Η Ιδιαίτερη σχέση του µύθου της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα µε την επαρχία Φυλλίδος του Ν. Σερρών

του Βασιλείου Γιαννογλούδη*

Πέρα από την πρόσφατη συγκλονιστική αποκάλυψη του ψηφιδωτού της Αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα στον τύµβο Καστά, υπάρχει και ιδιαίτερη επίδραση του µύθου και της λατρείας Πλούτωνα και Περσεφόνης στην επαρχία Φυλλίδος Σερρών αλλά και στους νομούς Σερρών και ∆ράµας.

 Αυτό τεκµηριώνεται από δύο τουλάχιστον στοιχεία: Το πρώτο αναφέρεται στο βιβλίο, του προσφάτως αποδηµήσαντος θεολόγου καθηγητή, συγγραφέα και έκτακτου επιµελητή αρχαιοτήτων του Αρχαιολογικού Μουσείου Σερρών, Κυριάκου Παπακυριάκου, Ιστορία των Σερρών – Από αρχαιοτάτων χρόνων µέχρι της απελευθερώσεως του το 1912-13, Θεσσαλονίκη 2013, στη σ. 29 του οποίου αναφέρεται ότι: «Κατά τον Αππιανό (IV.105) στην επαρχία Φυλλίδος του νοµού Σερρών βρισκόταν το Νύσιον πεδίον, από όπου ο θεός του Άδη Πλούτωνας άρπαξε την κόρη της θεάς ∆ήµητρας Περσεφόνη».

Το δεύτερο από αρχαίο µαρµάρινο ανάφλυφο, που είναι εκτεθειµένο στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών, το οποίο παριστάνει τον Πλούτωνα, την Περσεφόνη και µία Άρπια, σε στιγµιότυπο «δίκης» του νεκρού που άγεται από τον ψυχοποµπό Ερµή. Σύµφωνα µε τον Κ. Παπακυριάκου, το ανάφλυφο το µετέφερε από το Νευροκόπι στις Σέρρες ο υποπρόξενος της Αγγλίας Κ. Καπέτης και το δηµοσίευσε πρώτη φορά ο φιλόλογος και αρχαιολόγος Πέτρος Παπαγεωργίου στην Εστία Αθηνών το 1893.

Αναλυτικά το απόσπασµα στις σελίδες. 29-31από το παραπάνω αναφερθέν βιβλίο του Παπακυριάκου είναι το παρακάτω: « 2.2. Ο µύθος της Περσεφόνης και του Πλούτωνα. Κατά τον Αππιανό (IV.105) στην επαρχία Φυλλίδας του νοµού Σερρών βρισκόταν το Νύσιον πεδίον, από όπου ο θεός του Άδη Πλούτωνας άρπαξε την κόρη της θεάς ∆ήµητρας Περσεφόνη. Ο Οµηρικός ύµνος λέγει ότι µε τη συγκατάθεση του ∆ία ο Πλούτωνας έκλεψε την Περσεφόνη, την κόρη µε το ανάλαφρο βήµα που έπαιζε µε τις φιλενάδες της µαζεύοντας λουλούδια σ’ ένα λιβάδι µε ωραίες βιολέτες, υακίνθους και ναρκίσσους στην κοιλάδα του Αγγίτη ποταµού. Ένας φανταχτερός ωραίος νάρκισσος τράβηξε την προσοχή της Περσεφόνης µε το άλικο χρώµα του σε µια απόµερη µεριά του λιβαδιού. Η Περσεφόνη αποµακρύνθηκε από τις φίλες της για να τον κόψει. Τη στιγµή εκείνη άνοιξε η γη και ξεπρόβαλε ο θεός του Άδη, ο Πλούτωνας. Με τη συγκατάθεση του ∆ία την άρπαξε και την έβαλε στο χρυσό του άρµα µε τα αθάνατα άλογα. Αντιστάθηκε όσο µπορούσε η Περσεφόνη. Φώναζε δυνατά ζητώντας βοήθεια µα κανείς δεν την άκουσε, διότι ταχέως ξανάκλεισε η γη και ο Πλούτωνας την κατέβασε στον Άδη.

Ο παραπόταµος του Αγγίτη, που προέρχεται από τους Φιλίππους και ενώνεται από δεξιά µε τον Αγγίτη, ονοµάζεται Ζυγάκτης επειδή εκεί έσπασε ο άξονας της χρυσής άµαξας του Πλούτωνα.

 Η µάνα της Περσεφόνης, η ∆ήµητρα, η θεά της γεωργίας, την αναζήτησε παντού και όταν έµαθε την αρπαγή της κατέφυγε στον υπέρτατο µυθικό θεό, τον ∆ία, να της απονείµει δικαιοσύνη.

Εκείνος αποφάσισε έξι µήνες να µένει η Περσεφόνη µε την µάνα της επάνω στη γη και έξι µήνες στον Άδη µε τον άντρα της. Έτσι, οι άνθρωποι της εποχής εκείνης εξήγησαν τις αλλαγές του ετήσιου κύκλου, του χειµώνα και του καλοκαιριού, αποδίδοντας την άνοιξη και το καλοκαίρι στην ευδιαθεσία της θεάς της γεωργίας ∆ήµητρας, επειδή είχε την κόρη της µαζί της, ενώ το φθινόπωρο και τον χειµώνα στη στεναχώρια της επειδή στερούνταν την κόρη της.

Ο Πλούτωνας και η Περσεφόνη λατρεύονταν ιδιαίτερα στην περιοχή του νοµού Σερρών. Αυτό φαίνεται και από ένα σπάνιο αρχαίο ανάγλυφο, διαστάσεων 0,53Χ0,83 µ. που φυλάσσεται στο Μουσείο των Σερρών. Η παράσταση είναι σύνθετη ανάγλυφη µε τους θεούς του Άδη, τον Πλούτωνα και την Περσεφόνη. Αριστερά του Πλούτωνα είναι µια Άρπις και γυµνός ο ψυχοποµπός Ερµής. Φέρνει έναν άνθρωπο στον Άδη, µια ψυχή, για να την κρίνουν οι θεοίτου Άδη. Πάνω έχει αστέρια και δύο µικρές µορφές µε την επιγραφή «ΚΥΡΙΩ ΠΛΟΥΤΩΝΙ».

 Αναλυτικά η παράσταση χωρίζεται σε τρεις οριζόντιες ζώνες. Στην επάνω εικονίζονται δύο µορφές µε ακτινωτό στέφανο η µία και µε φτερά η άλλη. Συµβολίζουν τον ήλιο και τη σελήνη. Στα άκρα εικονίζονται δυο οκτάκτινα αστέρια και στο µέσον το δίστιχο «ΚΥΡΙΩ ΠΛΟΥΤΩΝΙ». Ο δωδεκάκτινος ήλιος παριστάνει τον επάνω κόσµο µε τους 12 µήνες και η σελήνη τον κάτω κόσµο, τον Άδη, στον οποίο πίστευαν ότι θα κατέβαιναν όλοι οι άνθρωποι µετά θάνατον.

Στη µεσαία ζώνη εικονίζονται τέσσερις µορφές:

α) Ο πωγωνοφόρος Πλούτωνας µε φωτοστέφανο. Ο θεός των νεκρών, προ του οποίου έτρεµαν οι άνθρωποι όταν σκέπτονταν το θάνατο και το αιώνιο δεσµωτήριο των νεκρών στον Άδη.

β) Η Περσεφόνη µε µακριά µαλλιά µέχρι τα µπράτσα. Αµφότεροι κρατούν στο αριστερό χέρι σκήπτρα, ενώ η Περσεφόνη κρατά και έναν καθρέπτη στο δεξί χέρι.

γ) Ο θεός Ερµής ίσταται δεξιά τους γυµνός µε έναν φτερωτό σκούφο στο κεφάλι. Κρατά πουγκί στο δεξί χέρι και κηρύκειο στο αριστερό.

δ) Μια φιγούρα ενός νεκρού µε ένδυµα και µπαστούνι. Είναι η ψυχή του νεκρού που την έφερε ο Ερµής για να δικαστεί. Ανάµεσά τους υπάρχει ένας βωµός.

 Όλα είναι συµβολικά. Παριστάνουν τον Άδη και την κρίση των ανθρώπων µε την αντίληψη και την πίστη της αρχαίας εποχής. Παριστάνουν την παραµονή της Περσεφόνης έξι µήνες στον Άδη και έξι στη γη. Το ανάγλυφο αυτό είναι εκτεθειµένο στο Μουσείο Σερρών. Το µετέφερε ο υποπρόξενος της Αγγλίας Κ. Καπέτης από το Νευροκόπι στις Σέρρες και το δηµοσίευσε για πρώτη φορά ο Π. Παπαγεωργίου στην Εστία Αθηνών το 1893. Μας επιβεβαιώνει την επίδραση του µύθου στον τόπο µας».

* Καθηγητή 4ου Λυκείου Σερρών και Αντιπροέδρου ΕΜΕΙΣ