Ο αγώνας κατά της καθόδου των Βουλγάρων φασιστών στη Μακεδονία

Πριν 81 χρόνια μια από τις συγκλονιστικότερες στιγμές της ΕΑΜικής Αντίστασης

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Μία από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές αντίστασης στην τριπλή φασιστική κατοχή της πατρίδας μας, καταγράφτηκε στις 10 Ιουλίου 1943, όταν με την πρωτοβουλία και καθοδήγηση του ΕΑΜ, δεκάδες χιλιάδες λαού ξεχύθηκαν στους δρόμους της Θεσσαλονίκης και των άλλων πόλεων της βόρειας Ελλάδας, διαμαρτυρόμενοι με μαχητικές διαδηλώσεις ενάντια στην επέκταση της βουλγαρικής κατοχής στη Μακεδονία.

Την ώρα που στις πόλεις και τα βουνά αναπτύσσονταν η Αντίσταση, οι διορισμένοι ακόμη από τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου "πατριώτες" διακήρυσσαν ότι "αι τύχαι της Ελλάδος εξαρτώνται εκ της μεγάλης Γερμανίας...."

Λίγο μετά την είσοδό τους στη χώρα μας, στις 25 Απριλίου 1941, οι βουλγαρικές φασιστικές αρχές, λαμβάνοντας ως "δώρο" από τον Χίτλερ την έγκριση εισβολής τους στην Ανατολική Μακεδονία και το μεγαλύτερο μέρος της Θράκης, εφάρμοσαν απίστευτα σκληρά καταπιεστικά μέτρα σε βάρος του υπόδουλου ελληνικού πληθυσμού, με στόχο τον αφελληνισμό της περιοχής και τον βίαιο εκβουλγαρισμό της. Στο πλαίσιο αυτό, στην περιοχή της ζώνης κατοχής τους και ιδιαίτερα στους νομούς Σερρών, Δράμας και Καβάλας, επέβαλαν στους καταστηματάρχες να αλλάξουν τις επιγραφές των καταστημάτων τους στα βουλγάρικα, απαγόρευσαν στους Έλληνες γιατρούς και δικηγόρους να ασκούν επάγγελμα, τοποθέτησαν δικές τους δημοτικές και κοινοτικές αρχές, υποχρέωσαν τους κατοίκους να αλλάξουν την κατάληξη των επιθέτων τους σε –εφ και –οφ, επιδόθηκαν σε λεηλασίες, βιασμούς και άλλες ωμότητες.

Εκατοντάδες πατριώτες εκτελέστηκαν, δεκάδες χιλιάδες στάλθηκαν σε καταναγκαστικά έργα ως «ντουρντουβάκια», κυρίως στην κατασκευή οδικών και σιδηροδρομικών έργων στη Βουλγαρία και στα Σκόπια. Αποτέλεσμα εκείνων των καταπιεστικών μέτρων, ήταν περίπου 170.000 άτομα να εγκαταλείψουν την Ανατολική Μακεδονία, αναζητώντας καταφύγιο στην γερμανοκρατούμενη κεντρική Μακεδονία και την υπόλοιπη χώρα. Ένας από τους όμηρους των Βουλγάρων φασιστών, που δούλεψε σκληρά επί εννέα μήνες σε καταναγκαστικά έργα  στην περιοχή της βουλγαρικής πόλης Κιουστεντίλ, ήταν και ο αείμνηστος πατέρας μου Χαράλαμπος Κουζινόπουλος

Βούλγαροι στρατιωτικοί φωτογραφίζονται στην παραλιακή λεωφόρο Νίκης της Θεσσαλονίκης

Προσπάθεια επέκτασης και στην υπόλοιπη Μακεδονία

Οι βουλγαρικές αρχές, δεν περιορίστηκαν στην περιοχή που τους είχε "χαρίσει" η Ναζιστική Γερμανία, αλλά επεδίωξαν να πατήσουν πόδι και στην υπόλοιπη Μακεδονία, αναπτύσσοντας ένα πυκνό προπαγανδιστικό δίκτυο.

Τον Ιούλιο του 1943, οι Βούλγαροι φασίστες θα προσπαθήσουν ανεπιτυχώς να πάρουν στην κατοχή τους και την κεντρική Μακεδονία, ως «δώρο» για τη συνέχιση της παραμονής της Βουλγαρίας στον Άξονα. Η είδηση εκείνη, ξεσηκώνει τον ελληνικό λαό και με πρωτοβουλία του ΕΑΜ, διοργανώνονται ογκώδη μαχητικά συλλαλητήρια σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και όλες σχεδόν τις πόλεις και κωμοπόλεις της Μακεδονίας.

Ολόκληρη η πρώτη σελίδα της μυστικής εφημερίδας του ΕΑΜ Ελευθερία, με το κύριο
άρθρο και το ρεπορτάζ αναφέρονταν στον ξεσηκωμό κατά της Βουλγαρικής  επέκτασης

Στο συλλαλητήριο της Αθήνας, τα γερμανικά τανκς ρίχνονται πάνω στους διαδηλωτές. Στις συγκρούσεις που ακολουθούν, έπεσαν νεκροί 53 διαδηλωτές, ανάμεσά τους και οι φλογερές αγωνίστριες Παναγιώτα Σταθοπούλου και Κούλα Λίλη, που πρόταξαν τα κορμιά τους αψηφώντας τα γερμανικά άρματα μάχης, ενώ τραυματίστηκαν 280 διαδηλωτές και συνελήφθησαν από τους Γερμανούς 500 άτομα.

Στη Θεσσαλονίκη, στις 10 Ιουλίου 1943, οργανώνεται από το ΕΑΜ παλλαϊκή 24ωρη απεργία, με τη συμμετοχή όλου του πληθυσμού, ενώ συγκροτήθηκαν ογκώδεις διαδηλώσεις τόσο στο κέντρο της πόλης (στις οδούς Τσιμισκή και Νίκης), όσο και στις συνοικίες. Συλλαλητήρια, είχαν πραγματοποιηθεί επίσης εκείνες τις ζεστές ημέρες του Ιουλίου 1943 στο Κιλκίς, το Λαγκαδά, την Έδεσσα, τη Βέροια, την Κοζάνη, τα Γιαννιτσά κ.α.

Το έγκλημα του διαμελισμού της Μακεδονίας

Είχε αφήσει εποχή το συλλαλητήριο κατά της καθόδου των Βουλγάρων φασιστών, που είχε πραγματοποιηθεί στη Νιγρίτα, τις ίδιες μέρες, καθώς είχαν πάρει μέρος πάνω από 15.000 λαού, δύο φορές δηλαδή περισσότεροι από τους κατοίκους που είχε η πόλη της Νιγρίτας, καθώς είχαν καταφθάσει αγρότες από όλες τις περιοχές της σημερινής επαρχίας Βισαλτίας. Με τον Γραμματέα του ΕΑΜ Νιγρίτας, Γιώργη Τσαρουχά, να εκφωνεί πατριωτικό λόγο, συνεγείροντας τα πλήθη.

Όπως έγραφε σε ρεπορτάζ της η μυστική εφημερίδα Ελευθερία, όργανο του ΕΑΜ Μακεδονίας:

"Η Μακεδονία ολόκληρη συνταράχτηκε από ένα τεράστιο κύμα παλλαϊκών απεργιών και διαδηλώσεων. Οι καταγανακτισμένες μάζες του λαού μας ξεχύθηκαν στους δρόμους των Μακεδονικών πόλεων… για το καινούριο έγκλημα του διαμελισμού της Μακεδονίας και της παράδοσης της Κεντρικής Μακεδονίας στους Βουλγάρους δολοφόνους φασίστες. Η Μακεδονική ύπαιθρος αντιλάλησε από τις μαχητικές κραυγές του λαού μας: Θάνατος και κατάρα στους δολοφόνους φασίστες. Έξω από τη χώρα μας οι Βούλγαροι, Γερμανοί και Ιταλοί κατακτητές. Κάτω οι εκτελέσεις και το αίσχος της ομηρίας. Ζήτω η ενιαία, ακέραια και ελεύθερη Ελλάδα μας". 1 

Για τις υπέροχες εκείνες ημέρες εθνικής έξαρσης και πατριωτικού μεγαλείου στη σκλαβωμένη Μακεδονία, έγραψε ο χρονικογράφος της Θεσσαλονίκης, Κώστας Τομανάς:

"Στις 10 Ιουλίου 1943, έπειτα από κινητοποίηση του λαού (οι εθνικόφρονες είχαν κλειστεί στα σπίτια τους κατόπιν εντολής του συνταγματάρχη Χρυσοχόου), οι Γερμανοί δεν επέτρεψαν στον βουλγαρικό στρατό, που πήγαινε στη Δυτική Μακεδονία για να αντικαταστήσει τους Ιταλούς, να μπει και να παρελάσει στην πόλη μας. Μόνο ένα τμήμα ηλικιωμένων βοηθητικών στρατιωτών, στρατωνίστηκε για λίγο καιρό στο Δημοτικό Σχολείο της Νεάπολης". 2 

Βούλγαροι στρατιωτικοί με τις επίσημες στολές τους στην κεντρική λεωφόρο Μεραρχίας των Σερρών

Προσπάθεια εκφοβισμού

Για να εκφοβίσουν τον πληθυσμό και να αποτρέψουν τις προετοιμαζόμενες εκδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά της καθόδου των Βουλγάρων φασιστών στη Μακεδονία, οι Γερμανοί κατακτητές μετέδιδαν από το ραδιόφωνο, από το απόγευμα της Παρασκευής 9 Ιουλίου, μια απειλητική ανακοίνωση της στρατιωτικής διοίκησης Θεσσαλονίκης-Αιγαίου, που την επαναλάμβαναν διαρκώς με τα μεγάφωνα και τα ειδικά αυτοκίνητα της γερμανικής προπαγάνδας σε όλη την πόλη, πως θα εφαρμοστούν σοβαρά μέτρα ενάντια σε όποιον με την απεργία "ήθελε παραβλάψει αμέσως ή εμμέσως τα συμφέροντα των αρχών κατοχής".

Παρ' όλα αυτά, οι εργάτες, υπάλληλοι, επαγγελματίες, βιοτέχνες, υπακούοντας στα συνθήματα του ΕΑΜ, απεργούν. [...] Τρεις νύχτες συνέχεια, δεκάδες συνεργεία αγωνιστών έγραφαν συνθήματα στους τοίχους της Θεσσαλονίκης ενάντια στον βουλγαρικό επεκτατισμό...". 3

Προκήρυξη του ΕΑΜ κατά της καθόδου των Βουλγάρων φασιστών στην ελληνική Μακεδονία

Η προκήρυξη του ΕΑΜ

Είχε προηγηθεί εμπνευσμένη προκήρυξη της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ, στις 8 Ιουλίου 1943 που καλούσε το λαό «σε συναγερμό για τη σωτηρία του Μακεδονικού λαού από τα νύχια των αιμοβόρων εισβολέων, που καταπατούν τα καθαγιασμένα χώματα των πλουσιότερων και ομορφότερων Ελληνικών περιφερειών». Και η προκήρυξη του ΕΑΜ κατέληγε ως εξής: «Θάνατος στους Βούλγαρους εισβολείς. Κάτω οι τύραννοι χιτλεροφασίστες. Ζήτω η Ελληνική Μακεδονία και ο Μακεδονικός λαός. Ζήτω η Ελλάδα μας. Η Κ.Ε. του ΕΑΜ».

Σε απόφασή του εκδόθηκε στις 10 Ιουλίου 1943, το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ, προειδοποιούσε ότι «Οι Βούλγαροι εισβολείς θα πληρώσουν ακριβά τον άναντρο θρίαμβο τους. Θάνατος στους Γερμανο–Ιταλο-Βουλγάρους επιδρομείς. Ζήτω ο ενωμένος εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας του Ελληνικού λαού…». 4

Τις ημέρες που είναι να μπουν τα βουλγαρικά στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη, η Αστυνομία με γερμανική εντολή επιβάλλει στους κατοίκους όχι μόνο απαγόρευση κυκλοφορίας, αλλά και να κάθονται στα μπαλκόνια και τις αυλές των σπιτιών τους.

Η μαρτυρία του Στρατή Αναστασιάδη

Όπως έγραψε ο 24χρονος τότε φοιτητής της Γεωπονίας και αργότερα καθηγητής στο πανεπιστήμιο Humpolt του Βερολίνου, Στρατής Αναστασιάδης (1919-2004):

"Μεγάλη μαχητική διαδήλωση στη Θεσσαλονίκη πραγματοποιήθηκε στις 10 Ιούλη, κατά της επέκτασης της κατοχής των Βουλγάρων και της παράδοσης σε αυτούς, ενός μεγάλου μέρους της Μακεδονίας, με συνθήματα "Κάτω τα χέρια από την ελληνική Μακεδονία και Θράκη" και "Θάνατος στους Βουλγάρους εισβολείς".

Για το ίδιο πρόβλημα, οργανώθηκαν επίσης διαδηλώσεις στο κέντρο της πόλης, στη λαϊκή αγορά Καπάνι και μπροστά στη Λέσχη των Φοιτητών, στην παραλία. Ταυτόχρονα, στα μέσα του Ιούλη, κηρύχθηκε γενική απεργία σε όλη τη χώρα κατά της επέκτασης των Βουλγάρων". 5

Έκδοση της ΕΠΟΝ περιγράφει τις προσπάθειες να
αποτραπεί η κάθοδος των Βουλγάρων στη Μακεδονία

Ο γραμματέας της ΕΠΟΝ Θεσσαλονίκης Λ.Ελευθερίου

Σύμφωνα με τον τότε γραμματέα της ΕΠΟΝ Θεσσαλονίκης, Λευτέρη Ελευθερίου, η αντίθεση κατά της επέκτασης της βουλγαρικής κατοχής, αγκάλιασε πλατύτερα στρώματα με παθητική και ενεργητική αντίσταση. Όπως ανέφερε:

"Την 10η Ιουλίου 1943 που θα έμπαινε ο βουλγαρικός στρατός στη Θεσσαλονίκη, το ΚΚΕ, το ΕΑΜ, η ΕΠΟΝ με όλα τα διαφωτιστικά μέσα και τις παράνομες εφημερίδες τους Λαϊκή Φωνή, Ελευθερία, Λεύτερα Νιάτα αλλά και με συγκεντρώσεις, καλούσαν το λαό ενάντια στους βουλγαροφασίστες. Το βράδυ της 9ης Ιουλίου, ομάδες φοιτητών σκέπασαν με μαύρα πέπλα όλα τα κεντρικά αγάλματα της Θεσσαλονίκης.

Το ΕΑΜ κάλεσε το λαό σε συναγερμό, σε γενική απεργία και μαχητικές διαδηλώσεις για τις 11 Ιουλίου. Πήραν μέρος 50.000 άτομα. Οι εργάτες απεργούν αψηφώντας τις απειλές των γερμανικών αρχών κατοχής. Οι σιδηροδρομικοί κάνουν δίωρη στάση εργασίας. Κεντρικά συνθήματα: "Όχι στη βουλγαρική επέκταση", "Κάτω τα χέρια από την ελληνική Μακεδονία και Θράκη".

Αντιβουλγαρικές διαδηλώσεις και συλλαλητήρια, γίνονται με τη συμμετοχή δεκάδων χιλιάδων λαού στις 10 Ιουλίου στο Κιλκίς, στις 12 Ιουλίου στη Λαγκαδά, στις 17 Ιουλίου στην Κοζάνη.

Κυκλοφόρησε στις 10-7-1943 προκήρυξη της Κ.Ε. του ΕΛΑΣ που κατέληγε: "Θάνατος σε όλους τους τυράννους, θάνατος στους Γερμανούς και Ιταλούς φασίστες, θάνατος στους Βουλγάρους εισβολείς". Με τον παλλαϊκό αυτό ξεσηκωμό, ο βουλγαρικός στρατός στις 10 Ιούλη 1943 δεν έκανε παρέλαση στη Θεσσαλονίκη". 6

Γιώργος Καφταντζής

Το περιστατικό με τον Γιώργο Καφταντζή

Την επόμενη ημέρα, συνεχίστηκαν οι συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις στις περισσότερες συνοικίες της Θεσσαλονίκης. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση είχε πραγματοποιηθεί δίπλα στο Διοικητήριο, με ομιλητή το στέλεχος της ΕΠΟΝ Πανεπιστημίου, Γιώργο Καφταντζή. Όπως αφηγήθηκε αργότερα ο ίδιος: «Πήδηξα σε μία καρέκλα του καφενείου «Εθνικό», πλάϊ στο Διοικητήριο και άρχισα την ομιλία. Δεν πρόφτασα να πω παρά εννιά λέξεις: “Λαέ της Θεσσαλονίκης, κάτω από το τρικέφαλο φασιστικό τέρας…” και οι γκεσταμπίτες καραδοκώντας, άρχισαν τους πυροβολισμούς. Επακολούθησαν συμπλοκές και άγριο κυνηγητό. Είχαμε ορισμένους τραυματίες και πιάστηκαν μερικοί». 7

Ένα ρεπορτάζ της Ελευθερίας

Στο φύλλο της μυστικής εφημερίδας Ελευθερία , δημοσιογραφικού οργάνου του ΕΑΜ Μακεδονίας, που κυκλοφόρησε μερικές ημέρες μετά τα ογκώδη συλλαλητήρια, δημοσιεύονταν αναλυτικό ρεπορτάζ για τις κινητοποιήσεις που έγιναν στη Θεσσαλονίκη κατά της βουλγαρικής επέκτασης . Όπως έγραφε: «Ολόκληρος ο λαός της Μακεδονίας διαδήλωσε την αγανάκτηση και διαμαρτυρία του κατά του νέου διαμελισμού της Μακεδονίας με την παραχώρηση του τμήματος μέχρι του Αξιού στους Βουλγάρους τη μεταβολή του υπόλοιπου σε Γερμανικό προτεκτοράτο. Στη Θεσσαλονίκη από 5-10 Ιουλίου, έγιναν λαϊκές διαδηλώσεις κάτω από την καθοδήγηση του ΕΑΜ σε όλες τις συνοικίες (Επτάλοφο, Νεάπολη, Διοικητήριο, Τούμπα, Χαριλάου, Καλαμαριά) στις οποίες πήραν μέρος πάνω από 10.000 λαού. Παρά τις προσπάθειες των Γερμανών, της Ασφάλειας και της ΠΑΟ να κλείσουν τον πληθυσμό στα σπίτια τους με προκήρυξή τους και να εμποδίσουν τις εκδηλώσεις, στην οδό Τσιμισκή και στη Λεωφόρο Νίκης μόλις εμφανίστηκαν οι Βούλγαροι, αποδοκιμάστηκαν. Επακολούθησε διαδήλωση με επικεφαλής της ΕΠΟΝ που διέσχισε τη Λεωφόρο Νίκης, τραγουδώντας τον Εθνικό Ύμνο. Επίσης σε διάφορες συγκεντρώσεις και στις εκκλησίες έγιναν ομιλίες από ομιλητές του ΕΑΜ». 8

Ελάχιστοι τελικά Βούλγαροι στρατιωτικοί μπόρεσαν να εισέλθουν στη Θεσσαλονίκη

Διέσχισαν νύχτα τη Θεσσαλονίκη

Τελικά, λόγω εκείνων των τεράστιων λαϊκών αντιδράσεων, ο βουλγαρικός στρατός δεν έκανε την παρέλαση στη Θεσσαλονίκη που είχε οργανώσει για τις 10 Ιουλίου 1943, παρά μόνο εισήλθε μια υπηρεσία αρτοποιών, που κατέφθασε με αυτοκίνητα από τις Σέρρες και στρατωνίστηκε σε σχολείο της Νεάπολης που είχε επιταχθεί από τους Γερμανούς. Κι όταν δύο εβδομάδες αργότερα χρειάστηκε μονάδες του βουλγαρικού στρατού να διέλθουν από τη Θεσσαλονίκη, κατευθυνόμενες προς τη Χαλκιδική, το έκαναν νύχτα για να μην υπάρχουν αντιδράσεις. Τις οποίες τελικά δεν τις απέφυγαν.

Για να επιστρέψουμε και πάλι στον Γιώργο Καφταντζή, που κατέθεσε τη μαρτυρία του για εκείνο το περιστατικό:

Τα βουλγαρικά στρατεύματα άρχισαν να έρχονται από τις 18 Ιουλίου, Κυριακή, διασχίζοντας πάντα νύχτα τη Θεσσαλονίκη. Μόνο στις 22 Ιουλίου πέρασαν μέρα τμήματα ιππικού με αντιαρματικά πυροβόλα και μεταγωγικά οχήματα για τη Χαλκιδική, μα τα αποδοκίμασαν στην οδό Τσιμισκή και στη λεωφόρο Νίκης (παραλία) οι περαστικοί και οι θαμώνες των καφενείων και των μαγαζιών, χτυπώντας κάτω τις καρέκλες, σφυρίζοντας, χλευάζοντας, τραγουδώντας τον εθνικό μας ύμνο κλπ. Ταυτόχρονα, σφύριζαν και τα καίκια.

Οι αποδοκιμασίες ήταν τόσο έντονες, ώστε ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Θεσσαλονίκης την ίδια ημέρα σε έκτακτη εκπομπή ανάφερε πως "αναρχικά στοιχεία προσέβαλαν και εξύβρισαν συμμαχικό στρατό". 9

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Εφημερίδα Ελευθερία, 28 Ιουλίου 1943.

2. Κώστας Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης 1941-1944, Θεσσαλονίκη 1996, Νησίδες, σ. 244.

3. Γιώργος Καφταντζής, Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στον καιρό της Κατοχής, Θεσσαλονίκη 1983, χ.ε., σ.91-92.

4. εφημερίδα Νέα Ευρώπη 23-7-1943. 

5. Στρατής Αναστασιάδης, Από την αντίσταση στη διάψευση, Θεσσαλονίκη 2013, Επίκεντρο, σ. 53.

6. Λευτέρης Ελευθερίου, Το Πολυτεχνείο και η ΕΠΟΝ Θεσσαλονίκης στην Εθνική Αντίσταση, Αθήνα 1992, Θεμέλιο, σ. 68.

7. Γιώργος Καφταντζής, Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στον καιρό της Κατοχής, ό.π., σ. 93.

8. Εφημερίδα Ελευθερία, 28ης Ιουλίου 1943,

9. Γιώργος Καφταντζής, Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στον καιρό της Κατοχής, ό.π., σ. 93.

Διαβάστε περισσότερα για τη βουλγαρική κατοχή στην Ανατολική Μακεδονία-Θράκη:

http://farosthermaikou.blogspot.com/2016/04/75-1941-1944.html