Καλαμαριώτες ήρωες της Εθνικής Αντίστασης

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Στη διάρκεια της ναζιστικής Κατοχής 1941-1944, υπήρξαν  αρκετοί Καλαμαριώτες αγωνιστές που διακρίθηκαν για την παλικαριά, την τόλμη, το θάρρος, την αποφασιστικότητα, την προσφορά τους στην πατρίδα και τα δίκαια του λαού,  αλλά και τον ηρωϊσμό που επέδειξαν απέναντι στους κατακτητές, πληρώνοντας με τη ζωή τους, σε αρκετές περιπτώσεις, την προσήλωση στον εθνικοπελευθερωτικό αγώνα και τα ιδανικά της λευτεριάς.

Αξίζει να αναφέρουμε ενδεικτικά μερικούς από τους καταγόμενους από την Καλαμαριά  ήρωες της Ελευθερίας και της Ανεξαρτησίας, ζητώντας προκαταβολικά συγνώμη αν παραλείψαμε αθέλητα και κάποιους άλλους:

Σίμος Κερασίδης

Πρώτος στη λίστα μας, μία θρυλική μορφή του αντιστασιακού και κομμουνιστικού κινήματος, ο Σίμος Κερασίδης, γραμματέας της ΟΚΝΕ Μακεδονίας-Θράκης, ένας από τους ιδρυτές της εθνικοαπελευθερωτικής οργάνωσης «Ελευθερία» της Θεσσαλονίκης, επικεφαλής της ομάδας των σαμποτέρ της οργάνωσης. Ο Σίμος Κερασίδης είχε γεννηθεί μεν το 1918 στην Οινόη του Πόντου, στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας, όμως ανδρώθηκε στο Απολυμαντήριο και τα παραπήγματα της Καλαμαριάς όπου εγκαταστάθηκε η οικογένειά του, μετά τον ξεριζωμό του ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Παρά την μετακόμισή του στην Τούμπα, στη διάρκεια της δικτατορίας Μεταξά, εντούτοις δεν έπαυε να επισκέπτεται συχνά την Καλαμαριά κάποιες φορές νόμιμα και τις περισσότερες παράνομα, καθώς ήταν υπεύθυνος για την οργάνωση Καλαμαριάς του ΚΚΕ. Ο Σίμος Κερασίδης, μέλος του Μακεδονικού Γραφείου και υπεύθυνος για την οργάνωση των αντάρτικων τμημάτων στην περιοχή της Μακεδονίας και της Θράκης, δολοφονήθηκε το Μάϊο του 1943 στα Ίμερα της Κοζάνης από εθνοπροδότες της ΠΑΟ.

Μάκης Αλεξιάδης

Μάκης Αλεξιάδης

Ένας ακόμη ήρωας, που το όνομά του έγινε θρύλος τα κατοπινά χρόνια, ήταν ο Ιωακείμ Αλεξιάδης, ο αγαπημένος Μάκης των Καλαμαριωτών, καθηγητής μαθηματικών, στέλεχος του ΚΚΕ, μέλος της Επιτροπής Θεσσαλονίκης του ΕΑΜ, με υπέροχη αντιστασιακή δράση.

Συνελήφθη από τους συμμορίτες των Δάγκουλα, οι οποίοι τον βασάνισαν φριχτά με μεσαιωνικό τρόπο και τον εκτέλεσαν στις 16 Ιουλίου 1944, σε ηλικία 28 ετών.

 Έγραφε για τον Αλεξιάδη ένας άλλος Καλαμαριώτης,  ο αρχισυντάκτης της Λαϊκής Φωνής, Παρίσης Αγγελίδης: «Ο Μάκης, αμέσως μετά τη σύλληψή του, οδηγείται στο κέντρο βασανιστηρίων του «Δράκου», όπως ονόμαζε ο λαός τον γερμανοντυμένο Δάγκουλα, κι εκεί άρχισαν αμέσως τα βασανιστήρια, για να τους αποκαλύψει τα μυστικά της οργάνωσης, τη δομή και τα στελέχη της: Φάλαγγα, καυτά αυγά στις μασχάλες, τσιγάρα να τα σβήνουν στα γεννητικά του όργανα και στο κορμί, δαδιά στα νύχια, σιδερένιο στεφάνι-σφιγκτήρας στο κεφάλι, καμένο σίδερο στο πρόσωπο και στα χέρια. Παρ’ όλα αυτά, ο Προμηθέας Δεσμώτης δεν άνοιξε το στόμα του….

Ο αιμοσταγής Δάγκουλας στο νοσοκομείο λίγο πριν το τέλος του

Την ανάκριση ανέλαβε κάποια στιγμή ο αρχιδήμιος. Ο Δάγκουλας άρπαξε ένα σουβλερό  πυρακτωμένο σίδερο και άρχισε να τον τρυπά στα χέρια και στο σώμα. Η σάρκα του Μάκη τσιτσίριζε. Ο ήρωας μούγγριζε από τον πόνο.

-Μίλα, θα σε κάψω όλον, ούρλιαζε ο Δάγκουλας.

Ο Αλεξιάδης έμεινε άφωνος, υπερασπίζοντας την πατρίδα, το ΚΚΕ, το ΕΑΜ, τη νέα Φιλική Εταιρεία της εποχής. ΟΙ δήμιοι, τον αποτελείωσαν αργά τη νύχτα της 16 προς 17 Ιουλίου 1944 και παραμορφωμένο φρικωδώς το θεόκτιστο κορμί του, το πέταξαν μέσα στην ερημιά της νύχτας στα δρομάκια των Λαδάδικων.  Αυτό το ηρωϊκό τέκνο της Καλαμαριάς, όλης της Ελλάδας, έμεινε  τοις κείνων ρήμασι πειθόμενος. Επαληθεύοντας για μία ακόμη φορά τα λόγια του μεγάλου Γάλλου συγγραφέα Ονορέ ντε Μπαλζάκ «το αίμα των ηρώων είναι ο καλύτερος σπόρος».    

Ο Χάρης Αντωνιάδης δείχνει το σημείο απ΄όπου δραπέτευσε από το άντρο της Γκεσταπο

Χάρης Αντωνιάδης

Εκπληκτική, ήταν επίσης η πατριωτική δράση του Καλαμαριώτη αγωνιστή της Αντίστασης, Χάρη Αντωνιάδη, που υπήρξε στέλεχος ομάδας σαμποτέρ της εθνικοαπελευθερωτικής οργάνωσης «Ελευθερία», η οποία είχε δημιουργηθεί στη Θεσσαλονίκη ένα μόλις μήνα μετά την είσοδο των Γερμανών και έχει καταγραφεί ως η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση σε όλη την κατεχόμενη από τους Ναζί Ευρώπη.

Μιχάλης Καράνταης και Γιώργος Βακαλόπουλος

Ο Αντωνιάδης, με μέλη της ίδιας ομάδας τους Μιχάλη Καράνταη, Γιώργο Βακαλόπουλο, Χρήστο Κερασίδη, Κώστα Λυπουρίδη και άλλους νέους, ανέπτυξε το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1941 πλούσια αντιστασιακή δράση, ανατινάζοντας αυτοκίνητα των κατακτητών, αχρηστεύοντας  ασυρμάτους, καταστρέφοντας σιδηροδρομικές γραμμές και τηλεφωνικά καλώδια. Το σημαντικότερο σαμποτάζ από τα μέλη αυτής της ομάδας ήταν στην περιοχή»151», όπου στάθμευε μία γερμανική μονάδα. Οι θαρραλέοι αγωνιστές, έκοψαν τα σύρματα που περιέβαλαν το στρατόπεδο και τοποθετώντας δυναμίτιδα, τίναξαν στον αέρα δύο βαριά οχήματα των Ναζί, ενώ παράλληλα προκάλεσαν σοβαρές ζημιές σε πολλά άλλα.

Οι κατακτητές, κατάφεραν να συλλάβουν λίγο αργότερα τους τολμηρούς αγωνιστές της ελευθερίας, εκτελώντας στην περιοχή της Μίκρας στις 3 Ιουλίου 1942 τους Καράνταη και Βακαλόπουλο, ενώ τον Χάρη Αντωνιάδη, που τον καταδίκασαν σε θάνατο, τον μετέφεραν στο άντρο της Γκεστάπο, στην πρώην κλινική Βαγιανού, στην Ανάληψη, υποβάλλοντάς τον σε φριχτά βασανιστήρια. Την παραμονή της εκτέλεσής του, ο Χάρης κατόρθωσε με μυθιστορηματικό τρόπο να αποδράσει από τα νύχια των δημίων και να βγει στο βουνό, όπου συνέχισε τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα.

Γιάννης Μαυροκεφαλίδης

Γιάννης και Λευτέρης Μαυροκεφαλίδης

Μέλος μιας άλλης ομάδας σαμποτέρ της οργάνωσης «Ελευθερία», ήταν ο Καλαμαριώτης αγωνιστής της αντίστασης, Λευτέρης Μαυροκεφαλίδης, ο αδελφός του οποίου, Γιάννης Μαυροκεφαλίδης, γνωστός αγωνιστής του αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος, είχε φυλακιστεί από τη δικτατορία Μεταξά στο κάτεργο της Ακροναυπλίας για τη συμμετοχή του στα απεργιακά γεγονότα του Μάη του 1936, και ήταν ένας από τους 200 κομμουνιστές, που εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής την Πρωτομαγιά του 1944.

Ο Λευτέρης Μαυροκεφαλίδης συμμετείχε μαζί με τον Σίμο Κερασίδη στην ανατίναξη, με δυναμίτες, στις αρχές Οκτωβρίου 1941, ενός όρχου αυτοκινήτων των κατακτητών, που υπήρχε στην περιοχή της

 25^ης Μαρτίου. Η έκρηξη ήταν τόσο δυνατή, ώστε, όπως μας περιέγραψε πολλά χρόνια αργότερα ο Μαυροκεφαλίδης «ξεπετάχτηκε μια τεράστια λάμψη που έφτανε μέχρι τον ουρανό», ενώ καταστράφηκαν όλα τα οχήματα που υπήρχαν εκεί.

Κώστας Κατσούλης

Κώστας Κατσούλης   

Τέλος, δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε στον Καλαμαριώτη τυπογράφο Κώστα Κατσούλη, ο οποίος μετέχοντας στον παράνομο εκδοτικό μηχανισμό της οργάνωσης «Ελευθερία», έμεινε θαμμένος ζωντανός επί 3,5 χρόνια στο μυστικό τυπογραφείο του αγώνα που λειτουργούσε σε έναν ανθόκηπο της Ξηροκρήνης. Εκεί ο Κατσούλης, μαζί με τον επίσης τυπογράφο, Μιχάλη Αλεξανδρόπουλο και τον δημοσιογράφο Γιάννη Κανάκη, τύπωναν με κίνδυνο της ζωής τους την εφημερίδα του ΕΑΜ Μακεδονίας «Ελευθερία», καθώς και άλλες εφημερίδες και προκηρύξεις που στη συνέχεια με χίλιες προφυλάξεις προωθούνταν στην πόλη και τις γειτονιές της Θεσσαλονίκης αλλά και σε όλη την υπόδουλη Βόρεια Ελλάδα.

Το σπιτάκι του ανθόκηπου Μορφόπουλου (στη φωτογραφία, με το γιό του) στο
υπόγειο του οποίου λειτουργούσε το μυστικό τυπογραφείο της Αντίστασης

Οι κατακτητές, εντόπισαν το μυστικό τυπογραφείο στις 13 Οκτωβρίου 1944, δύο μόλις εβδομάδες πριν την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και έκαναν έφοδο μαζί με τους ταγματασφαλίτες συνεργάτες τους για να συλλάβουν τους ηρωϊκούς κήρυκες της Ελευθερίας. Αυτοί αμύνθηκαν, με τα πιστόλια και το αυτόματο όπλο που είχαν και κατάφεραν να ξεφύγουν. Όμως ο Κατσούλης τραυματίστηκε σοβαρά από τα πυρά των φασιστών, με συνέπεια να υποστεί μόνιμη βλάβη η υγεία του και να πεθάνει λίγα χρόνια αργότερα. Στην ίδια έφοδο, έπεσε νεκρός από τις χειροβομβίδες που έριχναν οι κατακτητές, ο 18χρονος ΕΠΟΝίτης Πέτρος Δουλγερίδης, που περιφρουρούσε το χώρο του μυστικού τυπογραφείου. 

Φυσικά δεν ήταν μόνο αυτοί, καθώς υπήρξαν δεκάδες και εκατοντάδες οι Καλαμαριώτες που πρόσφεραν τα πάντα στον άγιο αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας από τους κατακτητές όπως:

Εθνοσύμβουλοι της ΠΕΕΑ στο κτίριο των Κορυσχάδων

-Ο Κωνσταντινουπολίτης γιατρός Λεωνίδας Καραμαούνας, ο οποίος μετά την Μικρασιατική καταστροφή εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Καλαμαριά, όπου ανέπτυξε πλούσιο κοινωνικό έργο, εντάχθηκε στο ΕΑΜ λίγο καιρό μετά την ίδρυσή του, υπήρξε Εθνοσύμβουλος Μακεδονίας στο πρώτο Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ, της «κυβέρνησης των βουνών» και ανέλαβε δήμαρχος Θεσσαλονίκης τους πρώτους μήνες μετά την απελευθέρωση, κατά την περίοδο της «ΕΑΜοκρατίας» της Μακεδονικής πρωτεύουσας.

Γιάννης Πασαλίδης, εμβληματική φυσιογνωμία της ελληνικής αριστεράς

- Ο επίσης γιατρός Γιάννης Πασαλίδης, που γεννήθηκε στη Σάντα της Τραπεζούντας του Πόντου και παρά την εγκατάστασή του στη Χαριλάου, όταν ήρθε στη Θεσσαλονίκη με τη Μικρασιατική καταστροφή, εντούτοις η καρδιά του ήταν μόνιμα δοσμένη στην Καλαμαριά. Ο Πασαλίδης ήταν από τους ιδρυτές, στις 15 Μαίου 1941 της εθνικοαπελευθερωτικής οργάνωσης "Ελευθερία" που υπήρξε η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση στην κατεχόμενη από τους Ναζί Ελλάδα και μία από τις πρώτες στην χιτλεροκρατούμενη Ευρώπη. Και λίγο πριν πεθάνει, το Μάρτιο του 1968, η τελευταία του επιθυμία ήταν να γίνει η ταφή του στο νεκροταφείο της Καλαμαριάς, θεωρώντας ότι αποτελεί «προέκταση της γης του Πόντου, που οι πιο πολλοί κάτοικοί της είχαν γεννηθεί εκεί ή καταγόταν από αυτόν». Ο Πασαλίδης έμεινε στην ιστορία ως εμβληματική μορφή της Αριστεράς, αρχικά ως ιδρυτής, προπολεμικά, του Σοσιαλιστικού Κόμματος και μετέπειτα, μετά την απελευθέρωση, ως πρόεδρος της ΕΔΑ.