28-10-1944: Η άγια μέρα της Ελευθερίας στη Νέα Μηχανιώνα

72 χρόνια απελευθέρωσης από τους Ναζί

Τα πολυβολεία των Γερμανών σε Ν.Μηχανιώνα, Αγγελοχώρι και Επανομή κατασκευάστηκαν με "αγγαρεία" των κατοίκων

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Συμπληρώνονται 72 χρόνια φέτος από την απελευθέρωση του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης, της Βόρειας Ελλάδας και της υπόλοιπης χώρας από τους Ναζί κατακτητές, τον Οκτώβριο του 1944. Για πρώτη φορά φέτος η επέτειος γιορτάζεται επίσημα με την έκδοση προεδρικού διατάγματος. Με την ευκαιρία αυτή, ο "Φάρος του Θερμαϊκού" δημοσιεύει από σήμερα και μέχρι την 30η Οκτωβρίου, ημέρα που με την είσοδο του ΕΛΑΣ αναγκάστηκαν οι Γερμανοί να αποχωρήσουν από τη Θεσσαλονίκη, σειρά αφιερωμάτων. Αρχίζοντας σήμερα από την Εθνική Αντίσταση και την απελευθέρωση στην περιοχή της Ν.Μηχανιώνας.

Η επέτειος αυτή της τρισένδοξης Εθνικής Αντίστασης, πρέπει να μείνει βαθιά χαραγμένη στη μνήμη του ελληνικού λαού, για να αντλεί διδάγματα από το παρελθόν και να τιμάει όπως τους αξίζει, τους άντρες και τις γυναίκες που έδωσαν τα πάντα, στα τριάμισι χρόνια της χιτλερικής κατοχής για την λευτεριά και την αξιοπρέπεια.

Υποκλινόμαστε στους μάρτυρες εκείνους που θυσιάστηκαν για την αποτίναξη της ναζιστικής σκλαβιάς. Όπως στον ήρωα της Αντίστασης, Απόστολο Βαζάκα από τη Νέα Μηχανιώνα, που εκτελέστηκε από τους Γερμανούς, τον τελευταίο χρόνο της κατοχής. Ή τον 22χρονο Γραμματέα της ΕΠΟΝ Νέων Επιβατών, Γιάννη  Κοκόζη, που δολοφονήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1944 και τον 25χρονο από το Αγγελοχώρι Δημήτρη Γουτσούτση, που εκτελέστηκε από τους Ναζί κατακτητές, μαζί με 100 ακόμη ομήρους στις 6 Ιουνίου 1944 στα Διαβατά. Κι ακόμη, τιμάμε τη μνήμη των τριών νεαρών Εβραίων Μωυσή Ερρέρα, Ισαάκ Αφία και  Ισουά Κοένκα, που εκτελέστηκαν στις 29 Μαρτίου 1943 στους Νέους Επιβάτες.

Κοντά σ΄αυτούς, δεν μπορούμε να μη θυμηθούμε την αφάνταστη ταλαιπωρία 300 Επανομιτών, όλου σχεδόν του ανδρικού πληθυσμού της Επανομής από 18 έως 50 χρόνων. Πιάστηκαν από τους Γερμανούς στο Μπλόκο της Επανομής, στις 7 Αυγούστου 1944, οδηγήθηκαν πεζοί στου Παύλου Μελά, στη Σταυρούπολη, περπατώντας 12 ώρες κάτω από καυτό ήλιο και 16 από αυτούς μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα αιχμαλώτων στη Γερμανία.

Αρχίζει η Αντίσταση

Ο ανυπότακτος λαός μας, με πρωτοπόρους τους κομμουνιστές,  οργάνωσε στις πόλεις και στα χωριά το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης. Βγήκε στα βουνά, σχημάτισε αντάρτικα τμήματα. Η Θεσσαλονίκη κατέχει το μεγάλο προνόμιο να είναι η περιοχή όπου δημιουργήθηκε ένα μόλις μήνα μετά την είσοδο των κατακτητών η οργάνωση Ελευθερία, που υπήρξε η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση σε ολόκληρη την κατεχόμενη τότε από τους χιτλερικούς Ευρώπη.

Γρήγορα η φλόγα της Εθνικής Αντίστασης  απλώθηκε σε όλη τη χώρα. Το ΕΑΜ, έσωσε τον πληθυσμό από την πείνα. Και κράτησε ζωντανή την ελπίδα για όλους τους κατακτημένους λαούς.

Γερμανοί στρατιώτες ανεβασμένοι πάνω στα περίφημα κανόνια στη Ν.Μηχανιώνα

Καταπίεση και «αγγαρεία»

Την καταπίεση των κατακτητών, τη γνώρισε ιδιαίτερα και η περιοχή του Θερμαϊκού. Όπως αναφέρει στα ανέκδοτα μέχρι σήμερα απομνημονεύματά του ο παλιός Μηχανιώτης Ευάγγελος Χατζημπιρμπιλός, οι Γερμανοί υποχρέωναν όλους τους άντρες της περιοχής του Θερμαϊκού να δουλεύουν αναγκαστικά δύο μέρες την εβδομάδα από το πρωί μέχρι το βράδυ «αγγαρεία», στα οχυρωματικά έργα και στην κατασκευή πυροβολείων και ορυγμάτων.

Η αμοιβή για την πολύωρη σκληρή δουλειά των κατοίκων, ήταν από τους Γερμανούς λιγοστά κατοχικά λεφτά που δεν έπιαναν τίποτα, ενώ το συσσίτιο που χορηγούσαν το μεσημέρι, ήταν για πέταμα.

Όταν μία μέρα ο Μιχάλης Ρίζος (Κάτης) δοκίμασε το φαγητό και ύστερα το πέταξε, τον σακάτεψαν στο ξύλο οι Γερμανοί. Ενώ ανήμερα τη γιορτή των Φώτων του 1943, όταν 15 άντρες της Μηχανιώνας αρνήθηκαν να πάνε στην αγγαρεία γιατί ήταν μεγάλη χριστιανική γιορτή και θεωρολύνταν αμαρτία η εργασία, οι κατακτητές τους συνέλαβαν και τους έκλεισαν για αρκετές ημέρες στις φυλακές.

Έναν άλλο Μηχανιώτη, τον Λευτέρη Λιόλιο τον είχαν συλλάβει οι Γερμανοί με την κατηγορία του σαμποτάζ, επειδή αρνούνταν να παραδώσει όλα τα ψάρια που έπιανε στους κατακτητές, με συνέπεια σιδηροδέσμιο να τον στείλουν σε στρατίοπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία.

Ήταν τέτοια η αγανάκτηση των κατοίκων για το καθεστώς της αγγαρείας, που την εξέφρασε ο Χατζημπιρμπιλός με ένα τραγούδι που έγραψε και το οποίο υπάρχει ηχογραφημένο σε κασέτα. Έλεγαν οι στίχοι του:

            Ακούσατε τι έγινε μες το σαράντα δύο

            Οι λόρδες ήταν άγριες κι’ είχε μεγάλο κρύο.

            Δεν έφταναν τα βάσανα, οι λόρδες και τα κρύα,

Μας κυνηγούν κι’ οι Γερμανοί να πάμε αγγαρεία

Κι αφού εξιστορεί έμμετρα διάφορα περιστατικά, με συλλήψεις και καταδιώξεις Μηχανιωτών, καταλήγει στο τραγούδι του που επιγράφεται «αγγαρεία»:

                        Αχ πότε θα ‘ρθει η στιγμή,

                        Αχ πότε θα ‘ρθει η ώρα

                        Οι τύραννοι να τσακιστούν

                        Να αναστηθεί η χώρα

Αμέτρητα θύματα

Η περιοχή είχε πολλά θύματα κατά την περίοδο της Κατοχής, κυρίως από τις νάρκες που είχαν εμποτίσει στη θάλασσα οι χιτλερικοί, για να αποφύγουν μια ενδεχόμενη απόβαση των συμμάχων. Σε μία τέτοια νάρκη, έπεσε η μηχανότρατα του Δημήτρη Κούτουκα στη θαλάσσια περιοχή του Δερματά, παρασέρνοντας στο βυθό και τα οκτώ μέλη του πληρώματος, ενώ σε μία άλλη νάρκη είχε πέσει στην περιοχή της Κατερίνης η μηχανότρατα του Γιάννη Μανιάτη, χωρίς ευτυχώς θύματα.

Οι Μηχανιώτες ψαράδες, έσωσαν με τις βάρκες τους δεκάδες ναυαγούς όταν στην αρχή της Κατοχής βυθίστηκαν ανοιχτά της Νέας Μηχανιώνας δύο μεγάλα βαπόρια, ένα Ρουμάνικο κι’ ένα Σέρβικο. Μάλιστα το δεύτερο ήταν γεμάτο με αξιωματικούς του Σερβικού στρατού που κατευθύνονταν προς τη Μέση Ανατολή. Τα θύματα από τα δύο ναυάγια ήταν τόσα πολλά, ώστε επί πολλούς μήνες ξεβράζονταν πτώματα στη θαλάσσια περιοχή του Ντουρμπαλί.

Σημαντική, ήταν η συμβολή στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα αρκετών Μηχανιωτών πλοιοκτητών, που είχαν διαθέσει τις μηχανότρατες και τα καίκια  τους στο ναυτικό του ΕΛΑΣ, το ΕΛΑΝ, που είχε κάνει ναύσταθμο στην Ιερισσό και στάθμευε κάποιες φορές και στα Μουδανιά.

Η φυγάδευση των Τουρκεστάνων

Επίσης, πολλοί κάτοικοι της Νέας Μηχανιώνας που ήταν οργανωμένοι στο ΕΑΜ, βοήθησαν στη φυγάδευση Τουρκεστάνων στρατιωτών, που υπηρετούσαν στο σοβιετικό στρατό, είχαν πιαστεί αιχμάλωτοι από τους Γερμανούς και χρησιμοποιούνταν από αυτούς σε βοηθητικές εργασίες. Σύμφωνα με αφήγηση του Μηνά Πορίδη, τα μέλη του ΕΑΜ πραγματοποιούσαν μυστικές συναντήσεις πότε στο ραφείο του Βαγγέλη Χατζημπιρμπιλού, πότε στο μαγαζί του Κατσούλη και πότε στο κουρείο του Γιάννη Δαδακαρίδη.

Στη Μηχανιώνα υπήρχε ένας λόχος Τουρκεστάνων, που στρατοπέδευε λίγο πάνω από τα κοιμητήρια. Τα μέλη του ΕΑΜ προσέγγιζαν Τουρκεστάνους, τους έπειθαν να λιποτακτήσουν και στη συνέχεια τους φυγάδευαν στο Χορτιάτη, όπου λημέριαζε μία ισχυρή δύναμη ανταρτών του ΕΛΑΣ.

Στην προσπάθεια φυγάδευσης κάποιων τέτοιων Τουρκεστάνων, που οι κάτοικοι τους αποκαλούσαν και Μογγόλους, πιάστηκε και ο ήρωας της Νέας Μηχανιώνας, Απόστολος Βαζάκας, τον οποίο στη συνέχεια εκτέλεσαν οι κατακτητές για την υπέροχη προσφορά του στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα κατά των κατακτητών. Οι χιτλερικοί εξαπέλυσαν τότε ανθρωποκυνηγητό για να συλλάβουν κι ένα ακόμη μέλος του ΕΑΜ και του δικτύου διαφυγής, τον Μηνά Πορίδη, ο οποίος όμως πρόλαβε κι’ έφυγε στο βουνό, κατατάχτηκε στον ΕΛΑΣ στο Χορτιάτη και υπήρξε ο πρώτος αντάρτης του Θερμαϊκού.

Απόστολος Βαζάκας: Ένας ατρόμητος ήρωας

Σύμφωνα πάντα με την εξιστόρηση του Χατζημπιρμπιλού, ο Βαζάκας, που ήταν ένα τολμηρό και ατρόμητο παλληκάρι, είχε πάρει μέρος στην αρχή της Κατοχής, μαζί με τον καπετάν Φουρτούνα, στην απελευθέρωση εξόριστων πατριωτών από το νησί του Άη Στράτη, μαζί με τον μετέπειτα αρχηγό του ΕΛΑΝ (Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Ναυτικού), Νίκο Χουρμούζη. Ενώ αργότερα, δουλεύοντας ως μηχανικός στο επιταγμένο από τους Γερμανούς καϊκι «Δημητρούλα», που έπιανε Μυτιλήνη και Πειραιά, διακινούσε παράνομο τύπο και δελτία ειδήσεων για την οργάνωση του ΕΑΜ, την οποία εφοδίαζε επίσης με ασυρμάτους και ραδιόφωνα.                                                                                                                          

Η άγια ημέρα της απελευθέρωσης στη Μηχανιώνα

Οι Γερμανοί έφυγαν από την περιοχή του Θερμαϊκού τα ξημερώματα της 28^ης Οκτωβρίου 1944. Ας παρακολουθήσουμε και πάλι τις αναμνήσεις του Χατζημπιρμπιλού για την άγια ημέρα της απελευθέρωσης:

«Όλη τη μέρα και τη νύχτα της 27^ης Οκτωβρίου ράβαμε μαζί με τον αδελφό μου τον Παναγιώτη και το Σωτήρη Καψάλα, που επίσης ήταν ράφτης, ελληνικές σημαίες. Δεν κοιμηθήκαμε, παρακολουθώντας διακριτικά τις κινήσεις των Γερμανών και τις πρώτες ώρες της 28^ης Οκτωβρίου έφυγε και ο τελευταίος.

Στις 6 το πρωί, άρχισαν να χτυπούν χαρμόσυνα οι καμπάνες των εκκλησιών, ξεσηκώνοντας τον κόσμο. Ενώ λίγο μετά άρχισε η λειτουργία, μετά η δοξολογία, το τρισάγιο για τους πεσόντες του πολέμου και της Αντίστασης. Ψάλλαμε «τη Υπερμάχω», τον Εθνικό μας Ύμνο και το «Πέσατε θύματα» και ξεκινήσαμε με το σταυρό και τα λάβαρα της Εκκλησίας τις ελληνικές και συμμαχικές σημαίες για την πλατεία. Το τι έγινε, δεν περιγράφεται. Άλλοι κρατούσαν αναμμένες λαμπάδες, άλλοι έψελναν Χριστός Ανέστη και άλλοι ασπάζονταν ο ένας τον άλλον. Ο ενθουσιασμός και η χαρά ήταν απερίγραπτη. Στην πλατεία, έγινε η μεγαλύτερη συγκέντρωση που γνώρισε ποτέ η Νέα Μηχανιώνα. Κι’ εγώ, ανεβασμένος πάνω στο σιντριβάνι που υπήρχε τότε, εκφώνησα τον πανηγυρικό της ημέρας εν μέσω χαράς και ενθουσιασμού».

Ο ελληνικός λαός, παρά τα εκατοντάδες χιλιάδες θύματα που έδωσε στα μαύρα χρόνια της Κατοχής, στο τέλος νίκησε και έδιωξε τον κατακτητή γράφοντας μια από τις φωτεινές σελίδες στην ιστορία του. Τις παρακαταθήκες της Εθνικής Αντίστασης πρέπει να τις διαφυλάξουμε ως κόρη οφθαλμού και να τις μεταλαμπαδεύουμε στις νεότερες γενιές. Και τότε, ας είμαστε σίγουροι ότι το τέρας του φασισμού και του ναζισμού δεν θα τολμήσει να ξανασηκώσει κεφάλι σ’ αυτό τον τόπο.