Η κατάθεση Χρυσοχόου υπέρ του δωσίλογου Παπαστρατηγάκη

Το φύλλο της Νέας Ευρώπης την επομένη του "Μαύρου Σαββάτου" με το όνομα Παπαστρατηγάκη στην κιορυφή

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Στις 20 Μαΐου 1948 γινόταν στο Ειδικό Δικαστήριο Θεσσαλονίκης η εκδίκαση της αίτησης ανακοπής που είχε υποβάλει ο δωσίλογος δημοσιογράφος Μιχαήλ Παπαστρατηγάκης, διευθυντής της φιλοναζιστικής εφημερίδας της Θεσσαλονίκης «Νέα Ευρώπη» τα χρόνια της Κατοχής, με την οποία ζητούσε την ανακοπή της με αριθμό 216 του 1945 απόφασης του ίδιου δικαστηρίου, με την οποία είχε καταδικαστεί ερήμην σε ισόβια δεσμά με την κατηγορία ότι διατηρούσε στενή συνεργασία με τους Ναζί και πρόσφερε υπηρεσίες στις δυνάμεις κατοχής.

Συγκεκριμένα ο Παπαστρατηγάκης, για τον οποίο ο επίτροπος του ειδικού δικαστηρίου είχε ζητήσει να του επιβληθεί η ποινή του θανάτου, κατηγορούνταν ότι έγινε όργανο του εχθρού και διέδωσε την προπαγάνδα του, κατηγορίες με τις οποίες δικάστηκαν στην ίδια δίκη άλλοι 16 κατηγορούμενοι δωσίλογοι δημοσιογράφοι που υπήρξαν εκδότες, διευθυντές και αρθρογράφοι των εφημερίδων «Νέα Ευρώπη» και «Απογευματινή» καθώς και του Γερμανικού Γραφείου Προπαγάνδας που πρόβαλλαν τις θέσεις των χιτλερικών.

Ο ισχυρισμός του δωσίλογου δημοσιογράφου ήταν ότι «δεν ενεφανίσθη κατά την ερήμην δίκην ουχί εξ αμελείας, αλλά λόγω ανωτέρας βίας, ήτοι ευρισκόμενος εν Βιέννη». Γιατί βρέθηκε στη Βιέννη; Για τουρισμό, για δημοσιογραφική αποστολή ή πάλι για μπίζνες; Οχι. Είχε καταφύγει εκεί στα τέλη Σεπτεμβρίου 1944 με το «τρένο της μεγάλης φυγής», την αμαξοστοιχία που μετέφερε σε δύο βαγόνια μεγαλόσχημους συνεργάτες των κατακτητών που προτίμησαν να καταφύγουν στη Γερμανία και την κατεχόμενη από αυτήν Αυστρία.

Μ.Παπαστρατηγάκης

Είχαν εύκολα τα «συγχωροχάρτια»

Η δίκη ακύρωσης της ποινής των ισοβίων που του είχε πρωτόδικα επιβληθεί έγινε κυριολεκτικά την περίοδο που ο Εμφύλιος Πόλεμος βρισκόταν στην κορύφωσή του και οι μάχες συνεχίζονταν σκληρά. Σε μια εποχή κατά την οποία έπαιρναν μαζικά «συγχωροχάρτια» από την πολιτική και δικαστική εξουσία σχεδόν όλοι όσοι είχαν προσφέρει υπηρεσίες στον κατακτητή, προκειμένου να στρατευτούν στον αγώνα κατά των ανταρτών του ΔΣΕ και του «επαράτου κομμουνισμού».

Ποιος όμως ήταν ο Παπαστρατηγάκης; Δεν ήταν τυχαίο πρόσωπο. Στην περίοδο της δικτατορίας Μεταξά υπήρξε ένας από τους έμπιστους του δικτάτορα στην επιτροπή λογοκρισίας. Και καθώς ήταν φανατικά γερμανόφιλος, ναζιστής και θαυμαστής του Χίτλερ, λίγο αφότου οι Γερμανοί εισέβαλαν και κατέκτησαν τη χώρα μας ο διευθυντής του γραφείου Τύπου της γερμανικής πρεσβείας Σβέμπερ τον έφερε από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη για να αναλάβει αρχικά αρχισυντάκτης και στη συνέχεια διευθυντής της φιλοναζιστικής εφημερίδας «Νέα Ευρώπη».

«Χωρίς ελληνική συνείδηση»

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες πολλών δημοσιογράφων που είχαν καταθέσει στη δίκη των δωσίλογων συναδέλφων τους, ο Παπαστρατηγάκης ήταν ο εμπνευστής έκδοσης της «Νέας Ευρώπης», πίστευε στη γερμανική νίκη, ήταν πεμπτοφαλαγγίτης και υπήρξε «το μάτι των Γερμανών στη “Νέα Ευρώπη”». Ενώ σύμφωνα με τον δικηγόρο Νικόλαο Αμπαδογιάννη που εργάστηκε ως ασυρματιστής στην εφημερίδα «Μακεδονία» κατά την περίοδο της Κατοχής, ο Παπαστρατηγάκης «δεν είχε ελαττωμένη, δεν είχε καθόλου ελληνική συνείδηση».

Είναι χαρακτηριστικοί οι πανηγυρισμοί της «Νέας Ευρώπης» για το «μαύρο Σάββατο» του Ιουλίου 1942, όταν οι ναζί συγκέντρωσαν χιλιάδες Εβραίους στην πλατεία Ελευθερίας προκειμένου να τους επιλέξουν έπειτα από καψόνια και βασανιστήρια για αποστολή στην εκτέλεση διάφορων δημόσιων έργων, από όπου πολλοί δεν γύρισαν ζωντανοί λόγω των πανάθλιων συνθηκών που επικρατούσαν εκεί.

Τα εγκώμια Χρυσοχόου και Κρανιωτάκη

Αθ. Χρυσοχόου

Η απόφαση του Ειδικού Δικαστηρίου Δωσιλόγων για τη διαγραφή της ποινής των ισόβιων δεσμών που αρχικά είχε επιβληθεί στον Παπαστρατηγάκη δεν ήρθε μόνη της, αλλά προέκυψε και μετά την κατάθεση δύο μαρτύρων υπεράσπισης που εμφανίστηκαν για να βεβαιώσουν «πόσο καλός Ελληνας» και πόσο «πατριώτης» ήταν ο δωσίλογος δημοσιογράφος. Οι μάρτυρες αυτοί ήταν ο πριν από την Κατοχή συνταγματάρχης ιππικού Αθανάσιος Χρυσοχόου, που στο μεταξύ είχε φτάσει στον βαθμό του υποστράτηγου ε.α., και ο φιλομοναρχικός Αθηναίος δημοσιογράφος Νικόλαος Κρανιωτάκης, που κατά την Κατοχή υπήρξε διευθυντής της φιλοϊταλικής εφημερίδας «Πρωινός Τύπος», είχε τοποθετηθεί από τον δικτάτορα Ι. Μεταξά υφυπουργός Συγκοινωνίας επί 4ης Αυγούστου και είχε προκαλέσει πάταγο το 1933, όταν είχε απαιτήσει να επιβληθεί στους Μικρασιάτες πρόσφυγες να φορούν κίτρινα περιβραχιόνια ώστε να διακρίνονται από τους υπόλοιπους Έλληνες.

Ο Χρυσοχόου στην κατάθεσή του, δικαιολογώντας τη στενή σχέση του Παπαστρατηγάκη με τους Γερμανούς, την απέδωσε στην πίστη του στη γερμανική νίκη, ενώ παράλληλα δήλωσε ότι τον διευκόλυνε στο άχαρο έργο  που εργολαβικά είχε αναλάβει για την κατασυκοφάντηση του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης.

Η κατάθεση Χρυσοχόου από τα επίσημα πρακτικά της δίκης Παπαστρατηγάκη στο Δικαστήριο Δωσιλόγων

Διαβάζουμε την κατάθεσή του στα επίσημα πρακτικά της δίκης της 20-5-1948: Αθανάσιος Χρυσοχόου: «Η εντύπωσίς μου διά τον κατηγορούμενον είναι ότι πιστεύων ούτος εις την νίκην των Γερμανών, ειργάσθη ίνα φέρη κάτι εις την ελληνικήν υπόθεσιν. Πολλάκις μοι διευκόλυνεν ο κατηγορούμενος εις την υπηρεσίαν μου, δημοσιεύων διάφορα άρθρα ίνα διαφωτισθεί ο λαός ότι το ανταρτικόν κίνημα ήτο καταστρεπτικόν. Η αντικομμουνιστική προπαγάνδα έπρεπε να γίνει διότι το ΕΑΜ εφάνη με εθνικόν προσωπείον και ο κόσμος δεν εγνώριζε τας κακουργίας του και ούτω επεβάλλετο η καταπολέμησις των πλοκάμων της οργανώσεως αυτής. Τον καιρόν εκείνον οι Γερμανοί εχρησιμοποίησαν εθνικόφρονας και τους υπεχρέωσαν να γράφουν άρθρα κατά του κομμουνισμού. Ουδείς έδιδε πίστιν εις τα άρθρα της “Νέας Ευρώπης”».

Με τη σειρά του ο Ν. Κρανιωτάκης, που αργότερα υπήρξε και πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ, ανάφερε στην κατάθεσή του: «Τα άρθρα του κατηγορουμένου Παπαστρατηγάκη ήταν αντικομμουνιστικά. Ο κατηγορούμενος είναι πατριώτης και φοβερός αντικομμουνιστής. Ούτος ηναγκάσθη να φύγει εις την Γερμανίαν διότι ηπειλείτο από τους κομμουνιστάς».

Ετσι λοιπόν, με βάση το κλίμα εκείνης της εποχής αλλά και τις καταθέσεις των δύο μαρτύρων, ο δωσίλογος δημοσιογράφος με την τόσο μεγάλη προδοτική ναζιστική δράση αποδόθηκε στην κοινωνία ως… λευκή περιστερά.

Οι δωσίλογοι δημοσιογράφοι της Θεσσαλονίκης

Η πλειοψηφία των επαγγελματιών δημοσιογράφων της Θεσσαλονίκης στάθηκε απέναντι στους κατακτητές και αρνήθηκε να προσφέρει υπηρεσίες στους Ναζί, είτε γράφοντας στις δύο ημερήσιες εφημερίδες που εκδίδονταν από αυτούς, τη "Νέα Ευρώπη" και την "Απογευματινή" ή στο Γερμανικό Γραφείο Τύπου που συντόνιζε τη χιτλερική προπαγάνδα. 

Υπήρξαν όμως και στρατευμένοι στη ναζιστική υπόθεση δημοσιογράφοι, όπως οι Πέτρος Ωρολογάς, Μιχάλης Παπαστρατηγάκης, Νίκος Φαρδής της φασιστικής- αντιεβραϊκής οργάνωσης «ΕΕΕ», Νίκος Καμμώνας, Ευριπίδης Χειμωνίδης, Ξενοφών Γιοσμάς κ.ά., που δημοσίευαν συχνά στις παραπάνωεφημερίδες άρθρα τους με φιλογερμανικό –αντικομμουνιστικό περιεχόμενο.  Σύμφωνα με τον μελετητή της ιστορίας της πόλης,  Απόστολο Παπαγιαννόπουλο, οι δημοσιογράφοι αυτοί, 17 τον αριθμό, συχνά ακόμα με τα άρθρα τους στις παραπάνω γερμανόφιλες εφημερίδες, εκβίαζαν και απειλούσαν Θεσσαλονικείς (κυρίως ευκατάστατους Εβραίουςέμπορους και επιχειρηματίες) με στόχο οικονομικά οφέλη και κέρδη. 1

Από τη δίκη των δωσίλογων δημοσιογράφων

Πολλοί απ΄ αυτούς είχαν επίσης τοποθετηθεί σε περίοπτες δημόσιες θέσεις όπως ο Νίκος Φαρδής που έγινε διευθυντής του Γερμανικού Γραφείου Τύπου της Θεσσαλονίκης. Πολλοί επίσης ως «ανταμοιβή» ορίστηκαν «μεσεγγυούχοι» από την «Υπηρεσία Διαχείρισης Ισραηλιτικών Περιουσιών» (ΥΔΙΠ) που συγκρότησαν οι Γερμανοί για τα κτίσματα και οικόπεδα των Εβραίων που άφηναν πίσω τους στην πόλη όταν μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα εξόντωσης ΄Αουσβιτς –Μπιργκενάου και Νταχάου της Κεντρικής Ευρώπης. 

Οι περισσότεροι όμως δημοσιογράφοι της Θεσσαλονίκης, μέλη της «΄Ενωσης Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Μακεδονίας - Θράκης»(ΕΣΗΕΜΘ), αρνήθηκαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές και να προσφέρουν σ΄ αυτούς υπηρεσίες. Στα τέλη του φοβερού χειμώνα του 1941 μάλιστα 22από αυτούς θα υπογράψουν μυστικό «Πρωτόκολλο Τιμής» με το οποίο δεσμεύονταν να μην προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στα έντυπα που εκδίδονταν από τους κατακτητές, παρά μόνο στις εφημερίδες οι οποίες θα εξέφραζαν τις εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις και θα άγγιζαν τον παλμό και τη φλόγα για αντίσταση του σκλαβωμένου ΄Εθνους.2

1. Απόστολος Παπαγιαννόπουλος, "Ο δωσιλογισμός στη Θεσσαλονίκη στα χρόνια της Κατοχής (1941-1944), περιοδικό Δίαυλος, τεύχος 6, Μάρτιος 2018, σ. 48-50

2. Γεράσιμος Δώσσας, "Ο Τύπος και η πολιτική ιστορία της Θεσσαλονίκης", ομιλία σε εκδήλωση του Δήμου Θεσσαλονίκης και της Εθνικής Τράπεζας με θέμα Η νεότερη ιστορία της Θεσσαλονίκης και ο Τύπος (Πρακτικά), Θεσσαλονίκη 1993, σ. 39

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Ντοκουμέντο" στις 27 Νοεμβρίου 2022