Ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός: Η Α΄ Παμμακεδονική Συνδιάσκεψη του ΕΑΜ

Τα μέλη του Δυτικομακεδονικού συμβουλίου της ΕΠΟΝ Άνθιμος Χατζηανθίμου, Μιχάλης Κούσης, Νίκος Πελεκάνος, Γιώργος Καφταντζής, Άγγελος Διαμαντόπουλος, και Νίκος Γιωργαλής στον Πεντάλοφο 

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Στις 27 Οκτωβρίου 1943, άρχιζε τις εργασίες της η Παμμακεδονική Συνδιάσκεψη του ΕΑΜ, που αποτέλεσε το πιο μεγάλο πολιτικό και αγωνιστικό γεγονός εκείνης της εποχής για τη σκλαβωμένη Βόρεια Ελλάδα. Η συνδιάσκεψη πραγματοποιήθηκε στη γραφική Σκουτέρνα, το σημερινό Ελατοχώρι Πιερίας, ένα όμορφο χωριό, τοποθετημένο στους ανατολικούς πρόποδες των Πιέριων Ορέων, σε υψόμετρο 780 μέτρα. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, τόπος του συνεδρίου ήταν ο κοντινός συνοικισμός της Ελαφίνας.

Ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης Γεώργιος Παπαγεωργίου που υπήρξε στέλεχος του ΕΛΑΣ στην περιοχή και είχε πάρει μέρος στη Συνδιάσκεψη, στο βιβλίο του "Παραλειπόμενα της Εθνικής Αντίστασης" μας άφησε πολύτιμες πληροφορίες για τις εργασίες της. Όπως έγραψε:

"Ήμουν ένας από εκείνους που παρακολούθησε ανελλιπώς τις εργασίες της και θα αναφέρω περιστατικά που έχουν σημασία.

Πρώτη φορά και εμείς οι ίδιοι οι μαχητές του ΕΛΑΣ νιώσαμε τόσο βαθιά πόσο μεγάλη ήταν η αγωνιστικότητα των πατριωτών της Βόρειας Ελλάδας και πόσο πλατύ και ισχυρό το ΕΑΜ σαν εθνικοαπελευθερωτικό μέτωπο σ' αυτή την περιοχή. Μας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση το γεγονός ότι από την πλευρά του ποταμού Αλιάκμονα και πιο πολύ από την περιφέρεια Βέροιας, οι αντιπρόσωποι που έρχονταν μονάχα που δεν ήτα συντεταγμένοι. Δεν σταματούσαν να περνούν από τα χωριά Μετόχι και Σφηκιά, όπου υπήρχαν πορθμεία (σάλια), η μια ομάδα πίσω από την άλλη.

Το πέρασμα από το Πολυδέντρι

Οι περισσότερες ομάδες περνούσαν από το χωριό Πολυδέντρι (Κόκκοβα), όπου τους έδινε συνδέσμους το τάγμα μας, για να τους οδηγήσουν στη Σκουτέρνα, στο χωριό όπου θα συνερχόταν η Συνδιάσκεψη. Και όλα αυτά γίνονταν σε περίοδο όπου στη Βέροια, εκτός από τους Γερμανούς και τους γκεσταμπίτες, δρούσαν και τα εθνοπροδοτικά ένοπλα τμήματα του συνταγματάρχη Πούλου που φορούσαν και γερμανικές στολές.

Από την περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης είχαν σταλεί με αφάνταστους κινδύνους τρεις αντιπρόσωποι, ένας από τους οποίους ήταν ο Άγγελος Παπατζάμος από τα χωριά του Παγγαίου, με τον οποίο κάναμε από τότε καλή γνωριμία.

Η Σκουτέρνα πλημμύρισε κυριολεκτικά από πατριώτες των χωριών της περιφέρειας Κατερίνης και από την ίδια την Κατερίνη. Ο ενθουσιασμός τους δεν περιγράφεται.

Στη Συνδιάσκεψη μίλησαν αντιπρόσωποι από όλες τις εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις, καθώς και από τα κόμματα τα οποία μετείχαν στο ΕΑΜ και έκαναν απολογισμό της δράσης τους, δράσης υπέροχης πατριωτικής και πλούσιας σε επιτυχίες".

Ο Γραμματέας της Παμμακεδονικής 

Επιτροπής του ΕΑΜ, Νίκος Δηλαβέρης

Η ομιλία του Ν. Δηλαβέρη
Από τους ομιλητές που μου έκαναν περισσότερη εντύπωση, ήταν ο Νίκος Δηλαβέρης, 1 τότε γραμματέας του ΕΑΜ Μακεδονίας. Ήταν από τους πιο συγκεκριμένους και εισχωρούσε στην ουσία των θεμάτων για τα οποία μίλησε. Πιο πολύ αυτό έγινε τη δεύτερη ημέρα, η οποία αφιερώθηκε στην εξέταση οργανωτικών προβλημάτων. 

Ο ήρωας Θάνος Φείδας

Κατά την πρώτη ημέρα, κεντρικός ομιλητής ήταν ο δικηγόρος Ζιάκας 2 και επακολούθησαν οι χαιρετισμοί, οι οποίοι περιείχαν και σπουδαία θέματα, αλλά και άφθονες ρητορικές φιοριτούρες (διανθίσματα), οι οποίες δεν λείπουν κατά κανόνα σε όλες τις παρόμοιες περιστάσεις. Καλοί ρήτορες ήταν πολλοί αντιπρόσωποι.

Ο πνευματικός ηγέτης της Εθνικής

Αντίστασης, Μητροπολίτης Ιωακείμ

Εντύπωση και ιδιαίτερα στους χωρικούς, έκανε η ομιλία του μητροπολίτη Κοζάνης Ιωακείμ. 3 Χρόνια αυτοί άκουγαν από διάφορους επιτήδειους ότι οι αγωνιστές του λαού θα κάψουν τις εκκλησίες, θα σκοτώσουν τους κληρικούς και άλλα παρόμοια. Οι χωρικοί αυτοί κατάλαβαν πιο πολύ εκείνο που τους έλεγαν τα στελέχη του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ: ότι η θρησκευτική πίστη πρέπει να είναι σεβαστή για όλους, αλλά και ζήτημα συνείδησης για τον καθένα. Καθένας δηλαδή μπορεί να πιστεύει, όπως αυτός νομίζει. Ή και να μην πιστεύει.

Περισσότερα δεν θα γραφτούν γι' αυτή τη Συνδιάσκεψη. Εκείνο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι αναπτέρωσε πιο πολύ το αγωνιστικό φρόνημα εκείνων που αγωνίζονταν (πολιτών και ανταρτών) και προσέλκυσε στην απελευθερωτική δράση και άλλα στρώματα πατριωτών, τα οποία μέχρι τότε δεν είχαν περάσει στην ενεργητική αντίσταση”, κατέληγε η περιγραφή του Παπαγεωργίου. 4

Όπως εξιστόρησε ο Γιώργος Καφταντζής, μετά το τέλος αυτού του Α΄Παμμακεδονικού συνεδρίου του ΕΑΜ, μία ομάδα συνέδρων περνώντας τον Αλιάκμονα, έπεσε σε ένα τμήμα Γερμανών και Παοτζήδων, με συνέπεια στη μάχη που επακολούθησε να σκοτωθούν και να τραυματιστούν μερικοί. 5

Το δημοσίευμα της μυστικής εφημερίδας "Ελευθερία" για τις αποφάσεις της Συνδιάσκεψης

Στόχος η Εθνική Ενότητα
Στις αποφάσεις της Α΄ Παμμακεδονικής Συνδιάσκεψης του ΕΑΜ, που δημοσιεύθηκαν λίγο αργότερα στη μυστική εφημερίδα της Αντίστασης Ελευθερία, οργάνου της Παμμακεδονικής Επιτροπής του ΕΑΜ, υπερτονίζονταν η ανάγκη επίτευξης εθνικής ενότητας. Καθώς όπως υπογραμμίζονταν:

“Βασική προϋπόθεση της εθνικής μας απελευθέρωσης και της λαοκρατίας, είναι: Η πραγματοποίηση της εθνικής ενότητας μέσα στις γραμμές του ΕΑΜ. Η κατάκτηση και οργάνωση ολόκληρου του λαού μας, ανεξάρτητα από πολιτικές και ιδεολογικές διαφορές, έξω από τους προδότες πεμπτοφαλαγγίτες και η μαχητικοποίησή του μέσα στους καθημερινούς παλλαϊκούς αγώνες του γύρω από τα καθημερινά προβλήματα της ζωής του”.

Άλλα ζητήματα που θίγονταν σ' εκείνες τις αποφάσεις, ήταν η ισχυροποίηση του ΕΛΑΣ Μακεδονίας με τη συμπλήρωση και ενίσχυση των ΙΧ και Χ Μεραρχιών του καθώς και της υπό συγκρότηση τότε ΧΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, η οργάνωση της επιμελητείας του αντάρτη, η οργάνωση σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της περιοχής ενός ισχυρού εφεδρικού ΕΛΑΣ, η ενδυνάμωση του αγώνα κατά των Βουλγάρων κατακτητών, η αποφασιστική αντιμετώπιση των ένοπλων συμμοριών των εθνοπροδοτών στη Βόρεια Ελλάδα, η μετατροπή του ΕΑΜ σε πανεθνικό, παλλαϊκό οργανισμό, η θαρραλέα ανάδειξη στελεχών, η ανάπτυξη του γυναικείου κινήματος, η καλύτερη οργάνωση της “Εθνικής Αλληλεγγύης” και τέλος η ανάπτυξη και μαζικοποίηση της πάλης του λαού “ενάντια στην πείνα, στην τρομοκρατία, στην επιστράτευση”. 6

Έκθεση της Επιτροπής Περιοχής Μακεδονίας του ΕΑΜ αναφέρει ότι στην Α΄ Παμμακεδονική Συνδιάσκεψη του ΕΑΜ, στις 27-10-1943, αντιπροσωπεύονταν 150.000 οργανωμένα μέλη από την Κεντρική και τη Δυτική Μακεδονία. Στις αρχές του 1944 τα οργανωμένα μέλη του ΕΑΜ στη Μακεδονία (πλην της βουλγαροκρατούμενης Ανατολικής Μακεδονίας), ανέρχονταν σε 450.000, σε σύνολο 1.520.000 που διέθετε το ΕΑΜ σε όλη τη χώρα. 7

Στελέχη της ΕΠΟΝ Θεσσαλονίκης στην οδό Εθνικής Αμύνης το 1943. Διακρίνονται μεταξύ άλλων οι Γρ. Αποστολίδης, Ελένη Γραμματικοπούλου, Τάντα Βαλλίδου, Χάρης Τάλλαρος, Τάκης Χασήρ, Ισμήνη Τζώρτζη, Σωκράτης Κεσανίδης

Η Παμμακεδονική Συνδιάσκεψη της ΕΠΟΝ

Πρέπει να πούμε ότι λίγες ημέρες πριν την Παμμακεδονική Συνδιάσκεψη του ΕΑΜ, είχε πραγματοποιηθεί το διήμερο 20 και 21 Οκτωβρίου 1943, στο ορεινό χωριό Καταφύγι των Πιέριων, σε υψόμετρο 1.400 μέτρων, μια ανάλογη Παμμακεδονική Συνδιάσκεψη, της ΕΠΟΝ αυτή τη φορά, που επίσης αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στην πορεία του απελευθερωτικού μας αγώνα.

Τρεις από τους συνέδρους: Τάκης Χασήρ, Τάντα

Βαλλίδου και Αλέξανδρος Τριανταφυλλίδης

Στην αντιπροσωπεία της Θεσσαλονίκης είχαν συμπεριληφθεί όλα σχεδόν τα ανώτερα στελέχη της ΕΠΟΝ εκείνης της εποχής, όπως οι Βαγγέλης Βασβανάς, Λευτέρης Ελευθερίου, Άνθιμος Χατζηανθίμου, Γιώργος Καφταντζής, Λεόντιος Τριανταφυλλίδης, Στράτος Ευστρατιάδης, Ισμήνη Τζώρτζη, Πάνος Θασίτης, Κούλα Ελευθεριάδου, Τάκης Χασηρτζόγλου (Χασήρ), Βαγγέλης Σακελλάρης, Γιώργος Αποστολίδης, Βασίλης Τρωϊάνος, Τέλος Σαλαπασίδης, Τάντα Βαλλίδου, Άννα Εφραιμίδου, Στέφανος Φαρδέλλας, Μανόλης Βάσσος, Ανδρέας Σεπετίδης, Ηλίας Γαργάλας κ.α. Έμειναν πίσω στη Θεσσαλονίκη λίγα στελέχη της νεολαίας, όπως η Κατίνα Καρά (Άννα) για να κρατήσουν την οργάνωση.

Η εξιστόρηση του Γ. Καφταντζή
Σύμφωνα με την περιγραφή που μας άφησε ένας από τους συνέδρους, ο Γιώργος Καφταντζής:

“Φύγαμε από τη Θεσσαλονίκη σχηματίζοντας μικρές ομάδες, άλλοι με λεωφορεία γκαζοζέν, άλλοι με τρένο και μερικοί, οι παράνομοι, με τα πόδια ή χωριάτικα κάρα, για τον πρλώτο μας σταθμό τη Βέροια. Από κει μόλις νύχτωσε, ακολουθώντας έναν οδηγό, κινήσαμε όλοι μαζί για τα Πιέρια.

Γιώργος Καφταντζής

Βάδιζα στη μέση περίπου της παράξενης εκείνης φάλαγγας των σιωπηλών ανθρώπων, που γλιστρούσαν ο ένας πίσω από τον άλλο σαν φαντάσματα στην άγρια νύχτα. Και να ξαφνικά κάποια στιγμή, μέσα στα πυκνά καλάμια κοντά στον Αλιάκμονα, αντιλαμβάνομαι πως δεν έρχονταν οι άλλοι πίσω μου. Ο Στράτος Ευστρατιάδης που με ακολουθούσε, αργοπόρησε λιγάκι, μ' έχασε από τα μάτια, κι έτσι αποκόπηκαν. Το επεισόδιο μπορούσε να έχει τραγικές συνέπειες, αφού οι ξεκομένοι μήτε να φωνάξουν μπορούσαν, μήτε να βρουν το πέρασμα του ποταμού ή να γυρίσουν πίσω χωρίς τον οδηγό και ο κίνδυνος να πέσουν σε καμιά ενέδρα ήταν σοβαρός και άμεσος. [...] Ευτυχώς οι ξεκομένοι στάθηκαν εκεί που χώρισαν. Έτσι τους βρήκε εύκολα ο οδηγός μας και σε λίγο περάσαμε όλοι μαζί τον Αλιάκμονα από το μέρος που τα νερά του έφταναν ως το γόνατο. Μόλις όμως πατήσαμε στην άλλη όχθη ακούστηκε ένα “άλτ” και καμιά δεκαριά οπλισμένοι άντρες πετάχτηκαν μπροστά μας. Παγώσαμε. Ζήτησαν σύνθημα. Το έδωσε νομίζω ο Βασβανάς και τότε ο αρχηγός της ομάδας Ορέστης Τζώρτζης, αδελφός της Ισμήνης, είπε πως ήταν αντάρτες του ΕΛΑΣ και είχαν διαταγή να μας συνοδέψουν τιμητικά ως την Κόκοβα. Η συγκίνηση που βλέπαμε για πρώτη φορά αντάρτες μας συγκλόνιζε”. 8

Λευτέρης Ελευθερίου

Η μαρτυρία του Λ. Ελευθερίου
Ανάμεσα στους συνέδρους, και μάλιστα στο προεδρείο του, ήταν και ο δεύτερος γραμματέας της ΕΠΟΝ Θεσσαλονίκης Λευτέρης Ελευθερίου που μας άφησε τη δική του μαρτυρία για εκείνη την ιστορική συνδιάσκεψη:

“Στο συνέδριο αυτό, πήραν μέρος εκατοντάδες αντιπρόσωποι από όλες σχεδόν τις οργανώσεις της Μακεδονίας. Παραβρέθηκαν ο μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ, ο Σταμάτης (Σταύρος Γιαννακόπουλος) επικεφαλής των ανταρτοεπονιτων του ΕΛΑΣ, αντιπρόσωωποι του ΕΑΜ Μακεδονίας-Θράκης, της 10ης και 9ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ και χιλιάδες κόσμος από τα γύρω χωριά.

Ο Γραμματέας του Παμμακεδονικού

Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, Β. Βασβανάς

Ο χώρος του συνεδρίου, μέσα κι έξω από το Σχολείο του χωριού, είχε στολιστεί με πολλές συμμαχικές σημαίες, λουλούδια και μεγάλα πανό γεμάτα συνθήματα. Το συνέδριο αρχίζει με μια παρέλαση των αζντιπροσωπειών με επικεφαλής το σημαιοφόρο της κυανολεύκου και πρώτη εξάδα στο προεδρείο της ΕΠΟΝ Μακεδονίας, τους Βαγγέλη Βασβανά, Σταύρο Παπαδόπουλο, Χριστόδουλο Φραγκουδάκη (Κώστας), Λευτέρη Ελευθερίου (Νίκος), τον Παύλο Κομνηνό της περιφέρειας Θεσσαλονίκης και τον Πέτρο Διβέρη της Ανατολικής Μακεδονίας. [...]

Ένας-ένας οι αντιπρόσωποι ανέβαιναν στο βήμα, μετέφεραν τον επονίτικο χαιρετισμό του τόπου τους, μιλούσαν για τη δράση της οργάνωσής τους. Εισηγητής της πρώτης μέρας είχε οριστεί ο Βαγγέλης Βασβανάς. Επειδή όμως αρρώστησε, την εισήγηση έκανε ο Άνθιμος Χατζηανθίμου (Γιάννης Μακεδόνας). Το βράδυ της δεύτερης μέρας έκανε την έκθεση δράσης της ΕΠΟΝ Μακεδονίας ο Βαγγέλης Βασβανάς. Ακολούθησε η εκλογή Συμβουλίου περιοχής Μακεδονίας της ΕΠΟΝ και του προεδρείου της και το Συνέδριο έκλεισε με τον εθνικό μας ύμνο. Οι εργασίες πλαισιώθηκαν με πλούσιο καλλιτεχνικό πρόγραμμα δίνοντας έτσι ένα αληθινό πολιτιστικό τόνο”. 9

Ο Άνθιμος Χατζηανθίμου ενώ καταθέτει στεφάνι της
ΕΠΟΝ στην προτομή του Βόιτση, 25 Μαρτίου 1943

Μία συνάντηση με τον Άνθιμο

Αμέσως μετά την Παμμακεδονική συνδιάσκεψη της ΕΠΟΝ, ακολούθησαν συνδιασκέψεις της νεολαιίστικης οργάνωσης στις περισσότερες περιοχές της Μακεδονίας. Στη σχετική συνάθροιση της ΕΠΟΝ του νομού Καστοριάς συμμετείχε και ο Τάκης Κωστόπουλος που έγραψε στα απομνημονεύματά του:
Το φθινόπωρο του 1943 οργανώσαμε την πρώτη περιφερειακή συνδιάσκεψη της ΕΠΟΝ στο Καστανόφυτο. Ήμουν εκλεγμένος εκπρόσωπος της ΕΠΟΝ Καστοριάς και πήρα μέρος. Στο βήμα ο εκπρόσωπος του γραφείου περιοχής Μακεδονίας-Θράκης, ο Γιάννης Μακεδόνας. Μένω κατάπληκτος σαν τον βλέπω. Ανεβαίνω στο βήμα, τον αγκαλιάζω και φωνάζω. «Άνθιμε». «Σκασμός», ήταν η απάντηση, «Γιάννης Μακεδόνας». Τότε κατάλαβα. Αυτό ήταν το ψευδώνυμο του Άνθιμου Χατζηανθίμου (Φιλώτα), του φλογερού ΕΠΟΝίτη που στεφάνωσε το άγαλμα του Βότση στις 25 Μαρτίου στη Θεσσαλονίκη κάτω από το βλέμμα των κατακτητών.
Η συνδιάσκεψη εξέλεξε τη Νομαρχιακή Επιτροπή του νομού Καστοριάς και η Επιτροπή το προεδρείο. Στην Επιτροπή και στο προεδρείο εκλέχτηκα κι εγώ γραμματέας, ο Μ. Σούμπασης, παλιός χωροφύλακας από την Πελοπόννησο, μέλος οργανωτικού, Γιώργος Αγγελάκης, διαφωτιστής. Μέλη: Όπη Μανάκα, γυναίκα του Σκοτίδα από το Άργος Ορεστικό, Γκέτσιος Μιχάλης, Αλκμήνη Σιμώτα, Αντωνία Καραφωτιά. Τα γραφεία της ΕΠΟΝ είχαν έδρα τους το χωριό Ομορφοκκλησιά (Γκάλιστα), του ΚΚΕ το Άνω Περιβόλι, του ΕΑΜ το Μελάνθιο. Οργώναμε τα χωριά, την ημέρα τα λεύτερα, τη νύχτα τα κατεχόμενα με σκοπό να οργανώσουμε τη νεολαία στην ΕΠΟΝ.
Κύρια φροντίδα μας η παροχή βοήθειας στα ένοπλα τμήματα. Εμείς συγκεντρώναμε τρόφιμα, οι ΕΠΟΝίτισσες έπλεκαν κάλτσες και πουλόβερ για τους μαχητές. Πλένουν τα ρούχα των αγωνιστών, κουβαλούν νερό και πολεμοφόδια στην πρώτη γραμμή.
Εκτός από τις περιοδείες στα χωριά του νομού επεκτεινόμαστε ως τα πιο απομακρυσμένα χωριά του Γράμμου, Αετομηλίτσα, (Ντένισκο), όπου και για πρώτη φορά εκτός από την ΕΠΟΝ και τον εφεδρικό ΕΛΑΣ καταπιάνομαι με την οργάνωση και την έκδοση της εφημερίδας της ΕΠΟΝ Καστοριάς «Οδηγητής» που κυκλοφορούσε κάθε εβδομάδα.10

Τα συνέδρια του ΕΑΜ στην υπόλοιπη χώρα

Σημειώνεται ότι εκείνη την εποχή, στο πλαίσιο των προσπαθειών ενδυνάμωσης των εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων είχαν πραγματοποιηθεί συνέδρια του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ και της Εθνικής Αλληλεγγυης σε πολλές περιοχές της χώρας. Έτσι, στις 9 Μαΐου 1943 συνήλθε στα Γρεβενά το Α΄ Επαρχιακό Συνέδριο του ΕΑΜ Γρεβενών με 600 αντιπροσώπους. Στο Μοναστήρι Κορώνας στην Καρδίτσα, πραγματοποιήθηκε στις 26 Ιουλίου 1943 το Α΄ Πανθεσσαλικό Συνέδριο του ΕΑΜ. Η Πανθεσσαλική Επιτροπή του ΕΑΜ, με 25 περίπου μέλη, θα συντόνιζε πλέον αυτόν το μηχανισμό. Στο συνέδριο παραυρέθηκαν τέσσερις με πέντε χιλιάδες άτομα σε μια πανηγυρική εκδήλωση που επισφράγισε τη δημιουργία της Ελεύθερης Ελλάδας. Ήταν εκεί και η βρετανική αντιπροσωπεία υπό τον Έντι Μάιερς, ο ΕΔΕΣ υπό το συνταγματάρχη Γκικόπουλο, η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ με τον Ορφέα Βλαχόπουλο (Παντελή Σίμο Καραγκίτση), το ΕΑΜ Ηπείρου με το γραμματέα της Πανηπειρωτικής γιατρό Στέφανο Καραΐσκο, αντιπροσωπείες από μονάδες του ΕΛΑΣ Θεσσαλίας και οι Σαράφης και Σαμαρινιώτης από το Γενικό Στρατηγείο.

Επίσης, στο Καρπενήσι είχε γίνει στις 22 Αυγούστου 1943 το Α΄ Περιφερειακό Συνέδριο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Φθιωτιδοφωκίδας-Ευρυτανίας με συμμετοχή 700 αντιπροσώπων από τις οργανώσεις του ΕΑΜ και τα τμήματα του ΕΛΑΣ των επαρχιών Φθιώτιδας-Λοκρίδας Δομοκού-Ευρυτανίας, αντιπρόσωποι των εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων ΕΑΜ Αγρινίου, Μεσολογγίου και αντιπροσωπεία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Θεσσαλίας.11

Στις αποφάσεις του συνεδρίου διαβάζουμε: «Βασική προϋπόθεση της εθνικής μας απελευθέρωσης και της λαοκρατίας είνε: Η πραγματοποίηση της εθνικής ενότητας, μέσα στις γραμμές του ΕΑΜ [δική μας υπογράμμιση]. Η κατάκτηση και οργάνωση ολόκληρου του λαού μας, ανεξάρτητα από πολιτικές και ιδεολογικές διαφορές, έξω από τους προδότες πεμπτοφαλαγγίτες αρχηγούς της ΠΑΟ-ΕΔΕΣ και των δορυφόρων τους […]» ενώ μπήκε ως στόχος για την οργάνωση «γερού ΕΛΑΣ» η συγκέντρωση 2.500.000 οκάδων στάρι σε δύο μήνες. 12

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Ο Νίκος Δηλαβέρης-Κωνσταντινίδης κατάγονταν από την Μπάλια της Μικράς Ασίας και η οικογένειά του μετά τη Μικρασιατική καταστροφή εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη. Ήταν ηλεκτρολόγος και εργαζόταν ως μηχανικός στο εργοστάσιο Αλατίνι. Μέλος του ΚΚΕ, από νεανική ηλικία, είχε κάνει δήλωση με εντολή του Μακεδονικού Γραφείου κ’ έμεινε στη Θεσσαλονίκη όπου είχε δημιουργήσει ένα μηχανισμό ενάντια στη δικτατορία Μεταξά. Ως επικεφαλής της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Θεσσαλονίκης, κυκλοφόρησε την πρώτη προκήρυξη λίγες μέρες μετά την εισβολή των Γερμανών, ενώ υπήρξε από τα ιδρυτικά στελέχη της πρώτης αντιστασιακής οργάνωσης «Ελευθερία». Για τη δράση του είχε επικηρυχτεί από τους κατακτητές. Με την ίδρυση του ΕΑΜ, ανέλαβε γραμματέας της Παμμακεδονικής Επιτροπής του ΕΑΜ Μακεδονίας ενώ ήταν και ο βασικός αρθρογράφος της εφημερίδας Ελευθερία, οργάνου του ΕΑΜ Μακεδονίας. Ο Νίκος Δηλαβέρης, σκοτώθηκε στις αρχές του 1948 στα Κρούσια, αγωνιζόμενος με το ΔΣΕ. (πηγή: Ήρωες και Μάρτυρες, εκδοτικό “Νέα Ελλάδα, Σεπτέμβριος 1954, σ. 63)
2. Ζιάκας, ήταν το ψευδώνυμο του αγωνιστή Γρεβενιώτη δικηγόρου Θάνου Φείδα, που ως Γενικός Γραμματέας του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδος (ΑΚΕ) είχε πάρει μέρος στις 15 Μαίου 1941 στην ίδρυση της μυστικής οργάνωσης Ελευθερία, που υπήρξε η πρώτη εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση στην Ελλάδα και μία από τις πρώτες σε ολόκληρη την κατεχόμενη από τους Ναζι Ευρώπη. Ο Θάνος Φείδας εκτελέστηκε από τους Γερμανούς, στην τούμπα του στρατοπέδου Παύλος Μελάς, στις 4 Μαρτίου 1944, μετά από φριχτά βασανιστήρια που είχε υποστεί προηγουμένως από τους άνδρες του ανθρωπόμορφου ταγματασφαλίτη Δάγκουλα. (πηγή: εφημερίδα Ελληνικός Βορράς, 10-14 Ιουνίου 1945 και Ανδρέα Βενιανάκη, Δάγκουλας, ο Δράκος της Θεσσαλονίκης. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2016)
3. Ο Μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ (Αποστολίδης) (1883-1962), γεννήθηκε στο Ορτάκιοϊ της Τουρκίας το 1883. Εκεί μεγάλωσε και σπούδασε. Το 1900 ενεγράφη στην Θεολογική Σχολή και απεφοίτησε το 1905. Μετά από εννέα χρόνια χειροτονήθηκε Μητροπολίτης και τοποθετήθηκε ποιμενάρχης στην Ιερά Μητρόπολη Μετρών και Αθύρων της Ανατολικής Θράκης. Η δραστηριότητα του τον έφερε αντιμέτωπο με το καθεστώς, γεγονός που έγινε αιτία να καταδιωχθεί από τις τουρκικές αρχές. Ο Μητροπολίτης διέφυγε την σύλληψή του περνώντας στην Ελλάδα, η τουρκική δικαιοσύνη όμως τον καταδίκασε ερήμην σε θάνατο. Στην Ελλάδα η Ιερά Σύνοδος τον τοποθέτησε μητροπολίτη στην Ιερά Μητρόπολη Σερβίων και Κοζάνης το 1923 με έδρα την Κοζάνη. Για τις προοδευτικές του ιδέες το 1926 με την διδακτορία του Πάγκαλου εκτοπίζεται. Μετά την πτώση της δικτατορίας επανέρχεται στην έδρα του. Τον Αύγουστο του 1936 με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας Μεταξά, και πάλι εκτοπίζεται από το δικτατορικό καθεστώς. Μετά το θάνατο του Μεταξά, ο Αλέξανδρος Κορυζής αίρει την ποινή της εξορίας του. Στην Κατοχή ανέπτυξε υπέροχη αντιστασιακή δράση και συνδέθηκε με το ΕΑΜ. Εκλέχτηκε εθνοσύμβουλος Σερβίων και πήρε μέρος στο Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ ως αντιπρόεδρος του σώματος. Με τη δράση του, αναγνωρίσθηκε ως ο πνευματικός ηγέτης της Εθνικής Αντίστασης. Το μετεμφυλιακό καθεστώς τον καθαίρεσε για τη δράση του. Πέθανε στην Αθήνα το 1962.
4. Γ.Ε.Παπαγεωργίου, Παραλειπόμενα της Εθνικής Αντίστασης, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1981, σ. 103-105
5. Γιώργος Καφταντζής, Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στον καιρό της Κατοχής, χ.ε., Θεσσαλονίκη 1983, σ. 95
6. Σπύρος Κουζινόπουλος, Ελευθερία, Η άγνωστη ιστορία της πρώτης παράνομης οργάνωσης και εφημερίδας της Κατοχής, Καστανιώτης, Θεσσαλονίκη 1986, σ. 177-178
7. Συλλογικό Κείμενα Εθνικής Αντίστασης, Στοιχεία Πανελλαδικής Σύσκεψης του ΕΑΜ (1-2 Σεπτεμβρίου 1944), τόμος Β΄, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1981, σ. 409 και επίσης Θανάσης Χατζής, Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε, τόμος Β΄, Παπαζήσης, Αθήνα 1978, σ. 517
8. Γιώργος Καφταντζής, Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στον καιρό της Κατοχής, ό.π., σ. 95-96
9. Λευτέρης Ελευθερίου, Το Πολυτεχνείο και η ΕΠΟΝ Θεσσαλονίκης στην Εθνική Αντίσταση, Θεμέλιο, Αθήνα 1992, σ. 81-82
10. Τάκης Κωστόπουλος, Με τους αντάρτες στη Δυτική Μακεδονία: Αναμνήσεις από Κατοχή, Εμφύλιο, Τασκένδη, Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, Μαρτυρίες VII, Βιβλιόραμα-Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, 2006
    
    
    
11. ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα, 5ος τόμος, ό.π., σ. 481. Επίσης Ελεύθερη Μακεδονία, εφημερίδα Επιτροπής ΕΑΜ Δυτ. Μακεδονίας, φ. 2, 20 Νοεμβρίου 1943. Ακόμη, Χρήστος Τυροβούζης, Αυτοδιοίκηση και «Λαϊκή» Δικαιοσύνη 1942-1945, Αθήνα, Προσκήνιο, 1991, σ. 217. Σύμφωνα με την «Έκθεση της επιτροπής περιοχής Μακεδονίας του ΕΑΜ για την τρίχρονη εθνικοαπελευθερωτική πάλη του λαού της Μακεδονίας», (Εθνική Αντίσταση, Συλλογή 4η, Απρίλιος 1963, σ. 333), «συνέρχεται στις 27-10-43 η Α΄ Παμμακεδονική Συνδιάσκεψη του ΕΑΜ στην οποία πήραν μέρος 10 χιλιάδες αντιπρόσωποι και λαός».
12. Εφημερίδα Ελευθερία, όργανο της Παμμακεδονικής Επιτροπής ΕΑΜ, αριθ. Φύλλου 22, 3 Ιανουαρίου 1944, σ.1-2

Πηγή: Οι περισσότερες φωτογραφίες είναι από τα βιβλία του Γιώργου Καφταντζή "Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στον καιρό της Κατοχής" και "Θέατρο στα βουνά της Δ.Μακεδονίας τον καιρό της Κατοχής, καθώς και από το αρχείο του Σπ. Κουζινόπουλου