139 χρόνια από τη γέννηση και 48 χρόνια από το θάνατο του Κώστα Βάρναλη

                                                 "Δειλοί μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα,
                                                     προσμένουμε ίσως κάποιο θάμα"
του Σπύρου Κουζινόπουλου

Στις 16 Δεκεμβρίου 1974, πριν 49 χρόνια, έφευγε από τη ζωή ο μεγάλος μας ποιητής Κώστας Βάρναλης, που η αγωνιστική του στάση ζωής, η προσφορά στον τόπο και το λογοτεχνικό έργο του εξακολουθούν να εμπνέουν γενιές και γενιές. Είχε γεννηθεί στις 14 Φεβρουαρίου του 1884  στον Πύργο (Μπουργκάς) της Βουλγαρίας, όπου βίωσε το κλίμα του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897.

Το 1898 τέλειωσε το Ελληνικό Σχολείο και γράφτηκε στα Ζαρίφεια Διδασκαλεία. Ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του το 1902 και διορίστηκε δάσκαλος στο σχολείο του Πύργου σε ηλικία δεκαοχτώ ετών. Τον ίδιο χρόνο έφυγε για σπουδές στην Αθήνα με υποτροφία του κληροδοτήματος του Νικόλαου Παρασκευά από τη Βάρνα. Φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή και πήρε μέρος στη διαμάχη για το Γλωσσικό Ζήτημα ως υποστηρικτής των δημοτικιστών.
Το 1907 συμμετείχε στην ίδρυση του ποιητικού περιοδικού "Ηγησώ" το οποίο κυκλοφόρησε δέκα τεύχη. 

Εξόριστοι στον Άϊ-Στράτη. Στο κέντρο ο Γιάννης Ρίτσος. Ο Βάρναλης εξορίστηκε εκεί στη διάρκεια της δικτατορίας Μεταξά

Ο Κώστας Βάρναλης το 1919 πήγε στο Παρίσι με υποτροφία και παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας, φιλολογίας και κοινωνιολογίας. Τότε προσχώρησε στο μαρξισμό και το διαλεκτικό υλισμό και αναθεώρησε τις προηγούμενες απόψεις του για την ποίηση, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και έλαβε μέρος στη διαμάχη για το Γλωσσικό Ζήτημα ως υποστηρικτής των δημοτικιστών.
Διετέλεσε για πολλά χρόνια καθηγητής μέσης εκπαίδευσης. Οι αριστερές του ιδέες έγιναν έκδηλες στην ποίησή του, κάτι που αργότερα του κόστισε τη δουλειά του στο δημόσιο, απ’ όπου τον απέλυσε η δικτατορία του Πάγκαλου το 1925.

Μετά από αυτό, εργάστηκε για βιοποριστικούς λόγους και ως δημοσιογράφος. Υπήρξε κομμουνιστής, με διαρκή προσφορά και συμμετοχή στους αγώνες των εργαζομένων.

Από τον φάκελο του Κώστα Βάρναλη στην Ασφάλεια

Μελέτησε όλα τα φιλοσοφικά ρεύματα, μεταφράζοντας παράλληλα έργα της κλασικής ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας (Αριστοφάνης, Ευριπίδης, Μολιέρος κ.α.).

Η εμφάνισή του στα γράμματα, έγινε το 1905, με την έκδοση της πρώτης του ποιητικής συλλογής «Κηρήθρες». Το 1907 συμμετείχε στην ίδρυση του ποιητικού περιοδικού Ηγησώ. Από τα πιο σημαντικά έργα του είναι «Το φως που καίει» (το οποίο εξέδωσε το 1922 στην Αλεξάνδρεια, με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας), η συλλογή αφηγημάτων «Ο λαός των μουνούχων» (1923), το κριτικό δοκίμιο «Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική» (1925), το ποιητικό «Σκλάβοι πολιορκημένοι» (1927), το αφηγηματικό «Η αληθινή απολογία του Σωκράτη» (1931) κ.α. Νωρίτερα, το 1929, παντρεύτηκε την ποιήτρια Δώρα Μοάτσου.
Τη διετία 1956-1958 κυκλοφόρησαν τα άπαντά του σε τρεις τόμους και έκτοτε η παραγωγή του περιορίστηκε στο ελάχιστο.

Μία λογοτεχνική παρέα στο Κράσι της Κρήτης. Από αριστερά: Γαλάτεια Καζαντζάκη, Έλλη Αλεξίου, Μάρκος Αυγέρης, Κώστας Βάρναλης, Νίκος Καζαντζάκης και Χαρίλαος Στεφανίδης

Πρώτος πρόεδρος της ΕΕΔΥΕ
Ο Κώστας Βάρναλης υπήρξε από τους ιδρυτές και πρώτος πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη, ακόμη από το 1950 και είχε πρωτοστατήσει στις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας για να μην εκτελεστεί στη Θεσσαλονίκη, στις 5 Μαρτίου 1951, ο νεαρός αγωνιστής της ειρήνης, Νίκος Νικηφορίδης, που το μόνο "έγκλημά" του ήταν ότι συγκέντρωνε υπογραφές για να σταματήσει το κυνηγητό των εξοπλισμών από τις δύο τότε υπερδυνάμεις, ΗΠΑ και ΕΣΣΔ.
Τιμήθηκε με το Βραβείο «Λένιν» για την Ειρήνη το 1959 στη Μόσχα. Πέθανε στις 16 Δεκεμβρίου 1974, πλήρης ημερών και έργου.

Ο Κ. Βάρναλης (δεξιά), με τον δημοσιογράφο και εκδότη της Εφημερίδας

των Βαλκανίων, Νίκο Καστρινό και δίπλα και δεξιά τον Δημήτρη Γληνό

Το έργο του Κώστα Βάρναλη
ΠΟΙΗΣΗ
-Πυθμένες: ανέκδοτη εν ζωή, νεανική συλλογή που έστειλε το 1904 ο Βάρναλης στον Κωστή Παλαμά, χωρίς να κρατήσει αντίγραφο (1904)
-Κηρήθρες. Αθήνα, χ.ε. (1905)
-Το Φως που καίει: πρώτη έκδοση στην Αλεξάνδρεια το 1922 από τις εκδόσεις Γράμματα με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας.
-Σκλάβοι πολιορκημένοι. Η πρώτη γραφή δημοσιεύεται το 1925 στο περιοδικό Φιλική Εταιρεία, ενώ η πρώτη έκδοση πραγματοποιείται στην Αθήνα το 1927 από τις εκδόσεις Στοχαστής.
-Ποιήματα (εκλογή), Αθήνα (1954).
-Ποιητικά. Αθήνα: Κέδρος (1956)
-Ελεύθερος κόσμος, Αθήνα (1965)
-Οργή λαού και άλλα μεταθανάτια ποιήματα. Επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδης. Αθήνα (1975)

Το "Φως που καίει" κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1922 στην Αλεξάνδρεια από το περιοδικό «Γράμματα»

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
-Ο λαός των μουνούχων. Αλεξάνδρεια (1923): Γράμματα (με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας).
-Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική. Αθήνα (1925): Στοχαστής.
-Η αληθινή απολογία του Σωκράτη. Αθήνα (1931): Εστία.
-Ζωντανοί άνθρωποι. Αθήνα (1939): τυπ. Στεργιάδη.
-Το ημερολόγιο της Πηνελόπης. Σατιρική μυθιστορία. Αθήνα (1947): Κορυδαλλός.
-Διχτάτορες. Αθήνα (1956): Πυξίδα.
-Πεζός λόγος. Αθήνα (1957): Κέδρος.
-Σολωμικά. Αθήνα (1957): Κέδρος.
-Αισθητικά - Κριτικά Α΄ - Β΄. Αθήνα (1958): Κέδρος.
-Άνθρωποι: ζωντανοί - αληθινοί. Αθήνα (1958): Κέδρος.

Μετά τον θάνατό του κυκλοφόρησαν τα απομνημονεύματά του και τα χρονογραφήματα σε αυτοτελείς εκδόσεις

Ο Βάρναλης στη Μόσχα το 1959 μετά την απονομή του βραβείου Λένιν

Η μπαλάντα του κυρ-Μέντιου
Δε λυγάνε τα ξεράδια
και πονάνε τα ρημάδια!
Kούτσα μια και κούτσα δυο,
της ζωής το ρημαδιό.
Mεροδούλι, ξενοδούλι!
Δέρναν ούλοι: αφέντες, δούλοι·
ούλοι: δούλοι, αφεντικό
και μ' αφήναν νηστικό.
...............................
Δούλεβε για να στουμπώσει
όλ' η Xώρα κ' οι Kαμπόσοι.
Mη ρωτάς το πώς και τί,
να ζητάς την αρετή!
― Δε βαστάω! Θα πέσω κάπου!
― Nτράπου! Tις προγόνοι ντράπου!
― Aντραλίζομαι!... Πεινώ!...
― Σουτ! Θα φας στον ουρανό!
..................................
Mη χτυπάς τον αδερφό σου -
τον αφέντη τον κουφό σου!
Kαι στον ίδρο το δικό
γίνε συ τ' αφεντικό.
Xάιντε θύμα, χάιντε ψώνιο,
χάιντε Σύμβολον αιώνιο!
Aν ξυπνήσεις, μονομιάς
θά ρτει ανάποδα ο ντουνιάς.                

Kοίτα! Oι άλλοι έχουν κινήσει
κ' έχ' η πλάση κοκκινήσει
κι άλλος ήλιος έχει βγει
σ' άλλη θάλασσ', άλλη γη".

(Συμπεριλήφθηκε στην ποιητική συλλογή Τα Ποιητικά, το 1956, από τον εκδοτικό οίκο Κέδρος. Το ποίημα αποτελείται από 26 στροφές και 104 στίχους).