Οι εφημερίδες της Εθνικής Αντίστασης στο νομό Σερρών

Το μυστικό τυπογραφείο στο χωριό Μυρίνη Σερρών όπως το ξεθάψαμε σκουριασμένο σκάβοντας το 1986

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Ο άθλος που επιτέλεσε ο παράνομος Τύπος της Εθνικής Αντίστασης στα 3,5 μαύρα χρόνια της  κατοχής της πατρίδας μας, υπήρξε φαινόμενο από τα σπάνια στην ελληνική ιστορία. Αξίζει ιδιαίτερη αναφορά στις 20 και πλέον αντιστασιακές εφημερίδες που εκδίδονταν στο νομό Σερρών στα χρόνια της Βουλγαρικής και Γερμανικής ναζιστικής κατοχής 1941-1944.

Επρόκειτο για μυστικές εφημερίδες του αγώνα που συντάσσονταν και εκτυπώνονταν πολυγραφημένα ή τυπογραφημένα κάτω από αντίξοες συνθήκες, με μύριες δυσκολίες και κυκλοφορούσαν χέρι-χέρι, με τους συντελεστές τους να παίζουν κορώνα-γράμματα τη ζωή τους. Δεδομένου ότι όχι μόνο η σύνταξη ή η εκτύπωση μιας αντιστασιακής εφημερίδας, αλλά και η απλή κατοχή ή ανάγνωσή της, σήμαινε εκτελεστικό απόσπασμα. 

Συνολικά στην κατεχόμενη Μακεδονία και Θράκη εκδόθηκαν και κυκλοφόρησαν πάνω από 220 παράνομες εφημερίδες, σαλπίζοντας το μήνυμα του αγώνα κατά των κατακτητών. Στην προσωπική συλλογή μας υπάρχει το μεγαλύτερο μέρος αυτών των αντιστασιακών εφημερίδων και μεταξύ αυτών διακρίνουμε τις παρακάτω 20 που εκδόθηκαν στις περιοχές του νομού Σερρών:

-Νίκη, δημοσιογραφικό, δημοσιογραφικό όργανο του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) Σερρών και η σημαντικότερες από τις αντιστασιακές εφημερίδες στο νομό.. Άρχισε να εκδίδεται στις αρχές του 1942 και κυκλοφορούσε και μετά την απελευθέρωση, μέχρι τις 6 Απριλίου 1947. Στην αρχή έβγαινε πολυγραφημένη στο σπίτι του Βαγγέλη Εσκιτζόπουλου και στη συνέχεια σε παράνομο τυπογραφείο στο σπίτι του Γ. Ποριά. Πρώτος διευθυντής της ήταν ο Έβρος (Βαγγέλης Τσαμπάζης) και από το Μάρτιο 1945 ο Στέφανος Καρύδης.

-Οδυσσέας Ανδρούτσος, όργανο της πρώτης σε όλη την Ελλάδα ανταρτοομάδας "Οδυσσέας Ανδρούτσος" που δρούσε το 1941 στην περιοχή της Νιγρίτας. Η εφημερίδα ήταν πολυγραφημένη και σύμφωνα με έκθεση του Βαγγέλη Βασβανά, εκδόθηκε με πρωτοβουλία του μέλους του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ Γρηγόρη Πασχαλίδη που ήταν και ο υπεύθυνος για την ανταρτοομάδα.

-Αγώνας, όργανο της Περιφερειακής Επιτροπής Σερρών του ΚΚΕ. Από τις αρχές 1942 η εφημερίδα έβγαινε μηνιάτικη πολυγραφημένος στο σπίτι του Εσκιτζόπουλου και από τις αρχές του 1944 σε παράνομα τυπογραφεία στα Καμενίκια (σπίτι Γ.Ποριά) και στην Ακρόπολη (σπίτι Ελένης Ίγγελη), με τυπογράφους το Θανάση Τσικούρα και Γρηγόρη Βάρναλη. Μετά την απελευθέρωση στις 14-9-1944 ήταν δισεβδομαδιαία με διευθυντές αρχικά τον Βαγγέλη Τσαμπάζη και στη συνέχεια τον Στέλιο Δαμιανίδη.

-Αντιφασίστας, όργανο του Νομαρχιακού Συμβουλίου Σερρών της ΕΠΟΝ. Άρχισε να εκδίδεται μυστικά τον Απρίλιο του 1943.

-Δελτίο Ειδήσεων, δεκαπενθήμερο ενημερωτικό φυλλάδιο που εκδίδονταν από την Περιφερειακή Επιτροπή Σερρών του ΚΚΕ και κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1941, αμέσως μετά την εισβολή των Γερμανών και Βουλγάρων στη χώρα μας, ενώ συνέχισε να εκδίδεται μέχρι το Σεπτέμβριο του 1944.

Πολυγραφημένο Δελτίο Πληροφοριών του ΕΛΑΣ Στρυμόνα

-Δελτίο Πληροφοριών, έντυπο της Περιφερειακής Επιτροπής του ΕΛΑΣ Στρυμόνα, με έδρα τη Νιγρίτα.

-Δράση, εφημερίδα του Νομαρχιακού Συμβουλίου Σερρών της ΕΠΟΝ. Άρχισε να βγαίνει πολυγραφημένη το Νοέμβριο του 1943 μέχρι την άνοιξη του 1944 και από κει και πέρα τυπογραφημένη. Μετά την απελευθέρωση υπεύθυνος ήταν ο Σάκης Σταυράκης με συντάκτες τους Μανόλη Διπλό, Δημήτρη Σκουλίδη και Γ. Στάγκο. 

-Εθνική Αλληλεγγύη, όργανο της Περιφερειακής Επιτροπής Σερρών της οργάνωσης "Εθνική Αλληλεγγύη".

-Ελεύθερος Λαός. Πολυγραφημένη εφημερίδα που εκδίδονταν τους πρώτους μήνες της Κατοχής στην επαρχία Σιντικής από τους Σιδηροκαστρινούς Στέργιο Λεβέντη και Σταμάτη Χιώτη. Η έκδοση της εφημερίδας σταμάτησε όταν οι δύο πατριώτες έχοντας την πληροφορία ότι επίκειται η σύλληψή τους αοπό τους Βούλγαρους κατακτητές αποφάσισαν να ανέβουν στο βουνό και να οργανώσουν αντάρτικη ομάδα στο Λαϊλιά Σερρών η οποία έφτασε να αριθμεί 100 άντρες. (αφήγηση Στέργιου Λεβέντη στον Σπ. Κουζινόπουλο. Δεν σώθηκε κανένα φύλλο)

Εφημερίδα Εμπρός, όργανο της ΕΠΟΝ Σερρών

-Εμπρός, όργανο του Περιφερειακού Συμβουλίου Σερρών της ΕΠΟΝ. Ήταν δισέλιδη, σε σχήμα 42Χ32 και το 3ο κατά σειρά φύλλο της εκδόθηκε τον Ιούνιο του 1944, ενώ το 9ο στις 17 Οκτωβρίου 1944.

-ΕΠΟΝ Πενταχώρας, όργανο του Τμηματικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ Πενταχώρας (Πεντάπολις, Εμμ. Παπάς, Χρυσό, Αγ. Πνεύμα, Ν. Σούλι).

Η πολυγραφημένη εφημερίδα που έβγαζε το Τμηματικό Συμβούλιο της ΕΠΟΝ Πενταχώρας

-Έφοδος, όργανο του Αρχηγείου του 26ου Συντάγματος Πεζικού Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης του ΕΛΑΣ. Αρ.φ.1 με ημερομηνία 15/1/1944. Η εφημερίδα τυπώνονταν στο μυστικό τυπογραφείο της Μυρίνης. 

-Λαϊκός Αγώνας, όργανο της Περιφερειακής Επιτροπής Παγγαίου του ΚΚΕ. Σώζεται το φύλλο Νο 1 με ημερομηνία 2-1-1944.  

-Λευτεργιά, όργανο του Γραφείου περιοχής Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης του ΚΚΕ. Τυπώνονταν στο μυστικό τυπογραφείο που λειτουργούσε ακόμη από τη δικτατορία Μεταξά στο υπόγειο του σπιτιού των αδελφών Κώστα και Χρυσόστομου Κουτουρούση, στο χωριό Μυρίνη Σερρών. Τον Αύγουστο 1944 εκδόθηκε το 44ο φύλλο, τετρασέλιδο. Το σκουριασμένο πλέον, μετά από μισό σχεδόν αιώνα τυπογραφείο, το ξεθάψαμε μαζί με τον αείμνηστο Χρυσόστομο Κουτουρούση σκάβοντας το 1986 με τα χέρια στο λαγούμι που είχε δημιουργήσει για τις ανάγκες του αγώνα κάτω από το σπίτι του ο ήρωας της αντίστασης Σίμος Κερασίδης.

Το Ζιζάνιο ήταν η μοναδική σε όλη την Ελλάδα σατιρική αντιστασιακή εφημεριδούλα
που εκδίδονταν στο Παγγαίο από τον Στέργιο Βαλιούλη

-Ζιζάνιο, σατιρική εφημερίδα που έγραφε, τύπωνε και κυκλοφορούσε στο Παγγαίο ο λογοτέχνης Στέργιος Βαλιούλης, επιτελάρχης του 26ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ

-Νέα Γενιά, όργανο του Επαρχιακού Συμβουλίου Νιγρίτας της ΕΠΟΝ. Η εφημερίδα εκδόθηκε το 1943 πολυγραφημένη και τον Ιούνιο του 1944 τυπωμένη.

-Νεανικός Δρόμος, εφημερίδα του Επαρχιακού Συμβουλίου Παγγαίου της ΕΠΟΝ.

-Νέος Λαοκράτης, όργανο του ΚΚΕ Παγγαίου. 

-Σκοπιά του Αντάρτη, εφημερίδα που εκδίδονταν από τους αντάρτες του 2ου Λόχου του τμήματος του ΕΛΑΣ Όρλιακου (Στρυμονικού) Σερρών. Δεν βρέθηκαν περισσότερα στοιχεία για την έκδοση αυτή. 

-Φωνή του Παγγαίου, εφημερίδα της Περιφερειακής Επιτροπής Παγγαίου του ΕΑΜ

-Λαϊκός Αγώνας. Σύμφωνα με την ταυτότητά της εκδίδονταν από την Περιφερειακή Επιτροπή Παγγαίου του ΚΚΕ και διανέμονταν στα χωριά της νοτιοδυτικής πλευράς του Παγγαίου, που ανήκουν στο νομό Σερρών αλλά και στα χωριά της βορειοανατολικής πλευράς που υπάγονται στο νομό Καβάλας.

Η εφημερίδα Νέα Γενιά, όργανο της ΕΠΟΝ Νιγρίτας

Η μαρτυρία του Στέφανου Καρύδη

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του αείμνηστου Σερραίου δημοσιογράφου και εκδότη μετά την απελευθέρωση των εφημερίδων “Φιλελεύθερος” και “Δημοκρατική”, Στέφανου Καρύδη, στις αρχές του 1942 μια ομάδα νέων, μετά από πρόταση του Γιάννη Φυσέκα, ο οποίος εκτελέστηκε αργότερα από τους Βούλγαρους κατακτητές, κατόρθωσε να προμηθευτεί μία γραφομηχανή και ένα πολύγραφο, κι έτσι άρχισε να εκδίδει και να κυκλοφορεί δύο φορές την εβδομάδα ένα Δελτίο Ειδησεων με βάση τις πληροφορίες που συγκεντρώνονταν από τις ελληνόφωνες εκπομπές των ραδιοφωνικών σταθμών του Λονδίνου, της Μόσχας και του Καίρου. 

Η εκτύπωση γίνονταν στην κρύπτη ενός σπιτιού στους πρόποδες της Ακρόπολης των Σερρών (Κουλάς). Τον Μάρτιο του 1943, όταν η ομάδα αυτών των αντιστασιακών προσχώρησε στο ΕΑΜ και οι ανάγκες για ενημέρωση του πληθυσμού μεγάλωσαν, αποφασίστηκε να δημιουργηθεί ένα παράνομο τυπογραφείο στη συνοικία Καμενίκια των Σερρών, στο σπίτι του Γιώργου Πουργιά. Εκεί μεταφέρθηκαν κομμάτι-κομμάτι τα σύνεργα ενός αυτοσχέδιου πιεστηρίου, που κατασκεύασε ο τυπογράφος Αχιλλέας Βάρναλης. 

Στο μυστικό αυτό τυπογραφείο άρχισαν να εκδίδονται οι εφημερίδες “Νίκη”, Αγώνας”, “Εθνική Αλληλεγγύη” και αργότερα για λίγο η εφημερίδα της ΕΠΟΝ. Την ευθύνη για τη λειτουργία του είχε ο επαγγελματίας τυπογράφος Αθανάσιος Τσεκούρας, ενώ η διακίνηση των αντιστασιακών εφημερίδων στα χωριά του νομού Σερρών γίνονταν μυστικά από τις αποθήκες της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών όπου εργάζονταν ως αποθηκάριος το μέλος της οργάνωσης Γιώργος Χατζόπουλος από τη Μονοκκλησιά. (Στέφανος Καρύδης, “Από την εποποιία του αντιστασιακού τύπου”, περιοδικό Εθνική Αντίσταση, τ. 43, Αθήνα Δεκέμβριος 1984, σ. 61-63)

Έχει αναφερθεί επίσης ότι ένα ακόμη παράνομο τυπογραφείο στην πόλη των Σερρών λειτούργησε πάλι στα Καμενίκια, στο υπόγειο του σπιτιού του κουρέα Βαγγέλη Εσκιτζόπουλου.

Ποιος ήταν ο Στ. Καρύδης

Ο Στέφανος Καρύδης γεννήθηκε το 1916 στις Σαράντα Εκκλησίες της Ανατ. Θράκης. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στη Δράμα. Ως μαθητής γυμνασίου διώκεται από όλα τα γυμνάσια του νομού Δράμας και αναγκάζεται να περατώσει τις σπουδές του στα Σέρρας. Το Μάϊο του 1942 συλλαμβάνεται από τους Βουλγάρους και στέλνεται όμηρος στο Δούναβη. Με την επιστροφή του, εντάσσεται στο ΕΑΜ και αποτελεί έναν από τους κυριότερους συντελεστές έκδοσης της παράνομης εφημερίδας "Νίκη". Ύστερα από την απελευθέρωση εργάζεται ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα "Πρόοδος" στα γραφεία της οποίας συλλαμβάνεται το 1947 και στέλνεται εξορία στη Μακρόνησο και στον Άη Στράτη. Με την επιστροφή του στα Σέρρας εκδίδει την εφημερίδα "Ελεύθερη Φωνή" και το "Φιλελεύθερο", εφημερίδα που κυκλοφορεί μέχρι το 1968. Την άνοιξη του 1964 εκδίδει την ημερήσια απογευματινή εφημερίδα "Δημοκρατική" που λίγο πριν κλείσει το 1969 κυκλοφορεί ως εβδομαδιαία. Το Φεβρουάριο του 1970 εκδίδει τον "Ακριτικό Τύπο" που έκλεισε τον Αύγουστο του ίδιου χρόνιου. Το ίδιο έτος μεταβίβασε το τυπογραφείο του στους συνεργάτες και καλούς τυπογράφους Χρ. Μπομπότα και Μαν. Ιατρού. Χρημάτισε ανταποκριτής πολλών εφημερίδων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Πέθανε τον Οκτώβριο του 1984.