Η άγνωστη σφαγή στη Νότια Πέλλας

Το μνημείο στη Νότια Πέλλας για τα θύματα της φασιστικής βαρβαρότητας

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Ένα σχεδόν άγνωστο έγκλημα που διέπραξαν στα μαύρα χρόνια της Κατοχής οι Γερμανοί Ναζί και οι σύμμαχοί τους φασίστες Βούλγαροι κατακτητές, ήταν η σφαγή των κατοίκων της κοινότητας Νότια του νομού Πέλλας και των γύρω χωριών στα τέλη Ιανουαρίου και την 1η Φεβρουαρίου 1944, καθώς και η καταστροφή των οικισμών.

Η Νότια, που βρίσκεται σε ύψος 595 μέτρων στους πρόποδες της Τζένας, στο μέσο ενός μικρού οροπεδίου που είναι γνωστό με το όνομα Μικρή Καρατζόβα, σε αντιδιαστολή προς τη Μεγάλη Καρατζόβα, την πεδιάδα της Αλμωπίας, απέχει 22 περίπου χιλιόμετρα βορειοανατολικά από την Αριδαία. Στα χρόνια της Κατοχής και της Αντίστασης ήταν κατεξοχήν τροφοδότρια του Αντάρτικου σε άντρες και εφόδια, δεδομένου ότι στην περιοχή δρούσε το 30ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ με στρατιωτικό διοικητή τον απόστρατο ταγματάρχη πεζικού Φώτη Ζησόπουλο και πολιτικό επίτροπο εκ μέρους του ΕΑΜ τον δάσκαλο Θανάση Μητσόπουλο.

Η Νότια ήταν κάποτε το μεγαλύτερο χωριό των Βλαχομογλενών. Στα βλάχικα το χωριό ήταν γνωστό ως Νόντι ή Νούντι, ονομασίες που πρέπει να είναι παραφθορές του μεσαιωνικού ονόματος Ενώτια. Οι Τούρκοι την ονόμαζαν Νούτια και πιο σπάνια Γεντίκιοϊ, δηλαδή Επταχώρι, από τις επτά συνοικίες -μαχαλάδες που φέρεται να είχε άλλοτε.

Τον Ιανουάριο του 1944 ένα βουλγάρικο φασιστικό σύνταγμα ξεκίνησε από τη Γευγελή, προχώρησε δυτικά και ανέβηκε στο Πάικο, για να βοηθήσει στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που πραγματοποιούσαν στην περιοχή οι Γερμανοί για να εξοντώσουν τις διαρκώς ενισχυόμενες δυνάμεις των ανταρτών. Στο πέρασμά τους οι Βούλγαροι σκόρπισαν φωτιά και θάνατο στα χωριά του Πάικου από τον Ομαλό μέχρι τον Αρχάγγελο, την Περίκλεια και τη Λαγκαδιά. Όπως εξιστόρησε αργότερα ο Θανάσης Μητσόπουλος στο βιβλίο του "Το 30ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ":

Το 30ο Σύνταγμα ΕΛΑΣ ενημερώνει
για τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις
Γερμανών και Βουλγάρων στη περιοχή

Βουλγαρικό Σύνταγμα στις επιχειρήσεις των Γερμανών

Στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Γενάρη το βουλγαρικό σύνταγμα που κινήθηκε από Γευγελή πήρε σβάρνα τα ελληνικά χωριά της μεθορίου με τη Γιουγκοσλαβία. Όπου πέρασε, δούλεψε φωτιά και ντουφέκι. Έκαψαν και κατέστρεψαν "εκ θεμελίων" το μικρό χωριό Ομαλό, έκαψαν πολλά σπίτια στα χωριά Δογάνη, Πλαγιά και Φανό. Στο Σκρα και Κούπα και την Περίκλεια, δίπλα στις φλόγες που αποτέφρωσαν πολλά σπίτια, ακούστηκαν και δολοφονικοί πυροβολισμοί που έστειλαν στον Άδη ανθρώπους που αγαπούσαν την πατρίδα και τη λευτεριά. Στο Σκρά σκότωσαν πέντε κατοίκους, τους: Πέτρο Χατζηγεωργίου, Γιώργο Εμμανουήλ, Γιώργο Παπαγεωργίου, Σταύρο Μέση και Θύμιο Μέση. Στο χωριό Κούπα, σκότωσαν τους Δημήτρη Καλτζή και Δημήτρη Γκίση. Από εκεί κατευθύνθηκαν στο χωριό Αρχάγγελο και σκότωσαν τους Διονύση Ποριαϊλή Ρίζο Ούτρο, Γιώργο Κώκο, Τάκη Κρέζο, Σωτήρη Γουδένο.

Στη συνέχεια κατέβηκαν στο χωριό Περίκλεια και εκτέλεσαν τους πατριώτες Στάθη Τόσκα, Δήμο Νικόλτση, Γιάννη Νικόλτση, Νικόλαο Φένδο, Βαγγέλη Καρρά και Δημήτριο Νικόλτση. Οι φλόγες και οι σκοτωμοί σε όλα αυτά τα χωριά δεν χόρτασαν τη φασιστική μανία των κατακτητών. Ξέσπασαν αγριότερα στα χωριά Λαγκαδιά και Νότια.

Στη Λαγκαδιά κύκλωσαν το χωριό, έκαψαν τα μισά σχεδόν σπίτια και συνέλαβαν όλους τους άνδρες του χωριού. Από αυτούς διάλεξαν 18 που τους έστησαν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Τα θύματα αυτής της φασιστικής θηριωδίας ήταν οι Γεώργιος Καραμάνης 31 χρ., Ηλίας Νίτος 23 χρ., Χρλήστος Συντρόζης, Παπα-Νώε Οικονόμου 76 χρ., Δημήτριος Δεμερτζής 29 χρ., Άγγελος Ηλκάτσης, Χρήστος Μάντσης 20 χρ., Λάζαρος Μασμανίδης 45 χρ., Θανάσης Τανούρκας, Νικόλαος Μίνκας 22 χρ., Χρήστος Μίνκας 35 χρ., Χρήστος Τανούρκας 19 χρ., Άγγελος Νίοκας 65 χρ., Χρήστος Πεϊτσης 38 χρ., Τούσης Παντοκράτορας 18 χρ., Γεώργιος Πόντσης 25 χρ., Δημήτριος Μίνκας 70 χρ., Στέφανος Συντρόζης 30 χρ., Γιάννης Ντέτσκας 45 χρ., Εκεί εκτελέστηκε και ο αγωνιστής Αριστείδης από τη Γουμένισσα, στέλεχος της οργάνωσης. Πήγε για οργανωτική δουλειά και έπεσε χωρίς να το ξέρει πάνω στους Βουλγάρους".

Η Νότια Πέλλας σήμερα

 Το φασιστικό έγκλημα στη Νότια

Οι Βούλγαροι από τη Λαγκαδιά τράβηξαν για τη Νότια όπου έφτασαν λίγο πριν βραδιάσει. Οι άνδρες του χωριού είχαν φύγει όλοι σχεδόν στον κάμπο για να κρυφτούν. ΟΙ φασίστες βρήκαν λίγους μόνο στο χωριό και τους συγκέντρωσαν στο σχολείο. Για να βάλουν στο χέρι και τους υπόλοιπους άρρενες κατοίκους, χρησιμοποίησαν ένα τέχνασμα: Όσους είχαν συλλάβει, το πρωί τους άφησαν ελεύθερους. Έτσι όσοι κρύβονταν ξεθάρρεψαν και σιγά-σιγά άρχισαν να επιστρέφουν στο χωριό πιστεύοντας ότι οι Βούλγαροι δεν θα τους πειράξουν. Και τότε αυτοί έδειξαν το πραγματικό τους πρόσωπο. Σύμφωνα με την αφήγηση του γέρου Επικαιρίδη, που παραθέτει ο Μητσόπουλος:

Τους συγκέντρωσαν στην πλατεία του χωριού και ειδοποίησαν τους συγγενείς τους να τους φέρουν σκεπάσματα. Όλοι πίστεψαν πως θα τους παίρνανε για καμιά φυλακή ή για κανένα στρατόπεδο συγκέντρωσης. Το βουλγάρικο τμήμα ετοιμάζεται να αναχωρήσει παίρνοντας μαζί του και τους χωρικούς που είχε συλλάβει. Τα γυναικόπαιδα κλαίνε σπαρακτικά και γοερά. Όμως τους παρηγορούσε κάπως η ελπίδα ότι δεν τους πάνε για σκότωμα. Η φάλαγγα προχωρούσε με βήματα αργά και βαριά. Βγήκε έξω από το χωριό και ύστερα από μισή ώρα πορεία έφθασαν σε μια πλαγιά. Εκεί σταμάτησαν. Και σε μια στιγμή βρέθηκαν μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Δεν το περίμεναν και γι' αυτό ξαφνιάστηκαν. [...]

Ο Βούλγαρος αξιωματικός δίνει το παράγγελμα: Πυρ! Οι Βούλγαροι στρατιώτες δεν πυροβολούν. Δε θέλουν να σκοτώσουν τους γείτονες αδελφούς τους με τους οποίους τίποτα δεν είχαν να μοιράσουν. Ο αξιωματικός επαναλαμβάνει για δεύτερη φορά το σύνθημα. Τίποτα. Λύσσαξε από το θυμό του. Διατάσσει για τρίτη φορά. Τούτη τη φορά πέφτουν πυροβολισμοί, στρώνονται κάτω κορμιά. Το έγκλημα έγινε. Από τους 58, πέσαν νεκροί οι 47. Γλύτωσαν 11 γιατί και αυτή τη φορά δεν πυροβόλησαν στο ψαχνό όλοι οι φαντάροι. Ανάμεσα σ΄ αυτούς που γλύτωσαν με αυτό τον τρόπο ήταν και ο γιατρός του χωριού. Γλύτωσε με κοιλιακό τραύμα..."

Η επιγραφή στη βάση του μνημείου της Νότιας

Τα ονόματα των θυμάτων

Ο κατάλογος των εκτελεσμένων κατοίκων του χωριού Νότια Πέλλας είναι ο ακόλουθος:

Γιάννης Π. Γιαταγαντσίδης 55 χρ., Γιάννης Θ. Γιαταγαντσίδης 32 χρ., Χαράλαμπος Γιαταγαντσίδης 42 χρ., Πέτρος Γαλάνης 45 χρ., Αριστείδης Γρηγοριάδης 57 χρ., Νικόλαος Ελευθεριάδης 38 χρ., Ηλίας Ευθυμιάδης 30 χρ., Κοσμάς Ευθυμιάδης 30 χρ., Παύλος Ζευγαρίδης 75 χρ., Γιάννης Ηλιάδης 38 χρ., Μιχάλης Θεοδωρίδης 25 χρ., Παναγιώτης Ιωαννίδης 18 χρ., Βασίλης Ιγνατιάδης 55 χρ., Κώστας Κωνσταντινίδης 25 χρ., Αποστόλης Κωνσταντινίδης 42 χρ., Γιώργος Καχριμανίδης 67 χρ., Γιάννης Καρυδόπουλος 63 χρ., Αβραάμ Μιχαηλίδης 44 χρ., Χαράλαμπος Μιχαηλίδης 58 χρ., (αδέλφια), Παύλος Μιχαηλίδης 68 χρ., Στρατής Παραστρατίδης 35 χρ., Γιάννης Πασαλίδης 40 χρ., Αριστείδης Παπαδόπουλος 46 χρ., Γεώργιος Παπαδόπουλος 68 χρ., Ηρακλής Συμεωνίδης 19 χρ., Ανέστης Συμεωνίδης 22 χρ., (αδέλφια), Βαγγέλης Συμεωνίδης 20 χρ., Χρήστος Σταμπολίδης 47 χρ., Παναγιώτης Τσαουσίδης 45 χρ., Αριστείδης Τσορακίδης 42 χρ., Ξενοφών Τσορακίδης 42 χρ., (αδέλφια) Γιάννης Ηλιάδης 42 χρ., Βασίλειος Θαλασσινός 20 χρ., Χαράλαμπος Τσορακίδης 33 χρ., Αβραάμ Τσορακίδης 42 χρ., Ηλίας Τηλικαρίδης 46 χρ., Γιάννης Τηλικαρίδης, Ιάκωβος Χολίδης 52 χρ., Αλέξης Γεωργιάδης 56 χρ., Βασίλειος Τεψουκίδης 41 χρ., Γιάννης Δεμερτζής 37 χρ., Ιλαρίων Σπυριδωνίδης 25 χρ., Θεόδωρος Μαντάς 42 χρ.,

Από τον κατάλογο λείπουν τα ονόματα τριών εκτελεσμένων. Την εκτέλεση ακολούθησε το κάψιμο 80 σπιτιών του χωριού.

Μία επιγραφή που είναι τοποθετημένη στη βάση του μνημείου, που δημιουργήθηκε από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Πέλλας στον τόπο της σφαγής, λίγο καιρό μετά την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης το 1982, δίνει και όλο το νόημα της θυσίας των κατοίκων της κοινότητας Νότιας Πέλλας:

“Η μνήμη και το παράδειγμά σας θα μας εμπνέουν και θα διδάξουν τις νέες γενιές πως κερδίζεται η Ειρήνη και η Ελευθερία των λαών. Θα μείνετε αιώνιο παράδειγμα στις μνήμες των επερχόμενων γενεών. Αιωνία σας η μνήμη”