το φοιτητικό τμήμα της ΕΠΟΝ, υπήρξε ένα από τα πιό σημαντικά κομμάτια της ΕΠΟΝ στη Μακεδονία και τη Θράκη, συνέχεια της φοιτητικής συμμετοχής στα γεγονότα του Μάη του 1936, των ηρωϊκών παραδόσεων της ΟΚΝΕ και του ΕΑΜ Νέων.

Επονίτες του Ντεπώ και της Καλαμαριάς σε εκδήλωση τις πρώτες ημέρες της απελευθέρωσης

Η ιδρυτική συνδιάσκεψη της ΕΠΟΝ Μακεδονίας-Θράκης, πραγματοποιήθηκε στις αρχές Απριλίου 1943 σε ένα σπίτι, στο Καραμπουρνάκι, με οργανωτή το στέλεχος του ΚΚΕ, Βαγγέλη Βασβανά, κατοπινό Γραμματέα της Οργάνωσης Θεσσαλονίκης. Αντίθετα από την ιδρυτική συνδιάσκεψη της Αθήνας, εδώ οι σύνεδροι ήταν κατά 100% φοιτητές, μέλη της ΟΚΝΕ, αντιπρόσωποι φοιτητικών και μαθητικών οργανώσεων.

Ανάμεσά τους, ήταν ο Β. Σακελλάρης της Νομικής, ο Κώστας Λιναρδάτος φοιτητής στην Αθήνα, η Κατίνα Καρρά του Πολυτεχνείου, ο Άνθιμος Χατζηανθίμου της Νομικής, ο Στράτος Ευστρατιάδης της Νομικής, η Κατίνα Βάρκα φιλόλογος, η Πιπίτσα Στήλου, ο Λεόντιος Τριανταφυλλίδης της Νομικής, ο Ν.Παναγής της Γεωπονικής, ο Πέτρος Δουλγεράκης της Δασολογίας, ο Σωκράτης Σιαπέρας της Γεωπονικής, ο Α. Σεπετίδης της Νομικής, ο Παύλος Διβέρης μηχανουργός κ.α..Γραμματέας της ΕΠΟΝ Μακεδονίας-Θράκης αναδείχτηκε από τη συνδιάσκεψη οεργάτης Βαγγέλης Βασβανάς και πρόεδρος ο καθηγγητής της Γεωπονικής, Δημήτριος Καβάδας, αδελφός του Αρχιεπισκόπου Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας, Αθηναγόρα.

Επονίτες φοιτητές και μαθητές της Θεσσαλονίκης με τα θρυλικά "χωνιά" της κατοχής

Ένοπλη δράση
Η ΕΠΟΝ του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης οργάνωσε δύο υποδειγματικές ανταρτοομάδες, που με βάρκες από την Αρετσού πέρασαν στον Όλυμπο, με αρχηγούς τον Κύπριο Γιάννη Δρουσιώτη της Γεωπονικής, τον Σερραίο Παρίση Κατσαρό της Φιλολογίας, ήρωα της Μακρονήσου, τον Γρεβενιώτη Γιάννη Λόλα ή Λαοκράτη, της Γεωπονικής, που σκοτώθηκε σαν καπετάνιος διμοιρίας της ΕΠΟΝ της 10ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ κ.α.
Ανέδειξε επίσης πολλούς καπεταναίους του ΕΛΑΣ, όπως το θρυλικό καπετάνιο του 50ου Συντάγματος τιου ΕΛΑΣ, φοιτητή της Νομικής Κώστα Συνεφάκη ("Νικήτας") από το Λιβάδι της Ελασσόνας, που δολοφονήθηκε το Μάρτιο του 1945 από εθνοφύλακες. Επίσης, το Ναουσαίο Μαρίνο Μαρινέλη, φοιτητή Νομικής, φόβητρο των Γερμανών στο Βέρμιο, αργότερα ανάπηρο του ΔΣΕ. Ακόμη, τον Ρουμελιώτη Βασίλη Μωραϊτόπουλο (Παγώνη) και πολλούς άλλους.
Σε συνολικό αριθμό 2.500 φοιτητών που είχε το πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης εκείνη την εποχή, πάνω από 400 επονίτες φοιτητές πήραν το όπλο στην Κατοχή και πολέμησαν τους φασίστες κατακτητές στις τάξεις του ηρωϊκού ΕΛΑΣ. Δεκάδες ήταν επίσης οι ΕΠΟΝίτες φοιτητές της Θεσσαλονίκης που φοίτησαν στη σχολή αξιωματικών του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ (τη "Σχολή Σαράφη" όπως ονομάστηκε) και βγήκαν ανθυπολοχαγοί.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην πρώτη μεταπελευθερωτική παρέλαση της 25ης Μαρτίου 1945, μετά τη Βάρκιζα και με τρομοκρατία, παρά την αντίδραση του τότε πρύτανη και του καθηγητή γυμναστικής Κονταξόπουλου, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης παρέλασε μπροστά στις τότε αρχές (τον στρατηγό Αβραμίδη και τον Γενικό Διοικητή Μακεδονίας Γεώργιο Μόδη), με επικεφαλής 310 φοιτητές αξιωματικούς και αντάρτες του ΕΛΑΣ, με τη σημαία του Πανεπιστημίου και ακολουθούσαν οι φοιτητές κατά σχολή, τραγουδώντας:
                                      "Καμαρωτά χαρούμενα τα νιάτα
                                       σαν σε χορό βαδίζουν πάντα μπρος..."

Ονόματα νεκρών Επονιτών της Μακεδονίας

Είναι χαρακτηριστικό ότι από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης δεν υπήρξε ούτε ένας φοιτητής προδότης, συνεργάτης των Γερμανών ή ταγματασφαλίτης. Αντιθέτως, υπήρξαν 68 επώνυμοι νεκροί ΕΠΟΝίτες φοιτητές και αρκετοί ανώνυμοι που δώσαν το άλυκο αίμα τους για τα ιδανικά της ΕΠΟΝ στον αγώνα για λευτεριά, εθνική ανεξαρτησία, δημοκρατία και κοινωνική πρόοδο.
Είναι σημαντικές οι περιπτώσεις θυσίας:
-Πάνος Δουλγεράκης της Δασολογίας, γραμματέας του ΕΑΜ Νέων Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Σκοτώθηκε από Γερμανούς και ταγματασφαλίτες στις 12 Μαίου 1944 στο συνοικισμό Χαριλάου.
-Γιώργος Λυκουριώτης της Νομικής. Σκοτώθηκε με βάρβαρο τρόπο τον Αύγουστο του 1944.
-Δέσποινα Κωνσταντινίδου της Φιλοσοφικής. Πιάστηκε και πέθανε κάτω από φριχτά βασανιστήρια τον Αύγουστο 1944
-Νίκος Μπαλής της Φιλοσοφικής. Εκτελέστηκε από τους Ναζί στις 3-3-1944 μαζί με 60 ακόμη πατριώτες στο 4 χιλιόμετρο του δρόμου Θεσσαλονίκης-Κιλκίς
-Γιώργος Αλεξανδρόπουλος, φοιτητής της Νομικής. Σκοτώθηκε στην πλατεία Τερψιθέας την άνοιξη 1944 ενώ μιλούσε με τηλεβόα.
-Δημήτρης Δάμπασης της Νομικής. Εκτελέστηκε στις 6-6-1944 μαζί με 100 ακόμη πατριώτες στο 4ο χλμ του δρόμου Θεσσαλονίκης-Κιλκίς και πάρα πολλοί άλλοι.

Τα μέλη του Δυτικομακεδονικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ

Η Παμμακεδονική Συνδιάσκεψη της ΕΠΟΝ
Η Παμμακεδονική Συνδιάσκεψη της ΕΠΟΝ πραγματοποιήθηκε στις 20 και 21 ΟΚτωβρίου 1943 στο ορεινό χωριό Καταφύγι των Πιέριων. Μεταξύ των αντιπροσώπων, ήταν και 25 επονίτες φοιτητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Τους αντιπροσώπους της Θεσσαλονίκης μόλις πέρασαν τον Αλιάκμονα τους υποδέχτηκε μία ομάδα ανταρτών του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής το φοιτητή Ορέστη Τζώρτζη. Η συνδιάσκεψη, που την προσφώνησε και ο μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ, έδωσε φτερά και φούντωσε την ΕΠΟΝ σε πόλεις και τα χωριά της Μακεδονίας και της Θράκης.
Στην αντιπροσωπεία της Θεσσαλονίκης, όπως περιέγραψε ο Γιώργος Καφταντζής, συμετείχαν μεταξύ άλλων και οι: Βαγγένης Βασβανάς, Λευτέρης Ελευθερίου, Άνθιμος Χατζηανθίμου, Λεόντιος Τριανταφυλλίδης, Στράτος Ευστρατιάδης, Ισμήνη Τζώρτζη, Πάνος Θασίτης, Κούλα Ελευθεριάδου, Τάκης Χασηρτζόγγλου, Βαγγέλης Σακελλάρης, Γιώργος Αποστολίδης, Βασίλης Τρωϊάνος, Τέος Σαλαπασίδης, Τάντα Βελλίδου, Άννα Εφραιμίδου, Στέφανος Φαρδελλας, Μανώλης Βάσσος, Ανδρέας Σεπετίδης, Ηλίας Γαργάλας κ.α.
Αξίζει να προστεθεί ότι η ΕΠΟΝ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης οργάνωσε τον εφεδρικό ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ Πανεπιστημίου, που περιφρουρούσε την αναγραφή συνθημάτων στους τοίχους, τους τηλεβόες, τις προκηρύξεις, τις "πεταχτές" συγκεντρώσεις. Επίσης εφεδροελασίτες φοιτητές μετείχαν στην περιφρούργηση εργατικών συνοικιών όπως της Τούμπας, της Καλαμαριάς, της Τριανδρίας, της Ακρόπολης, της Βάρνας από τις επιθέσεις των Γερμανών και των συνεργατών τους ταγματασφαλιτών.

Στη μάχη για την επιβίωση
Η Φοιτητική Επιτροπή Λέσχης (ΦΕΠ), δημιούργημα της ΕΠΟΝ, εξασφάλιζε συσσίτιο για 1.300 άπορους φοιτητές με διαβήματα στο Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, με διαμαρτυρίες, απεργίες, υπομνήματα στην Πρυτανεία, τις γερμανικές και ελληνικές αρχές, στη Μητρόπολη και τον Ε.Ε.Σ.. Προσπαθούσε επίσης να ενισχύεται το συσσίτιο και με λαχανίδες, χαρούπια, σταφίδες και πληγούρι, καθώς και μπακαλιάρο από το Σουηδικό πλοίο "Χαλαρέν".
Η ΦΕΠ τον Ιούνιο 1944, πέτυχε να ακτινοσκοπηθούν 1.004 φοιτητές και βρέθηκαν ότι από αυτούς 157 έπασχαν από σοβαράς μορφής φυματίωση και 241 ελαφρά. Σε όλους χορηγήθηκε αυξημένη τροφή και χρηματική ενίσχυση.

Στελέχη της ΕΠΟΝ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στην οδό Εθνικής Αμύνης

Η δράση της ΕΠΟΝ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

25 Μαρτίου 1943: Χιλιάδες φοιτητές-μαθητές με προπορευόμενη την ΕΠΟΝ Πανεπιστημίου, μετά τη δοξολογία στην Αχειροποίητο, συντεταγμένοι σε τετράδες, με την ελληνική σημαία μπροστά, διέσχισαν την οδό Αγίας Σοφίας, την παραλιακή Λεωφόρο Νίκης και έφτασαν μέχρι το Λευκό Πύργο, στεφανώνοντας το άγαλμα του Ναυάρχου Βότση και τραγουδώντας "τα ρόδα, τα τριαντάφυλλα της άνοιξης καμάρι, χάνουν την ομορφάδα τους στη σκλαβωμένη γη".

Στη συνέχεια, ανηφόρισαν για το Πανεπιστήμιο και στην οδό Πολωνίας (την κατοπινή Πρίγκηπος Νικολάου και σήμερα Αλεξ.Σβώλου), ο καθηγητής της φιλοσοφίας Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, κλαίγοντας τους πέταξε από το μπαλκόνι του σπιτιού του την ελληνική σημαία, με την οποία οι φοιτητές τύλιξαν το άγγαλμα του ήρωα του '21 Καρατάσου, απέναντι από το Πανεπιστήμιο. Τότε έκαναν την εμφάνισή τους οι Γερμανοί της Φελντ τζανταρμερί ( οι λεγόμενοι "Πεταλάες") που συνέλαβαν αρκετούς φοιτητές που τους απέλυσαν όμως λίγο αργότερα με κινητοποιήσεις του φοιτητόκοσμου.

9 Απριλίου 1943: Επέτειο της κατάληψης της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς, κηρύχτηκε παμφοιτητική απεργία. Στη συγκέντρωση που έγινε στη φοιτητική λέσχη, ο καθηγητής της Χημείας Καβασιάδης, ικέτευε τους διαμαρτυρόμενους φοιτητές να λύσουν την απεργία και να μη προκαλούν τους Γερμανούς. Σε απάντηση, όλη την ώρα της κινητοποίησής τους, οι φοιτητές τραγουδούσαν τον εθνικό ύμνο "Χαίρε, ω, χαίρε λευτεριά".

Επιστροφή Επονιτών φοιτητών από εκδρομή στο Πανόραμα την Άνοιξη του 1943

16 Απριλίου 1943: Πολιτική επιστράτευση. Ο δοσίλογος πρωθυπουργός στρατηγός Τσολάκογλου ανακοινώνει ότι "οι νέοι της Ελλάδος θα επιστρατευθούν για τους σκοπούς του άξονα". Σαν απάντηση στο διάταγμα της προδοτικής κυβέρνησης, η Θεσσαλονίκη γεμίζει με συνθήματα: "Κάτω η επιστράτευση", "όχι εργάτες για τη Γερμανία" κ.α. Πάνω από 1.000 φοιτητές συγκεντρώθηκαν στην αίθουσα συσσιτίου που ήταν στο Βασιλικό Θέατρο, δίπλα στο Λευκό Πύργο, με σκοπό να ξεκινήσουν διαδήλωση προς τη Γενική Διοίκηση, που στεγάζονταν τότε στην οδό Τσιμισκή, στη σημερινή Τράπεζα Ελλάδος με διοικητή τον Σιμωνίδη.

Μόλις άρχισαν οι ομιλίες, τα συνθήματα και τα τραγούδια, οι φοιτητές μπλοκαρίστηκαν από την "Εκατονταρχία" (εξαρτημένη από τους Γερμανούς χωροφυλακή) και τους "Πεταλάδες. Ύστερα από τρεις προθεσμίες που τις έδινε με τηλεβόα ο μοίραρχος Μαρινάκης να βγουν και να διαλυθούν ήσυχα χωρίς να τους πειράξουν, δόθηκε μάχη σώμα με σώμα. Αυτοί χτυπούσαν με τους υποκόπανους των όπλων και οι φοιτητές αμύνονταν με καρέκλες, ξύλα και γροθιές μέχρι που κατάφεραν να τους απωθήσουν και κλειδαμπαρώθηκαν.
Σε δεύτερη φάση οι λυσασμενοι "Πεταλάδες", με διαταγή του περιβόητου Μαξ Μέρτεν, που ήταν απέναντι στο πάρκο, έσπασαν τις πόρτες πυροβολώντας, βρίζοντας και χτυπώντας συνέλαβαν 186 φοιτητές και φοιτήτριες και τους έκλεισαν στο στρατόπεδο Παύλος Μελάς ως ομήρους, έτοιμους για εκτέλεση με το πρώτο σαμποτάζ. Οι υπόλοιποι φοιτητές κατάφεραν να διαφύγουν από το πίσω μέρος, μέσα από τη θάλασσα.
Επί μία εβδομάδα μετά από πρωτοφανείς κινητοποιήσεις καθηγητών, γονιών φοιτητών στους Μέρτεν, Σιμωνίδη και τον μητροπολίτη Γεννάδιο, τους απέλυσαν όλους Μεγάλη Παρασκευή 23 Απριλίου 1943. Ενώ τελικά η επιστράτευση εκείνη ματαιώθηκε μετά τις μεγαλειώδεις κινητοποιήσεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.

Στελέχη της ΕΠΟΝ στην παραλία της Θεσσαλονίκης

Εκπολιτιστικός Όμιλος Πανεπιστημίου (ΕΟΠ)
Ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1944, δημιούργημα της ΕΠΟΝ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με έξι τμήματα φιλολογικό, θεατρικό, μουσικό αθλητικό, εικαστικών τεχνών και εκδόσεων.   Ο ΕΟΠ εξέδωσε το περιοδικό ¨Ξεκίνημα" που πραγματοποίησε 12 εκδόσεις, μοναδικό έντυπο για την εποχή που έφερνε ζεστό μήνυμα ελπίδας και λευτεριάς στους φοιτητές και στο λαό, παρ' όλο που η γερμανική λογοκρισία  αγρυπνούσε. Πρόεδρος του Ομίλου, ήταν ο καθηγητής της Βοτανικής Δημήτριος Καβάδας που ήταν ταυτόχρονα και πρόεδρος της ΕΠΟΝ Μακεδονίας-Θράκης.
Στις 1-7-1944: Η ποδοσφαιρική ομάδα του ΕΠΟ έπαιξε με τον "Άρη" Θεσσαλονίκης σε έναν αγώνα οι εισπράξεις του οποίου διατέθηκαν για τους φυματικούς φοιτητές.
Στις 13-8-1943: Ποδοσφαιρικός αγώνας με την "Ένωση Θράκης" με τις εισπράξεις να διατίθενται για τους ανάπηρους του πολέμου 1940-1941.
Το Νοέμβριο του 1943, οργανώθηκε μεγάλη αθλητική γιορτή με το Λύκειο Ελληνίδων Θεσσαλονίκης, όπου επικράτησε πατριωτική έξαρση με τους δημοτικούς χορούς και τα τραγούδια, αλλά επίσης και εκθέσεις ζωγγραφικής, γλυπτικής και γελοιογραφίας στο "Άσυλο του Παιδιού".
Εκείνες τις εκδηλώσεις ο πρόεδρος της ΕΠΟΝ Μακεδονίας-Θράκης Δημήτριος Καβάδας τις είχε χαρακτηρίσει ως "αποτελεσματική αντίδραση των Ελλήνων στο λήθαργο... ξύπνημα του ελληνισμού απο τη νάρκη που τον έρριξαν τα πολεμικά γεγονότα".
Εκτός από όλα αυτά ο ΕΟΠ οργάνωσε θεατρικές παραστάσεις, χορωδία, ορχήστρα που έδινε συναυλίες, ρεσιτάλ, απαγγελίες, διαλέξεις κλπ. Και όλα αυτά, κάτω από τη μύτη της Γκεστάπο και της ελληνικής λογοκρισίας. Εκδηλώσεις που έδωσαν ελπίδα, αισιοδοξία, πατριωτική ανάταση αλλά και χρηματική ενίσχυση στους φυματικούς φοιτητές και το φοιτητικό συσσίτιο.

Χαράλαμπος Θεοδωρίδης

Καθηγητές που βοήθησαν την ΕΠΟΝ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Γιάννης Ιμβριώτης της Φιλοσοφικής: Δίδασκε κρυφά μαθ΄γηματα Μαρξισμού. Στις αρχές Ιουνίου 1944 κλείσθηκε από τους Γερμανούς στο στρατόπεδο "Παύλος Μελάς".
Δημήτριος Καβάδας της Γεωπονικής: Πρόεδρος της ΕΠΟΝ Μακεδονίας-Θράκης, αδελφός του Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα. Συνελήφθη από τους Γερμανούς τον Ιούνιο του 1944 και κλείσθηκε στο "Παύλος Μελάς". Απολύθηκε λίγες ημέρες πριν την απελευθέρωση.
Νικόλαος Ρουσόπουλος της Γεωργικής Χημείας. Στο σπίτι του, Τσιμισκή 400, γίνονταν συχνά συγκεντρώσεις της ΕΠΟΝ. Η κόρω του Δέσποινα, φοιτήτρια του Χημικού και οι γιοί του Χρήστος (Νομικής) και Παύλος (Γεωπονίας) κλείστηκαν από τους Γερμανούς στο "Παύλος Μελάς).
Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, ιστορία της φιλοσοφίας. Ο ηρωϊκός "Μπάμπης" των φοιτητών. Κάθε του διάλεξη στο αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου, με οργανωτή την ΕΠΟΝ,  γέμιζε από εκατοντάδες φοιτητές, μαθητές αλλά και εργαζόμενους που εκστασιάζονταν με τα ιδανικά της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του πατριωτισμού, του σοσιαλισμού.
Γεώργιος Τενεκίδης διεθνούς δικαίου: Πιάστηκε τον Ιούνιο του 1944 από τη γερμανική στρατιωτική αστυνομία SD και κακοποιήθηκε στο άντρο τους, την πρώην κλινική Βαγιανού στην Ανάληψη.
Αντώνιος Σιγάλας βυζαντινής φιλολογίας. Τον συνέλαβαν οι κατακτητές, τον βασάνισαν και τον έκλεισαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Κώστας Τζώνης βιολογίας. Υπέστη διώξεις από τους κατακτητές αλλά και το μετά την απελευθέρωση ανώμαλο καθεστώς.
Γιάννης Ξανθάκης, μαθηματικών. Με αντιστασιακή δραστηριότητα, μέλος του Δ.Σ. του ΕΟΠ.
Δημήτριος Καρανίκας, νομικής. Συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση, μέλος του Δ.Σ. του Εκπολιτιστικού Ομίλου Θεσσαλονίκης.        

Πηγή: Τα στοιχεία και οι φωτογραφίες προέρχονται από τα βιβλία του Γιώργου Καφταντζή "Το πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στον καιρό της κατοχής", του Λευτέρη Ελευθερίου "Το Πολυτεχνείο και η ΕΠΟΝ Θεσσαλονίκης στην Εθνική Αντίσταση" και του Γιώργου Φαρσακίδη "Σε άνιση μάχη...", καθώς και από μαρτυρίες