«Εμείς θα ζήσουμε»

Μια συγκλονιστική ιστορία σε δύσκολους καιρούς για τη Χαλκιδική.

Συγκέντρωση του ΕΑΜ στον Πολύγυρο Χαλκιδικής το Σεπτέμβριο του 1944

του Κύρκου Αικατερινάρη

Όσο προχωρούσα στην ανάγνωση του βιβλίου «Εμείς θα ζήσουμε» της Αντωνίας Ζεβόλη – Νταουντάκη (εκδ. «Εύμαρος»), τόσο περισσότερο είχα την αίσθηση ότι πολλά από τα επεισόδιά του τα είχα ζήσει κι εγώ. Στην πραγματικότητα έρχονταν στην μνήμη μου όσα κατά καιρούς μου διηγιόταν η γιαγιά μου Ουρανία. Τότε τα θεωρούσα παιδικά παραμύθια ή γνωστούς μύθους με σκληρούς δράκους και θύματα αθώους ανθρώπους. Τα παιδιά άλλωστε πάντα απωθούν τις μαύρες σκέψεις των μεγάλων, πάντα θέλουν να βρίσκονται μακριά από τις σκληρές και σκοτεινές περιόδους της Ιστορίας.

Όταν λοιπόν έφτασα στις σελίδες του βιβλίου, όπου η γιαγιά μου μετά την γερμανική κατοχή μνημονευόταν και για τη μετέπειτα στάση της στη Μακρόνησο, όπου εκτοπίστηκαν πολλές Χαλκιδικιώτισες, ξεκαθάρισα πολλά γεγονότα. Στον αφηγηματικό λόγο της Ντόρας όπου καταγράφονταν οι περιπέτειες της οικογένειας Παραθυρά, από τον Α΄ παγκόσμιο μέχρι και το τέλος του Εμφυλίου, θαρρείς και ξαναδιάβασα την νεότερη ελληνική Ιστορία.
Σ αυτή την αίσθηση με οδήγησε πρωτίστως η υποδειγματική μεταγραφή των γεγονότων από την Αντωνία Ζεβόλη. Είναι η ίδια που ωθεί με τον τρόπο της όσους ανθρώπους βίωσαν ίδιες, παρεμφερείς ή και παράλληλες καταστάσεις να τις ανακαλέσουν στη μνήμη τους, να συνθέσουν την ιστορική συλλογική μνήμη. Πολλοί απ’ αυτούς ίσως θα αφηγούνταν ιστορίες που θυμίζουν “Κολοκοτρώνηδες”, “Βελουχιώτηδες” κι όσους κατηγορήθηκαν ως εχθροί της πατρίδας, παρά την ενεργό συμμετοχή τους σε αγώνες για την υπεράσπισή της και την διασφάλιση της δημοκρατίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και του πολιτισμού της.

Ο δάσκαλος Αρίσταρχος Παραθυράς
εκτοπισμένος το 1916-1917 στο Γκαίρλιτς

Παράλληλα η συγγραφέας αποτυπώνει με ακρίβεια και την καθημερινότητα της οικογένειας: τις δυσκολίες, τα όνειρα, τους πόθους και τις ελπίδες των γονιών αλλά και των παιδιών. Ήταν η δύσκολη εποχή όπου οι λέξεις έχαναν συχνά το νόημά τους… Κάποιοι μπέρδευαν σκοπίμως τους ρόλους του θύματος και του θύτη, βάφτιζαν τους «προσκυνημένους» πατριώτες και τανάπαλιν…
Στο βιβλίο της Ζεβόλη η αφήγηση της Ντόρας, φίλης και συναγωνίστριας της γιαγιάς μου Ουρανίας, παίρνει τις διαστάσεις μιας πραγματικής όσο και συγκλονιστικής ιστορίας, που συναντάει κανείς σπάνια ακόμα και σε κινηματογραφικά σενάρια. Ο πατέρας της Ντόρας, ο Χαλκιδικιώτης δάσκαλος Αρίσταρχος Παραθυράς, κατατάχθηκε στο Δ΄ Σώμα Στρατού με έδρα την Καβάλα, τη στιγμή που μόλις ξεκινούσε στην πατρίδα ένας ακόμη εμφύλιος σπαραγμός, ανάμεσα στους οπαδούς του τότε βασιλιά Κωνσταντίνου και σ’ εκείνους του εκλεγμένου νωρίτερα Πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου. Ως απάντηση στις διαφορές τους στα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, τουτέστιν της επιλογής συμμαχίας με τον ένα ή τον άλλο από τους δύο αντιμαχόμενους αντιπάλους του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η «φιλοβασιλική» κυβέρνηση αποφάσισε το 1916 την παράδοση και την εκτόπιση 6.000 ανδρών του Δ΄ Σώματος στο Γκέρλιτς της Γερμανίας. Μαζί με τον Αρίσταρχο βρέθηκαν εκεί και πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης που αργότερα διέπρεψαν. Εκεί μπολιάστηκαν με τα ιδεολογικά ρεύματα της εποχής, αυτά που γεννούσαν ελπίδες για καλύτερη ζωή.

Ο Αργύρης Γιαννακάρης με τον Χρήστο
Παραθυρά στην Πϊζα της Ιταλίας

Ο Αρίσταρχος γύρισε στην Ελλάδα γεμάτος όνειρα και σκέψεις. Οι καταστάσεις που ακολούθησαν κατά τον Μεσοπόλεμο, με εξαίρεση το πρώτο διάστημα (Α΄ Ελληνική 

Δημοκρατία), δεν ήταν ευνοϊκές για την διακίνηση ιδεών, ωστόσο τα παιδιά του πρόλαβαν να μυηθούν σ’ αυτές. Δεν ήταν τυχαίο ότι ανάμεσα στους δεκάδες εκτελεσθέντες από τους Γερμανούς κατακτητές στο «Μακελειό της Βάλτας» το Φλεβάρη του 1944, ήταν και ο πρωτότοκος γιος του Μιλτιάδης.

Συγκλονιστική είναι η μαρτυρία της Ντόρας για τη σύλληψη και τη θανάτωσή του. Το ίδιο και για την αδελφή της Τασούλα, η οποία μετά τον εγκλεισμό της στου «Παύλου Μελά» στάλθηκε και σε γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, αρχικά στο Ravensbrück (Ράβενσμπρικ) στο οποίο οι κρατούμενοι ήταν σχεδόν αποκλειστικά γυναίκες και κατόπιν στο Sachsenhausen (Ζάξενχάουζεν), με τους δικούς της να αγνοούν την τύχη της. Ακολούθησε ο αδελφοκτόνος εμφύλιος πόλεμος, κατά τον οποίο οι τρεις αδελφές και ο μεσαίος γιος Χρήστος φυλακίστηκαν μαζί με τον πατέρα, για να εκτοπιστούν στη συνέχεια στα ξερονήσια. 

Εξόριστες γυναίκες από τον Πολύγυρο Χαλκιδικής στον Άη-Στράτη. Πολλές από τις
γυναίκες αυτές, τις μετέφεραν αργότερα στο Τρίκερι και από εκεί στη Μακρόνησο.

Το τίμημα της αποφυλάκισής τους αποδείχτηκε ασήκωτα βαρύ για την οικογένεια: ένας ακόμη θάνατος. Η εκτέλεση του μικρότερου γιου Ρήγα, μαζί με τον φιλειρηνιστή Νίκο Νικηφορίδη στο Γεντί Κουλέ το Μάρτη του 1951, ανέδειξε σημειολογικά και τις οικογενειακές τραγωδίες πολλών άλλων.
Γίνεται εν τέλει αντιληπτό ότι πολλά απ’ όσα αφηγήθηκε η Ντόρα και επεξεργάστηκε με ευαισθησία και λογοτεχνική επιδεξιότητα η Αντωνία Ζεβόλη – Νταουντάκη, αποτελούν για πολλές οικογένειες κοινές εμπειρίες ζωής. Έτσι άλλωστε τα συνέδεσα κι εγώ με τις αφηγήσεις της γιαγιάς μου, όταν προσπαθούσε να μου μεταλαμπαδεύσει τις πραγματικές αξίες της ζωής.

Κύρκος Ι. Αικατερινάρης

(Οι φωτογραφίες είναι από το προσωπικό αρχείο του Γιάννη Αικατερινάρη)