Επέτειος: 79 χρόνια από τα "Δεκεμβριανά" της Αθήνας

Δεκέμβρης 1944. Έργο του Α.Τάσσου

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Συμπληρώθηκαν 79 χρόνια από τα «Δεκεμβριανά», το αιματοκύλισμα του λαού της Αθήνας στις 3 και 4 Δεκεμβρίου του 1944, που οδήγησε στην ένοπλη σύγκρουση στην πρωτεύουσα, μεταξύ του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ από τη μία πλευρά και των κυβερνητικών και βρετανικών δυνάμεων από την άλλη. Επρόκειτο για την πρώτη πράξη του ελληνικού δράματος, με λάθη και υπερβολές που οδήγησαν στον αδελφοκτόνο Εμφύλιο Πόλεμο. Τα γεγονότα εκείνα ευτυχώς δεν επεκτάθηκαν στην ΕΑΜοκρατούμενη Θεσσαλονίκη.
Ο δεύτερος αρχηγός της Βρεταννικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Ελλάδα, Κρις Γουντχάουζ, που φυσικά κάθε άλλο παρά διακρίνονταν για φιλοΕΑΜικά αισθήματα, στο σημαντικό βιβλίο του "Το μήλο της έριδος", παρέθεσε κάποιες από τις χαρακτηριστικές περιπτώσεις προβοκάτσιας εκείνης της εποχής που έσπρωξαν την Ελλάδα στην εμφύλια σύγκρουση. Έγραφε σχετικά:
... Όλη η Ελλάδα γνώριζε ότι οι σχέσεις της Βρεταννικής Στρατιωτικής Αποστολής και του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ δεν ήταν καθόλου καλές. Όπως ήταν φυσικό, λοιπόν, η ΒΣΑ βομβαρδιζόταν με καταγγελίες για κομμουνιστικές ωμότητες. Για μία ειδική περίπτωση, που θα χρησίμευε σαν δείγμα,  τον φόνο ενός ιερέα στην επαρχία Τριχωνίδας, αποφασίσθηκε να γίνει έρευνα από Βρετανό αξιωματικό. Ο τελευταίος, συγκρότησε μια ανακριτική επιτροπή, στην οποία ο ένας μετά τον άλλο οι μάρτυρες περιέγραφαν με όλο και πιο φρικαλέες λεπτομέρειες τις συνθήκες του θανάτου του ιερέα. Το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ τέλος, ειδοποίησε ότι είχε να παρουσιάσει έναν καινούργιο μάρτυρα από την πλευρά του. Ο μάρτυρας αυτός ήταν ο ιερέας, του οποίου το θάνατο διερευνούσε η επιτροπή" !!
(Κρις Γουντχάουζ, Το μήλο της έριδος, 1.     Ελληνική έκδοση 1976, Εξάντας, σ. 435)

Το προανάκρουσμα
Τα γεγονότα, που ήταν το προανάκρουσμα του Εμφυλίου Πολέμου (1946 - 1949), ξεκίνησαν στις 3 Δεκεμβρίου 1944 με την αιματηρή κατάληξη του συλλαλητηρίου της Πλατείας Συντάγματος και τελείωσε τυπικά με την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, στις 12 Φεβρουαρίου 1945.  

Μετά την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων από την Ελλάδα, τον Οκτώβριο του 1944, δημιουργήθηκε ένα κενό εξουσίας, την ίδια στιγμή που στην υπόλοιπη Ευρώπη και τον Ειρηνικό συνεχιζόταν με σφοδρότητα ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος.

Οι θυσίες της Κατοχής

Από την μια, ήταν το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, υπό την καταλυτική επιρροή του ΚΚΕ και με νωπές τις θυσίες και τις αντιστασιακές δάφνες της Κατοχής. Το Εαμικό μέτωπο, είχε ένα καλά συγκροτημένο στρατιωτικό σώμα και διεκδικούσε μερίδιο στην εξουσία. Από την άλλη, ήταν οι αστικές πολιτικές δυνάμεις, που ήταν απούσες καθ΄όλη τη διάρκεια της Κατοχής, ενώ μεγάλος μέρος του κρατικού μηχανισμού, που είχε προσφέρει τις "υπηρεσίες" του στους κατακτητές, έφερε τη στάμπα του δοσίλογου.

Νωρίτερα, τον Μάιο του 1944, είχε υπογραφεί η συμφωνία του Λιβάνου, με την οποία δημιουργήθηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας στην οποία συμμετείχαν και τέσσερις ΕΑΜιτες υπουργοί με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Στο μεταξύ ο πρωθυπουργός της Αγγλίας Τσόρτσιλ διέταξε αγγλικό στρατιωτικό τμήμα  να αποβιβαστεί στην Ελλάδα με τανκς και τεθωρακισμένα. Στην Καζέρτα της Ιταλίας υπογράφεται νέα συνθήκη όπου διορίζεται ως διοικητής όλων ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων μαζί και εκείνων του ΕΑΜ και του  ΕΛΛΑΣ ο Βρετανός στρατηγός Σκόμπι.

Δεκέμβρης 1944: Συλλήψεις πολιτών στην Αθήνα

Στις 18 Οκτωβρίου 1944, ο Γεώργιος  Παπανδρέου επιστρέφει στην Ελλάδα από το Κάιρο όπου βρισκόταν, συνοδευόμενος από στον στρατηγό Σκόμπι, και δύο μέρες αργότερα σχημάτισε την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, στην οποία συμμετείχαν και έξι ΕΑΜικοί Υπουργοί. Μία από τις πρώτες αποφάσεις που πήρε, με προτροπή του Σκόμπι, ήταν να διατάξει την αποστράτευση των αντιστασιακών οργανώσεων και πρωτίστως του ΕΛΑΣ ως τις 10 Δεκεμβρίου.

Στην απόφαση αυτή αντέδρασε έντονα το ΚΚΕ, καθώς εξακολουθούσαν να υφίστανται ακόμη τα περιβόητα «Τάγματα Ασφαλείας», που είχαν συνεργαστεί με τους κατακτητές, αλλά και η ακροδεξιά παραστρατιωτική  οργάνωση «Χ» του Γεώργιου Γρίβα. Και αποφάσισε τη διοργάνωση παναθηναϊκού συλλαλητηρίου για την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου.

Το συλλαλητήριο βάφτηκε στο αίμα

Ο Παπανδρέου, παρότι αρχικά είχε επιτρέψει την πραγματοποίηση του συλλαλητηρίου, τελευταία στιγμή εξέδωσε απόφαση απαγορεύοντάς την, με πρόσχημα την τήρηση της τάξης. Παρά την κυβερνητική απαγόρευση, εκατοντάδες χιλιάδες λαού (οι ιστορικοί τους υπολογίζουν από 200.000 ως 500.000 άτομα) κατέκλυσαν την πλατεία Συντάγματος και όλο το κέντρο της Αθήνας.

Το συλλαλητήριο βάφτηκε στο αίμα, καθώς οι διαδηλωτές δέχθηκαν καταιγισμό πυρών από την πλευρά των δυνάμεων ασφαλείας, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 30 άοπλοι πολίτες και να τραυματισθούν 148. Για το ποιος ήρξατο χειρών αδίκων υπάρχουν τρεις εκδοχές, α) ότι πυροβόλησε κάποιος από το πλήθος, με αποτέλεσμα να απαντήσουν οι αστυνομικές δυνάμεις, β) ότι πυροβόλησε απρόκλητα η αστυνομία και γ) ότι τα πυρά ήταν βρετανικά για τη δημιουργία προβοκάτσιας.

Την επομένη, μετά τις κηδείες των θυμάτων, οι συγκρούσεις γενικεύτηκαν, με τη συμμετοχή και δυνάμεων του εφεδρικού ΕΛΑΣ. Το ΕΑΜ συγκρότησε νέα διαδήλωση, με αποτέλεσμα να υπάρχουν και άλλοι νεκροί. Το ίδιο βράδυ, ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου υπέβαλε την παραίτησή του, αλλά μεταπείστηκε από τους Άγγλους και παρέμεινε στη θέση του.
Η πλάστιγγα άρχισε να γέρνει με το μέρος του ΕΛΑΣ, που έλεγχε σχεδόν όλη την Αθήνα, εκτός από το κέντρο της πρωτεύουσας. Οι δυνάμεις του ανέρχονταν σε περίπου 20.000 άνδρες. 
Η κυβέρνηση Παπανδρέου μπορούσε να υπολογίζει σε λίγους χωροφύλακες και αστυφύλακες, σε κάποιους ταγματασφαλίτες, στην 3η Ορεινή Ταξιαρχία, που είχε έλθει από το Ρίμινι και έδρευε στο Γουδί και φυσικά στη βρετανική δύναμη υπό τον Σκόμπι, που ήταν και η καλύτερα εξοπλισμένη από όλους τους εμπλεκόμενους. Σύνολο 7.500 άνδρες.

Η είσοδος της 3ης Ορεινής Ταξιαρχίας

"Σαν σε κατακτημένη πόλη...."
Οι  Άγγλοι, αντιμετώπισαν την Ελλάδα ως κατακτημένη χώρα. «Μη διστάσεις να ενεργήσεις σαν να ήσουν σε κατακτημένη πόλη, όπου γίνεται μια τοπική εξέγερση» τηλεγράφησε στον Σκόμπι, ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσόρτσιλ, που δεν διανοούνταν ότι θα έχανε την Ελλάδα από τη σφαίρα επιρροής της Μεγάλης Βρετανίας. 
Αμυνόμενος στην αρχή ο ΕΛΑΣ και περνώντας στη συνέχεια στην αντεπίθεση, προσπάθησε να αφοπλίσει όσα αστυνομικά τμήματα αντιστέκονταν. Ιδιαίτερα σκληρές μάχες δόθηκαν στην περιοχή Μακρυγιάννη για τον έλεγχο του Συντάγματος Χωροφυλακής που έδρευε εκεί (6 – 11 Δεκεμβρίου 1944). Τελικά, οι αμυνόμενοι άντεξαν και από τα μέσα Δεκεμβρίου η κατάσταση άρχισε να αλλάζει υπέρ των κυβερνητικών δυνάμεων, μετά και τις νέες ενισχύσεις των Βρετανών από την Ιταλία.

Ο Τσόρτσιλ στην Αθήνα

Ο Τσόρτσιλ στην Αθήνα
Ανήμερα των Χριστουγέννων του 1944, ο Τσόρτσιλ που έβλεπε ότι δεν μπορούσε με  στρατιωτικά μέσα να επιβληθεί στην Ελλάδα, επιχείρησε να το κάνει αυτό με πολιτικά μέσα και ανήμερα τα Χριστούγεννα έφτασε στην Αθήνα.
Σε αλλεπάλληλες συσκέψεις στο Υπουργείο Εξωτερικών (26 -  27 Δεκεμβρίου), στις οποίες συμμετείχαν και εκπρόσωποι του ΕΑΜ, αποφασίστηκε να ζητηθεί από τον εξόριστο Βασιλιά Γεώργιο Β' να ορίσει Αντιβασιλέα και συγκεκριμένα τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Δαμασκηνό (Παπανδρέου). Ήταν μια ευφυής κίνηση του άγγλου πολιτικού για να κρατήσει ενωμένες τις αστικές δυνάμεις, με τη γεφύρωση του χάσματος φιλομοναρχικών και βενιζελογενών δημοκρατικών.
Στα πολιτικά ζητήματα υπήρξε πλήρης διαφωνία. Ο Σιάντος απαίτησε να δοθούν στο ΕΑΜ σχεδόν τα μισά Υπουργεία, να διωχθούν από τον κρατικό μηχανισμό οι δωσίλογοι, να διαλυθεί η Χωροφυλακή, να γίνει δημοψήφισμα για το πολιτειακό το Φεβρουάριο και εκλογές τον Απρίλιο. Οι όροι, απορρίφθηκαν από τα υπόλοιπα κόμματα, με το πρόσχημα ότι αυτοί «θα οδηγούσαν σε κομμουνιστικοποίηση του κράτους».

"Σκοποβολή των Άγγλων πάνω σε άοπλους"

Όπως αναφέρεται στην μπροσούρα «Οι ανατολικές συνοικίες το Δεκέμβρη του 1944» που εκδόθηκε από την 6η Αχτίδα της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας του ΚΚΕ, το 1945:

«Μετά το μακελειό στο Σύνταγμα, όπου στις 3 Δεκέμβρη χτυπήθηκε η λαϊκή διαδήλωση, και τη συνέχεια της σφαγής την επομένη στη διάρκεια της κηδείας των νεκρών «από τις 5 Δεκέμβρη αρχίζει η ένοπλη σύγκρουση. Αφού κάθε μέσο συνδιαλλαγής απέτυχε, αφού κάθε προσπάθεια συνεννόησης ναυάγησε (...) ο λαός υπερασπίζοντας τη ζωή του και τις κατακτήσεις ενός τετράχρονου απελευθερωτικού αγώνα, αποφάσισε να μιλήσει στην ίδια γλώσσα. Αρπαξε τα όπλα. Στο εξής οι προδότες και οι Άγγλοι δεν θα κάνανε σκοποβολή απάνω σε άοπλους. Θα δοκίμαζαν τη δύναμη του Λαϊκού Στρατού. Και την αιματηρή αυτή πείρα θα τη θυμούνται σ' όλη τους τη ζωή».

Και σε άλλο σημείο της ίδιας έκδοσης, διαβάζουμε για τη σύγκριση μεταξύ των αντιμαχόμενων δυνάμεων:

«Οι Σκόμπιδες υπερτερούσαν συντριπτικά, σε αριθμό και οπλισμό. Οι δυνάμεις τους ήταν τέλεια οργανωμένες και οι ενισχύσεις έφταναν συνεχώς. Με τι μέσα τους αντιμετώπισε ο ΕΛΑΣ; Το 2ο Σύνταγμα των Ανατολικών Συνοικιών διέθετε 500 ντουφέκια, 80 αυτόματα και 12 πολυβόλα. Μ' αυτά τα ασήμαντα μέσα, που σε δύναμη πυρός αντιστοιχούσαν σε δύο εχθρικούς Λόχους, αντιμετώπισε την Ορεινή Ταξιαρχία, με δύναμη 3.000 άντρες, δύο Τάγματα αραπάδων, ένα Τάγμα Εγγλέζων, περίπου 100 τανκς, μερικές δεκάδες πυροβόλα και ανάλογο αριθμό αεροπλάνων. Και κράτησε 26 ολόκληρες μέρες. Πού οφείλεται αυτό το θαύμα; Οφείλεται στην υποστήριξη και την αυτοθυσία ολόκληρου του λαού των συνοικιών μας και στην άφταστη παλικαριά και τέχνη του Λαϊκού Στρατού (...) το Δεκέμβρη ανατράπηκε κάθε στρατηγικός υπολογισμός και κάθε πολεμικός νόμος».

Ανοίγει ο δρόμος για τον Εμφύλιο
Την ίδια στιγμή το ΚΚΕ, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι η έλευση του Τσόρτσιλ στην Αθήνα ήταν ένδειξη αδυναμίας, και υποτιμώντας τη υπεροχή σε άνδρες και πολεμικά μέσα των Βρετανών, δεν προχώρησε σε ένα συμβιβασμό, που θα του επέτρεπε να διασώσει τις δυνάμεις του και να αποκτήσει σημαντικό μερίδιο της εξουσίας.
Στις 30 Δεκεμβρίου, ο βασιλιάς ενέδωσε στις αφόρητες πιέσεις των Βρετανών και ανακοίνωσε το διορισμό του Δαμασκηνού ως Αντιβασιλέα και την πρόθεσή του να επιστρέψει στην Ελλάδα, μόνο αν το θελήσει ο λαός. Ο Γεώργιος Παπανδρέου παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία και στις 3 Ιανουαρίου 1945 τον διαδέχθηκε ο Νικόλαος Πλαστήρας, που κυβέρνηση χωρίς τη συμμετοχή ΕΑΜιτών υπουργών.
Στις 5 Ιανουαρίου 1945 οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Αθήνα, υπό την πίεση των υπέρτερων κυβερνητικών και βρετανικών δυνάμεων. Στις 11 Ιανουαρίου ο ΕΛΑΣ υπέγραψε ανακωχή με τους Βρετανούς και στις 12 Φεβρουαρίου 1945 έληξαν και τυπικά τα «Δεκεμβριανά», με τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Το ΕΑΜ είχε ηττηθεί στρατιωτικά και πολιτικά. Από κει και πέρα, άρχιζε η περίοδος της λευκής τρομοκρατίας που την πλήρωσε με ποταμούς αίματος η αριστερά, με δολοφονίες, φυλακίσεις και εκτοπίσεις. Μία τρομοκρατία που οδήγησε στον αδελφοκτόνο Εμφύλιο Πόλεμο.

Διαβάστε ακόμη: https://farosthermaikou.blogspot.com/2014/12/guardian.html