Ο πληθυσμός του νομού Θεσσαλονίκης πριν ένα και πλέον αιώνα

Ενδιαφέροντα στοιχεία για την ανθρωπογεωγραφία της περιοχής Θεσσαλονίκης πριν ένα και πλέον αιώνα, προκύπτουν από την απογραφή του πληθυσμού που είχε πραγματοποιηθεί στις 19 Δεκεμβρίου 1920, οκτώ μόλις χρόνια μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας από τον Οθωμανικό ζυγό, κι ενώ τα περισσότερα χωριά και γειτονιές της πρωτεύουσας του Μακεδονικού ελληνισμού διατηρούσαν ακόμη τα τουρκικά τους ονόματα. 

Σ΄ εκείνη την απογραφή είχε βρεθεί ότι κατοικούσαν στα όρια του σημερινού δήμου Θεσσαλονίκης 169.123 άτομα, εκ των οποίων 90.836 άνδρες και 78.287 γυναίκες. Καθώς επίσης 1.198 άτομα στον Λιμένα Θεσσαλονίκης (1.149 - 49), 858 κάτοικοι στο Καρά Ισίν (Πολίχνη), 128 στο Λεμπέτ (Σταυρούπολη) και 3.083 άτομα στο Χαρμάνκιοϊ (Ελευθέριο-Κορδελιό). Συνολικά δηλαδή 174.390 κάτοικοι (94.123 άνδρες και 80.267 γυναίκες).

Στον υπόλοιπο νομό είχαν απογραφεί:
-Κιρίτσκιοϊ (Ασβεστοχώρι) 2.767
-Βασιλικά  3.260
-Γιδά (Αλεξάνδρεια) 2.098
-Χορτιάτης   2.016
-Τεκελή  (Σίνδος)  1.048
-Νέα Μάλγαρα  484
-Γενίκιοϊ (Νεοχωρούδα)  1.969
-Μπουγιάροβο (Νέα Μεσήμβρια) 1.961
-Μπάλτζα (Μελισσοχώρι)  1.645
-Λαγυνά (Λαϊνά) 1.305
-Κρήνη  2.120
-Κουλακιά (Χαλάστρα)  3.004
-Κορυφή  2.030
-Κιρτζαλάρ  (Άδενδρο)  808
-Καπουντζηλάρ, Καπουτζήδες (Πυλαία)  3.657
-Ζουμπάτες  (Τρίλοφος)  2.326
-Ντριμίγκλαβα (Δρυμός)  2.053
-Γραδεμπόριο  (Πεντάλοφος)  740
-Γιουντζήδες  (Κύμινα)  1.441

Κοινότητα Επανομής :
1.Επανομή 3.430
2. Όρμος Επανομής 47
3.Ακμαντζαλί (Λάκκωμα) 301
4. Καράμπουρνου Άνω  18
5. Καράμπουρνου Κάτω  191
6. Καράμπουρνου Μπουγιούκ  19
7. Μεσμέρ (Μεσημέρι)  118
8. Μπαχτσέ Τσιφλίκ (Νέοι Επιβάτες)  43
9. Νιχώρ (Νεοχώρι)  87
10. Σεντζελί (Ξηροκώμη)   81
11. Χατζή Μπαλή (Περαία)  27
12. Μετόχι Αγίου Παύλου  50
13. Μετόχι Τσαλή 35

Σύνολο Υποδιοίκησης Θεσσαλονίκης  218.436 (116.536 άνδρες και 101.900 γυναίκες)
Σύνολο νομού Θεσσαλονίκης (συμπεριλαμβανομένων των υποδιοικήσεων Θεσσαλονίκης, Ημαθίας, Πέλλας, Κατερίνης, Κιλκίς, Χαλκιδικής και Αγίου Όρους 407.238 (214.138 - 193.100) 

Πολιτειογραφικά της Θεσσαλονίκης
Σύμφωνα με τον Σπύρο Λουκάτο, η πόλη της Θεσσαλονίκης με την περιφέρεια της αποτελούσε κατά την δεκαετία του 1910 μια από τις υποδιοικήσεις, στις οποίες διοικητικά χωρίζονταν ο ομώνυμος νομός. Τον Μάρτη του 1916 τα στατιστικά στοιχεία που έχουμε αφορούν τον πληθυσμό της πόλης της Θεσσαλονίκης και την εθνολογική του σύνθεση.
Ο πληθυσμός της πόλης της Θεσσαλονίκης, τον Μάρτιο του 1916 ανερχόταν σε 165.704 άτομα ,συγκριτικά με το 1913 παρουσιάζει αύξηση κατά 7.815 άτομα. Συγκριτικά με τους άλλους νομούς της Μακεδονίας συγκέντρωνε το 50,93% του συνόλου του πληθυσμού τους. Η πόλη της Θεσσαλονίκης ήταν κατά την συνθήκη του Βουκουρεστίου 1913, το σημαντικότερο κέντρο της Ελληνικής Μακεδονίας.
Η εθνολογική σύνθεση του πληθυσμού της πόλης της Θεσσαλονίκης το Μάρτιο του 1916 ήταν ως εξής: Έλληνες 68.205, ποσοστό 41,16% του πληθυσμού της πόλης, Εβραίοι 61.400, ποσοστό 37,05% , Μουσουλμάνοι 30.000, ποσοστό 18,10% , ξένοι 4.300, ποσοστό 2,59% και τέλος Βούλγαροι 1.800, ποσοστό 1,08% του συνόλου του πληθυσμού της πόλης . Σύμφωνα με αυτές τις πληροφορίες βλέπουμε πως τον Μάρτη του 1916 υπερείχε το ελληνικό στοιχείο και ακολουθούσε το εβραϊκό και τρίτο το μουσουλμανικό. Αυτά ήταν τα κύρια στοιχεία εθνολογικού χαρακτήρα της πόλης της Θεσσαλονίκης, με μικρή παρουσία των Βουλγάρων και των άλλων ξένων.

Τα 12 διοικητικά τμήματα
Η διοικητική διαίρεση της πόλης της Θεσσαλονίκης ,σύμφωνα με έκθεση του οικονομικού εφόρου με ημερομηνία 22 Αυγούστου / 2 Σεπτεμβρίου 1917, ήταν σε 12 διοικητικά τμήματα με καθορισμό των ορίων του καθενός.
Το πρώτο τμήμα περικλείονταν από την λεωφόρο της Εθνικής Αμύνης μέχρι τα ανατολικά προάστια της πόλης, το δεύτερο περικλειόταν ανάμεσα στις οδούς Εθνικής Αμύνης, Νίκης, Αγίου Νικολάου και Εγνατίας, το τρίτο περικλειόταν ανάμεσα στις οδούς Αγίου Νικολάου, Νίκης, Βενιζέλου και Βασιλέως Ηρακλείου , το τέταρτο τμήμα βρισκόταν ανάμεσα στις οδούς Αγίου Νικολάου, Βασιλέως Ηρακλείου, Βενιζέλου και Εγνατίας, το πέμπτο περικλειόταν ανάμεσα στις οδούς Βενιζέλου, Νίκης, Αλεξάνδρου και Βασιλέως Ηρακλείου, το έκτο ανάμεσα στις οδούς Βενιζέλου, Βασιλέως Ηρακλείου, Μ. Αλεξάνδρου και Εγνατίας, το έβδομο ανάμεσα στις οδούς Εγνατίας, Μ. Αλεξάνδρου, Ολ. Διαμαντή και Λέοντος Σοφού, το όγδοο τμήμα περικλειόταν ανάμεσα στις οδούς Λέοντος Σοφού, Εγνατίας έως την γέφυρα του σιδηροδρομικού σταθμού Κωνσταντινουπόλεως, Κουντουριώτη, Μ. Αλεξάνδρου και Ολ. Διαμαντή, το ένατο ανάμεσα στις οδούς Εθνικής Αμύνης , Αγίου Δημητρίου, Βενιζέλου και Εγνατίας, το δέκατο ανάμεσα στις οδούς Αγίας Παρασκευής και Εγνατίας, το ενδέκατο ανάμεσα στις οδούς Αγίου Δημητρίου, Αγίας Παρασκευής έως και το Επταπύργιο και τέλος το δωδέκατο τμήμα περικλειόταν ανάμεσα στις οδούς Αγίας Παρασκευής, 26ης Οκτωβρίου και από εκεί έως τα δυτικά προάστια της πόλης.

Πηγή: Λουκάτος Δ. Σπύρος, "Πολιτειογραφικά Θεσσαλονίκης, Νoμού και Πόλης, στα μέσα της δεκαετίας του 1910", Η Θεσσαλονίκη μετά το 1912, Συμπόσιο 1985, Δήμος Θεσσαλονίκης 1986, σελ. 101-129.