Επέτειος: 84 χρόνια από τον τορπιλισμό του καταδρομικού "Έλλη"

Το καταδρομικό «Έλλη» πριν 84 χρόνια βυθίστηκε στα γαλανά νερά της Τήνου, όπου κάθε χρόνο ένα στεφάνι δάφνης αρμενίζει σ’ εκείνο το σημείο για να θυμίζει τον ύπουλο τορπιλισμό του δοξασμένου πολεμικού μας πλοίου από ένα υποβρύχιο της φασιστικής Ιταλίας του Μουσολίνι και τη θυσία των ανδρών του πληρώματος που παρασύρθηκαν μαζί της στον υγρό τάφο ή τραυματίσθηκαν σοβαρά κατά την άνανδρη εκείνη επίθεση! 

Η ψυχή της "Έλλης" που δεν κατάφερε το φασιστικό χέρι που την βύθισε να την πνίξει, ξεχύθηκε τις επόμενες ώρες και ημέρες σε όλη την Ελλάδα κι ατσάλωσε τις ψυχές των Ελλήνων,που λίγο αργότερα έγραφαν χρυσές σελίδες ηρωϊσμού και μεγαλείου στα βουνά της Πϊνδου, γράφοντας το Έπος του 1940 και στέλνοντας τους εισβολείς στη θάλασσα!

15 Αυγούστου 1940. Πρωϊ γύρω στις 8.30′ το καταδρομικό του πολεμικού ναυτικού μας “Ελλη”, βρισκόταν αγκυροβολημένο σημαιοστολισμένο 800 περίπου μέτρα από το λιμάνι της Τήνου, όπου είχε πάει για ν’ αποδώσει τιμές στην μεγάλη θρησκευτική γιορτή της Παναγίας. Ενώ χιλιάδες πιστοί περίμεναν την περιφορά της εικόνας της Παναγίας, ένα Ιταλικό υποβρύχιο, έριξε κατά του πλοίου τρεις τορπίλες! Η μία έπληξε το καταδρομικό “Ελλη”! Οι άλλες δύο έφθασαν μέχρι το λιμάνι για να πλήξουν αθώους προσκυνητές!

Το "Έλλη", ήταν Ελληνικό “Εύδρομο” κατά την ορολογία του μεσοπολέμου ή “ελαφρύ καταδρομικό” κατά την ορολογία του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Έφερε δε το όνομα Έλλη, σε ανάμνηση της ηρωϊκής ναυμαχία στα στενά των Δαρδανελλίων (Ελλησπόντου), στις 3 Δ

εκεμβρίου 1912, στη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, στην οποία η Ελλάδα είχε κατανικήσει τον Οθωμανικό στόλο.

Λαμπρή διαδρομή
Το "Έλλη", ναυπηγήθηκε το 1912 – 1913 στις ΗΠΑ για λογαριασμό της κινεζικής κυβέρνησης με το όνομα “FEI – HUNG”, όμως η παραγγελεία ακυρώθηκε λόγω Εθνικιστικής Επανάστασης που ξέσπασε στην Κίνα την περίοδο εκείνη. Αγοράστηκε τελικά από την ελληνική κυβέρνηση το 1914. Μετασκευάστηκε σχεδόν ριζικά στη Γαλλία μεταξύ των ετών 1925-1927.
Έλαβε μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Βυθίστηκε στις 15 Αυγούστου 1940 σε ειρηνική περίοδο από το ιταλικό Υποβρύχιο Delfino και ενώ ήταν αγκυροβολημένο έξω από το λιμάνι της Τήνου όπου και συμμετείχε στις εκδηλώσεις του εορτασμού της Παναγίας. Το ίδιο Υποβρύχιο αποπειράθηκε στη συνέχεια να τορπιλίσει τα επιβατηγά ΕΛΣΗ και ΕΣΠΕΡΟΣ που βρίσκονταν μέσα στο λιμάνι της Τήνου. Ευτυχώς η απόπειρα απέτυχε και οι τορπίλες κατέστρεψαν μόνο ένα τμήμα του κρηπιδώματος του λιμανιού.
Από το 1945, ανήμερα της βύθισής του, τελείται σχετική δέηση μνήμης, με ρίψεις στεφάνων πάνω από τον υγρό τάφο του. Σήμερα διατηρείται ως μοναδικό κειμήλιο του πλοίου μικρό πυροβόλο επιφανείας δίπλα από το μνημείο ηρώων του ΕΛΛΗ στον εσωτερικό λιμενοβραχίονα της Τήνου και στο σημείο που εξεράγει η πρώτη τορπίλη του Ιταλικού υποβρυχίου, καθώς επίσης και τμήματα της τορπίλης σε ειδικό υπόγειο εκθεσιακό χώρο του Ναού της Παναγίας της Τήνου.
Το 1950 στα πλαίσια των πολεμικών επανορθώσεων και σε αντικατάσταση αυτού η Ιταλία παραχώρησε στην Ελλάδα το Καταδρομικό “EUGENIO Di SAVOIA” το οποίο μετονομάστηκε “ΕΛΛΗ” τον Ιούνιο του 1951 και ύψωσε την Ελληνική σημαία.

Το χρονικό του τορπιλισμού

·         1η Αυγούστου 1940: Με δεδομένα τα συχνά θερμά επεισόδια που προκαλούνται από τους Ιταλούς φασίστες του Μουσολίνι, υπάρχει ανησυχία και έντονος προβληματισμός για το αν θα πρέπει να σταλεί πολεμικό πλοίο στη Μεγαλόχαρη της Τήνου για τον εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου.

·         9η Αυγούστου 1940: Η μη αποστολή πολεμικού πλοίου για να αποδώσει τις καθιερωμένες τιμές θα εκλαμβανόταν ως αδυναμία και φόβος που θα έπληττε το λαϊκό αίσθημα. Αποφασίζεται λοιπόν από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού ότι το καταδρομικό "Έλλη" θα καταπλεύσει στην Τήνο και θα συμμετάσχει κανονικά στον εορτασμό της Μεγαλόχαρης. Παράλληλα, δίδονται στους αρμόδιους αξιωματικούς οδηγίες για αυστηρά μέτρα ασφαλείας. 

·         14η Αυγούστου 1940, βράδυ: Χιλιάδες πιστών έχουν συγκεντρωθεί στη στολισμένη Χώρα της Τήνου, στον φωταγωγημένο Ιερό Ναό Ευαγγελιστρίας τελείται ολονυκτία, οι τελευταίες προετοιμασίες για το Πανηγύρι ολοκληρώνονται. 

·         15η Αυγούστου 1940, ώρα 01.00: To "Έλλη" ξεκινάει από το λιμάνι της Μήλου στο οποίο είναι αγκυροβολημένο με πορεία προς την Τήνο, όπου αναμένεται να φτάσει τα ξημερώματα. Το πλήρωμα βρίσκεται σε διαρκή επαγρύπνηση και ο Κυβερνήτης παραμένει στη γέφυρα σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού. 

·      

   15η Αυγούστου 1940, ώρα 06.25 To καταδρομικό φτάνει στην Τήνο και αγκυροβολεί 550 μέτρα έξω από τον πράσινο φάρο του λιμενοβραχίονα, αφού το βάθος του λιμανιού δεν επέτρεπε περαιτέρω προσέγγιση. Η θέση στην οποία αναγκαστικά βρίσκεται είναι επισφαλής και λαμβάνονται όλα τα δυνατά μέτρα ασφαλείας (κλειστά στεγανά, ετοιμότητα για άμεση αναχώρηση, αντιαεροπορικά σε ετοιμότητα, κ.α.). 

·         15η Αυγούστου 1940, ώρα 06.45: Οι ανησυχίες επιβεβαιώνονται. Μαχητικό αεροσκάφος , τύπου "Γκανς", χωρίς διακριτικά εθνικότητας πετάει πάνω από την περιοχή. Τα αντιαεροπορικά του "Έλλη" παρακολουθούν τις κινήσεις του. Η εντολή είναι σαφής: να μην ανοίξουν πυρ αν δεν επιτεθεί. 

·         15η Αυγούστου 1940, ώρα 08.00: Το επεισόδιο έχει λήξει. Οι προετοιμασίες του αγήματος που έχει οριστεί για να συνοδεύσει την Ιερή Εικόνα στη λιτανεία ολοκληρώνονται. Πραγματοποιείται έπαρση της ελληνικής σημαίας. Μετατίθεται η ώρα επιθεώρησης του αγήματος στο κατάστρωμα για τις 08:45 αντί για τις 08:30 που είχε οριστεί αρχικά (απόφαση που θα αποδειχθεί σωτήρια). Βάσει προγράμματος, το άγημα πρόκειται να εξέλθει στις 10:30. 

·         Στο μεταξύ στον Ιερό Ναό Ευαγγελιστρίας τελείται η Θεία Λειτουργία (η οποία δεν θα διακοπεί ούτε και στη συνέχεια), επικρατεί εορταστική ατμόσφαιρα, η λιτανεία προετοιμάζεται και πάνω από 10.000 πιστών έχουν κατακλύσει τον ναό και το λιμάνι. 

·         15η Αυγούστου 1940, ώρα 08.25: Σημειώνεται ισχυρότατη έκρηξη που ακολουθείται από έντονη βοή, το καταδρομικό δονείται από την πλώρη ως την πρύμνη. Ο συναγερμός έχει μπλοκάρει και δεν χτυπάει ποτέ. Ο Κυβερνήτης που βρίσκεται στην καμπίνα του θεωρεί αρχικά ότι πρόκειται για εσωτερική έκρηξη. Γρήγορα διαπιστώνεται ότι την Έλλη έχει πλήξει τορπίλη στο μέσο του δεξιού τμήματος της, κάτω από το λεβητοστάσιο το οποίο εξερράγη. Από τύχη δεν συμβαίνει το ίδιο και στην κοντινή αποθήκη πυρομαχικών, ενδεχόμενο που θα είχε ολέθριες συνέπειες για όλη τη Χώρα της Τήνου.

·        

15η Αυγούστου 1940, ώρα 08.35: Δύο νέες τορπίλες, πιθανώς με αρχικό στόχο τα αγκυροβολημένα και γεμάτα κόσμο ατμόπλοια "Έλση" και " Έσπερος", προσκρούουν σε ύφαλο και στο λιμενοβραχίονα. Στο λιμάνι επικρατεί πανδαιμόνιο. Τα μαζεμένα πλήθη τρέχουν προς το βόρειο τμήμα της πόλης για να προφυλαχθούν.

·         Το καταδρομικό έχει πάρει κλίση 10-15 μοιρών. Από τα δεξιά ύφαλα του εισέρχεται συνεχώς νερό. Στο κατάστρωμα έχει δημιουργηθεί ρήγμα από την έκρηξη. Οι καταστροφές του εξοπλισμού διαδέχονται η μία την άλλη. Οι μηχανικοί στο λεβητοστάσιο βρίσκουν ακαριαίο θάνατο, μέλη του πληρώματος είναι εγκλωβισμένα, οι πόρτες έχουν στραβώσει και δεν ανοίγουν, τα ηλεκτρικά και μηχανικά μέρη δεν λειτουργούν. 

·         Ο Κυβερνήτης ζητάει ρυμούλκηση από τα επιβατηγά που βρίσκονται στο λιμάνι, που πρέπει όμως πρώτα να αδειάσουν τον κόσμο. Όσο περνάει η ώρα, η κλίση μεγαλώνει. Για τη ρυμούλκηση είναι απαραίτητη η ανάσυρση της άγκυρας που δεν είναι δυνατή, αφού δεν υπάρχει ατμός. Ξεκινάει η χρονοβόρα προσπάθεια να σπάσει η αλυσίδα μηχανικά.

·         Τραυματισμένα μέλη του πληρώματος έχουν εκτιναχθεί στη θάλασσα και περισυλλέγονται από βάρκες και ιδιωτικά σκάφη. Ο Κυβερνήτης και το πλήρωμα καταβάλλουν κάθε προσπάθεια να σώσουν την " Έλλη". Η πρώτη προσπάθεια ρυμούλκησης από βενζινάκατο είναι άκαρπη. 

·         15η Αυγούστου 1940, ώρα 09.10: Ο "Έσπερος" πλησιάζει για τη ρυμούλκηση. Ο κυβερνήτης κρίνει ότι με δεδομένη την κλίση το εγχείρημα είναι εξαιρετικά επικίνδυνο. Δίνει διαταγή για την εγκατάλειψη του σκάφους. Στο κατάστρωμα του βυθιζόμενου πλοίου, αξιωματικοί και πλήρωμα, πριν εγκαταλείψουν, σε στάση προσοχής φωνάζουν: "Ζήτω η ΕΛΛΑΣ" και ο Πλοίαρχος Χατζόπουλος αποχαιρετά το πλήρωμα, αποφασισμένος να ακολουθήσει το Έλλη στον υγρό του τάφο. Τελικά σώζεται από τον Ύπαρχο που τον απομακρύνει δια της βίας. 

·         15η Αυγούστου 1940, ώρα 10.20: Μετά την αποτυχημένη προσπάθεια του " Έσπερου" να το ρυμουλκήσει, το καταδρομικό Έλλη χάνεται στο βυθό του Αιγαίου.

·         15η Αυγούστου: Ο εορτασμός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Τήνο θα συνδέεται για πάντα με τον Τορπιλισμό της Έλλης και την ιστορική του σημασία.