Η εκτέλεση των αγωνιστών της Ελευθερίας Μ.Καράνταη και Χρ. Βακαλόπουλου

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Στις 3 Ιουλίου 1942, εκτελέσθηκαν στην περιοχή του αεροδρομίου της Μίκρας για την υπέροχη αντιστασιακή τους δράση κατά των Γερμανών κατακτητών, οι φλογεροί νεολαίοι αγωνιστές της Ελευθερίας, Μιχάλης Καράνταης και Χρήστος Βακαλόπουλος. Η κατηγορία; Ότι υπήρξαν μέλη μιας ομάδας σαμποτέρ της εθνικοαπελευθερωτικής οργάνωσης «Ελευθερία» που είχε δημιουργηθεί στη Θεσσαλονίκη στις 15 Μαίου 1941 και αποτέλεσε την πρώτη οργάνωση αντίστασης κατά των Ναζί στην κατεχόμενη Ευρώπη.

Μιχάλης Καράνταης

Χρήστος Βακαλόπουλος

Οι Καράνταης και Βακαλόπουλος, που ήταν οργανωμένοι στην ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας) ακόμη από την περίοδο της δικτατορίας Μεταξά, είχαν συμμετάσχει στις 4 Φεβρουαρίου 1942 σε μία εντυπωσιακή επιχείρηση δολιοφθοράς σε εγκαταστάσεις των Γερμανών κατακτητών. Μαζί με τους Χάρη Αντωνιάδη, Χρήστο Κερασίδη, Κώστα Λυπουρίδη και άλλους νέους, είχαν εισέλθει εκείνο το βράδυ, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί σε σταθμό αυτοκινήτων της Βέρμαχτ, στην περιοχή του Ντεπώ, τοποθετώντας δυναμίτιδα σε φορτηγά αυτοκίνητα των χιτλερικών κατακτητών. Σε δύο περιπτώσεις, οι εκρηκτικοί μηχανισμοί εξερράγησαν, καταστρέφοντας ολοσχερώς τα φορτηγά, ενώ σε μία Τρίτη περίπτωση, η κινητοποίηση των φρουρών απέτρεψε την έκρηξη.

Το περιστατικό αυτό, έκανε τους κατακτητές να σκυλιάσουν, να αρχίσουν άγρια τρομοκρατία και να προχωρήσουν αμέσως στην έκδοση διαταγής προς όλες τις γερμανικές μονάδες για τη λήψη αυξημένων μέτρων ασφαλείας, ενώ επικήρυξαν τους δράστες του σαμποτάζ, άρχισαν εκτεταμένες έρευνες για την ανεύρεσή τους και για αντίποινα, προχώρησαν στην εκτέλεση δέκα κρατούμενων κομμουνιστών.

Πράξεις δολιοφθοράς με την είσοδο των Ναζί

Οι ενέργειες δολιοφθοράς σε εγκαταστάσεις των κατακτητών, είχαν αρχίσει λίγο μετά την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στη Θεσσαλονίκη.  Τα πρώτα κρούσματα απειθαρχίας εκδηλώθηκαν μία μόλις εβδομάδα μετά την άφιξη των κατακτητών, με το σχίσιμο ανακοινώσεων που είχαν τοιχοκολλήσει οι αρχές Κατοχής. Ενώ τη νύχτα της 7^ης Μαίου 1941 καταγράφθηκε και η πρώτη ανατίναξη μιας αποθήκης πυρομαχικών των κατακτητών που υπήρχε στην περιοχή των Διαβατών.

Ανάμεσα στις δραστηριότητες αυτής της ομάδας σαμποτέρ της «Ελευθερίας» στην οποία μετείχαν οι Καράνταης και Βακαλόπουλος ήταν η καταστροφή ενός σταθμού ασυρμάτου του κατακτητή, το κόψιμο εναέριων τηλεφωνικών καλωδίων και η ανατίναξη γερμανικών αυτοκινήτων στην περιοχή «151» της Θεσσαλονίκης, στην αρχή της Χαριλάου.

Οι ολιγομελείς και ανεξάρτητες η μία από την άλλη ομάδες σαμποτέρ της «Ελευθερίας», αποτελούσαν το «ημιστρατιωτικό τμήμα» της οργάνωσης και είχαν ως επικεφαλής τους τον θρυλικό για τις αποδράσεις του Σίμο Κερασίδη, γραμματέα της Επιτροπής Μακεδονίας-Θράκης της ΟΚΝΕ και μέλος του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ

Η εξάρθρωση και σύλληψη της ομάδας

 Όπως μας αποκάλυψαν πολλά χρόνια αργότερα δύο από τα μέλη της ομάδας, ο Χάρης Αντωνιάδης και ο Χρήστος Κερασίδης, αδελφός του Σίμου, ο εντοπισμός και η σύλληψη των μελών της ομάδας οφείλονταν στον φόβο που είχε καταλάβει τον πατέρα ενός 16χρονου μαθητή που μετείχε στο σαμποτάζ, κρατώντας «τσίλιες». Επιστρέφοντας στο σπίτι, μετά την ανατίναξη των αυτοκινήτων στο Ντεπώ, μίλησε στον πατέρα του. Κι εκείνος από φόβο μήπως πάθει κάτι το παιδί του, πήγε στη Γκεστάπο, καταδίδοντας τα μέλη της ομάδας, με αντάλλαγμα ότι δεν θα πάθει κάτι ο γιός του.

Ο Χάρης Αντωνιάδης, μέλος ομάδας σαμποτέρ, περιγράφει στον Σπ. Κουζινόπουλο την απόδραση του από τη Γκεστάπο

Ο Αντωνιάδης μας είχε περιγράψει το 1985 τις συνθήκες της κράτησής του στη Γκεστάπο, μετά τη σύλληψή του στην περιοχή της Τούμπας:

«Με είχαν δεμένο σαν σαλάμι. Με πήραν μέσα και άρχισαν τα βασανιστήρια. «Πως λέγεσαι:» με ρωτάνε Και μετά μπήκαν στο ψητό. Ποιοι ήταν οι σαμποτέρ, από πού πέρναμε εντολές, ποιοί μας καθοδηγούσαν, ποιοι ήταν οι αρχηγοί στην «Ελευθερία» Μονότονα εγώ τους απαντούσα: «Δεν σας καταλαβαίνω τι μου λέτε».

Όταν είδαν ότι παρά τα βασανιστήρια δεν πρόκειται να μου αποσπάσουν τίποτα, με μετέφεραν στα μπουντρούμια της επιταγμένης ψυχιατρικής κλινικής Βαγιανού, στην Ανάληψη, που τη χρησιμοποιούσαν για να κρατούν τους μελλοθάνατους, τον Καράνταη τον είχαν στο υπόγειο, εμένα με βάλανε στον 2^ο όροφο.  Μαζί με έναν σοβιετικό που είχαν καταρρίψει το αεροπλάνο του, έναν Βούλγαρο γραμματέα της Κομμουνιστικής νεολαίας που είχε χάσει τον προσανατολισμό του κι’ έπεσε στα χέρια των Γερμανών, έναν πράκτορα της Ιντζέλιντζες Σέρβις  κανά-δυό «σαλταδόρους».

Ο Χάρης Αντωνιάδης θα καταφέρει υπό μυθιστορηματικές συνθήκες να δραπετεύσει από το κελί του, στις 16 Μάη 1942 για να φυγαδευτεί στη συνέχεια στο βουνό, ενώ για τους υπόλοιπους αρχίζει η διαδικασία της εκτέλεσής τους.

Η συγκλονιστική επιστολή Καράνταη

Είναι συγκλονιστική μία επιστολή που έστειλε ο Μιχάλης Καράνταης στους δικούς του και στην οποία, επιδεικνύοντας αφάνταστο μεγαλείο ψυχής, όχι μόνο δεν δείχνει να λιποψυχεί, αλλά απεναντίας προσπαθεί να δώσει κουράγιο στους γονείς του. Έγραφε σ’ εκείνη την επιστολή, που την έχουμε στο αρχείο μας:

«Προς την οικογένειά μου.

Αγαπητοί μου γονείς. Μάθετε ότι στις 3 Ιουλίου θα εκτελεσθώ. Δεν θέλω να σας λυπήσει αυτό. Πρέπει να είστε υπερήφανοι και να με ξεχάσετε μία μέρα, θα αμοιφθείτε με το παραπάνω.

Για ότι υποφέρατε για μένα θέλω να με συγχωρέσετε. Προπάντως εσύ μαμά, θέλω να με ξεχάσεις και να αφοσιωθείς στα άλλα παιδιά σου. Πες ότι δεν με γέννησες, ότι δεν είχες κανένα παιδί με το όνομα Μιχάλης.

Επίσης κι’ εσύ πατέρα και αδελφές μου, πρέπει να φανείτε γενναίοι και να παρηγορήσετε τη μαμά μου και τα άλλα αδέλφια μου.

Σας χαιρετώ και σας φιλώ για πάντα. Ο αγαπητός σας

Μιχάλης» 1

Η εκτέλεση

Όπως προαναφέραμε, η εκτέλεση των δύο φλογερών αγωνιστών της Ελευθερίας, Μιχάλη Καράνταη και Γιώργου Βακαλόπουλου, έγινε στις 3 Ιουλίου 1942 στην περιοχή του αεροδρομίου της Μίκρας. Μαζί τους εκτελέστηκαν ως όμηροι από τους χιτλερικούς δημίους άλλοι 7 πατριώ που κατοικούσαν στη Σιάτιστα, τα Γιαννιτσά, τις συνοικλιες της Θεσσαλονίκης Τριανδρία καιΑγία Φωτεινή και το κέντρο της Θεσσαλονίκης. τεςΣύμφωνα με το αστυνομικό δελτίο εκείνης της μέρας, εκτελέστηκαν οι:

-Βακαλόπουλος Γεώργιος του Φωτίου και της Ελένης, κουρέας, κάτοικος Τούμπας

-Καράνταης Μιχαήλ του Κυριάκου και της Αναστασίας, κάτοικος Θεσσαλονίκης, πλατεία Κανάρη 34

-Δημόλας Λάζαρος του Δημητρίου και της Αγνής, ετών 38, εργάτης εκ Σιατίστης Κοζάνης

-Τσιτσάρης Θωμάς του Κωνσταντίνου και της και της Βασιλικής ετών 39 εκ Σιατίστης Κοζάνης

-Τσιτσάρης Γεώργιος του Στεφάνου και της Ελένης, ετών 29, εργάτης εκ Σιατίστης Κοζάνης.

-Ιωάννογλου Νικόλαος του Δημητρίου και της Σοφίας, ετών 32, καφεπώλης, κάτοικος Τριανδρίας

-Κατερτζόπουλος Ηλίας του Νικολάου και της Μαρίας, ετών 20, ελαιοχρωματιστής, κάτοικος συνοικισμού Αγίας Φωτεινής Θεσσαλονίκης

-Μπέλιος Γεώργιος του Αντωνίου και της Μαρίας, ετών 25, εργάτης, κάτοικος Θεσσαλονίκης οδός Μωρέας 17

-Πασχαλίδης Πασχάλης του Ιωάννου και της Φωτεινής, ετών 32, γεωπόνος εκ Γαργαλίάνων Μεσσηνίας, κάτοικος Γιαννιτσών

Ο Τσολάκογλου με υπουργούς του, μετά την ορκωμοσία τους

Η στάση των δωσίλογων

Κι ενώ ήταν αυτή η υπέροχη πατριωτική στάση των αγωνιστών της Ελευθερίας μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, οι δοσίλογοι συνεργάτες των Γερμανών, προσπαθούσαν να πλειοδοτήσουν σε ενέργειες καταδίκης των … «κακοποιών» που στρέφονταν κατά των κατακτητών.

Με αφορμή το σαμποτάζ των Καράνταη-Βακαλόπουλου στο Ντεπώ και τη σύλληψή τους, ο υπουργός Προεδρίας της κυβέρνησης των κουίσλιγκς, Λεωνίδας Τσιριγώτης 2, απέστειλε προς τον Γενικό Διοικητή Μακεδονίας έγγραφο εκφράζοντας «την βαθυτάτην μου λύπην διότι αι Ελληνικαί Αρχαί δεν δύνανται να παρακολουθήσωσι λυσιτελώς την κακοποιόν δράσιν των ελαχίστων αυτών κακοποιών και εκμεταλλευτών Ελλήνων». Δίνοντας εντολή στα όργανα Ασφάλειας να εντείνουν την προσπάθεια για την κατάπνιξη των αντιστασιακών δραστηριοτήτων κατά των κατακτητών, ενώ κατέληγε ως εξής:

«Είναι απόλυτος ανάγκη να κατανοηθεί ότι ύψιστον πατριωτικόν καθήκον επιβάλλει την άνευ οίκτου κατάπνιξιν παρόμοιων αποπειρών, επαφιεμένης πάσης πρωτοβουλίας εις τα προς τούτο όργανα», έλεγε σ' εκείνο το κατάπτυστο έγγραφο.3

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Σπύρος Κουζινόπουλος, Ελευθερία, η άγνωστη ιστορία της πρώτης παράνομης οργάνωσης και εφημερίδας της Κατοχής, Καστανιώτης, Θεσσαλονίκη 1986, σ. 21
2. Τσιριγώτης Λεωνίδας (1890-1971). Γιατρός στη Σπάρτη. Εξελέγη βουλευτής Λακωνίας με το Λαϊκό Κόμμα στις εκλογές 1933, 1935 και 1936. Κατά την Κατοχή διορίσθηκε υφυπουργός γενικός διοικητής Ηπείρου, στη συνέχεια Μακεδονίας και τέλος υφυπουργός παρά τω Πρόεδρω της Κυβερνήσεως στις Κυβερνήσεις Τσολάκογλου και Λογοθετόπουλου (21.10.1941-21.3.1943).
3.  ΙΑΥΕ, 1942, Κατοχική Κυβέρνηση, φακ. 5/IV/8: Ελληνική Πολιτεία. Υπουργείο των Εσωτερικών. Γενική Γραμματεία. Διεύθυνσις Διοικήσεως. Αριθ. Πρωτ. Εμπ. 109, Αθήνα 19 Φεβρουαρίου 1942