"Προίκα στην Παιδεία και όχι στη Σοφία"

Με αίτημα να διατεθεί το 15% του προϋπολογισμού για την Παιδεία, χιλιάδες 

φοιτητές του ΑΠΘ διαδηλώνουν το Φθινόπωρο του 1962 στην οδό Εγνατίας

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Τέτοιες μέρες, του Δεκέμβρη 1962, πριν 61 χρόνια, η Ελλάδα συνταράσσεται από μία πανεκπαιδευτική απεργία διαρκείας και τις πρωτότυπες μαχητικές διαδηλώσεις που πραγματοποιούν στους δρόμους της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και των άλλων πόλεων της χώρας, φοιτητές, σπουδαστές και μαθητές με σύνθημα να διατεθεί το 15% του προϋπολογισμού του κράτους για την ενίσχυση της Παιδείας που βρισκόταν τότε σε άθλια κατάσταση.

Το σύνθημα """  ""   "Προίκα στην Παιδεία και όχι στη Σοφία" που φώναζαν στους δρόμους οι διαδηλωτές νέοι, τσάκιζε κόκαλα, δεδομένου ότι δεν είχε σβήσει ο απόηχος του "χλιδάτου" γάμου της πριγκίπισσας Σοφίας την οποία η τότε κυβέρνηση της ΕΡΕ, κάτω από την πίεση των Ανακτόρων, είχε αποφασίσει να την προικίσει με ένα αστρονομικό για την εποχή ποσό και να ξοδέψει και άλλα πολλά εκατομμύρια για να μαζευτούν στην Αθήνα όλοι οι "εστεμμένοι" της γης, εν ενεργεία ή έκπτωτοι.
To "φιτίλι" για τον ξεσηκωμό του σπουδαστικού κόσμου της χώρας, είχε ανάψει στις 30 Νοεμβρίου 1962 η κυβέρνηση του Κων. Καραμανλή, ανακοινώνοντας δια στόματος του υπουργού Παιδείας, Γρ. Κασιμάτη, ότι αυξάνεται κατά 30% ο αριθμός των εισακτέων στις πανεπιστημιακές σχολές της χώρας. Και μπροστά στις σφοδρές αντιδράσεις που προκάλεσε εκείνη η ανακοίνωση, σε μία εποχή που τα δύο μέχρι τότε πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας αντιμετώπιζαν φοβερό πρόβλημα έλλειψης χώρων διδασκαλίας  και εργαστηρίων, ο υπουργός της ΕΡΕ είχε καλέσει τις πανεπιστημιακές αρχές να λειτουργούν τις σχολές σε .... βάρδιες!!

Το βαρύ πολιτικό κλίμα της εποχής
Η αρχή της απεργίας, είχε γίνει από τους φοιτητές του πανεπιστημίου Αθηνών και του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, που την 1η Δεκεμβρίου άρχισαν απεργία διαρκείας, αρνούμενοι να προσέλθουν στις σχολές τους αν δεν ικανοποιηθεί το αίτημα αυτό, ενώ γρήγορα ακολούθησαν οι σπουδαστές των τεχνικών σχολών, αλλά και οι μαθητές των εξατάξιων γυμνασίων όλης της χώρας. Είναι πρωτοφανές για την εποχή εκείνη στοιχείο, ήταν ότι στις κινητοποιήσεις τους εκείνες οι αγωνιζόμενοι φοιτητές, σπουδαστές και μαθητές είχαν τη συμπαράσταση του μεγαλύτερου μέρους της ελληνικής κοινωνίας που εκδηλώθηκε με εκατοντάδες ψηφίσματα συμπαράστασης, μεταξύ των οποίων και από συλλόγου γονέων και κηδεμόνων μαθητών δημοτικών σχολείων!
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το πολιτικό κλίμα εκείνη την περίοδο ήταν εξαιρετικά βαρύ, εξαιτίας του αστυνομικού κράτους που είχε επιβληθεί στη χώρα καθ' όλη τη μετεμφυλιακή περίοδο, τις εκλογές βίας και νοθείας ένα χρόνο πριν, για να ανακοπεί η άνοδος της Αριστεράς, αλλά και το πλέγμα των αντιδημοκρατικών νόμων που είχαν θεσπίσει το παλάτι και οι επηρεαζόμενες από τους ξένους προστάτες της χώρας, κυβερνήσεις της Δεξιάς. Γιαυτό και στους βασικούς στόχους του φοιτητικού κινήματος εκείνης της περιόδου, πέρα από το αίτημα για την «προικοδότηση» της Παιδείας με το 15% του προϋπολογισμού του κράτους, ήταν και ο εκδημοκρατισμός της χώρας, με σεβασμό στο ακροτελεύτιο άρθρο 114 του  Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο  η τήρησή του επαφίονταν στον «πατριωτισμό των Ελλήνων».

Οι συγκεντρωμένοι φοιτητές στην πλατεία Χημείου του ΑΠΘ

Ξεσπούν οι κινητοποιήσεις
Για την έναρξη της φοιτητικής απεργίας, ως απάντηση στις ενέργειες της κυβέρνησης και του υπουργού Παιδείας Κασιμάτη, είναι χαρακτηριστικό το ρεπορτάζ της εφημερίδας Μακεδονία στις 2 Δεκεμβρίου 1962 . Όπως έγραφε:
"Ογκωδεστάτη, υπήρξε η χθεσινή παμφοιτητική συγκέντρωσις, κατά την οποίαν οι φοιτηταί της Θεσσαλονίκης διακηρύσσοντας την απόφασίν των να αγωνισθούν μέχρις εσχάτων δια την επίλυσιν των αιτημάτων των, κατήλθον εις επ' αόριστον αποχήν εκ των μαθημάτων. 
Τέσσαρες περίπου χιλιάδες φοιτητών συνεκεντρώθησαν την 11 π.μ. εις τον προ του Χημείου χώρον και αφού ήκουσαν λόγους συναδέλφων των, εξεκίνησαν φέροντες πλακάτ και επραγματοποίησαν πορείαν από τας κεντρικάς οδούς της Θεσσαλονίκης. [...]
Κατά την συγκέντρωσιν ομίλησαν ο πρόεδρος της Επιτροπής Αγώνος των φοιτητών κ. Αναγνωστάκης και οι φοιτηταί Τριαρίδης και Καρκαγιάννης, τονίσαντες ότι ο σπουδαστικός κόσμος αναλαμβάνει εντονώτατον αγώνα δια να επιτύχει την αναγέννησιν της Παιδείας. Τα προβλήματά μας, ετόνισεν ο κ. Τριαρίδης, είναι αμέσως συνδεδεμένα με την επιστημονικήν μας υπόστασιν, με την επαγγελματικήν μας αποκατάστασιν και με το μέλλον της Ελλάδος...."

Εφημερίδα Ελευθερία 8-12-1962

Στην Αθήνα, την απεργία την άρχισαν την 1η Δεκεμβρίου οι φοιτητές του Πολυτεχνείου, για να επεκταθεί αυτή από την επόμενη μέρα σε όλες τις άλλες σχολές, με απόφαση της Διοικούσας Επιτροπής Συλλόγων Πανεπιστημίου Αθηνών (ΔΕΣΠΑ). Σε ανακοίνωσή του ο Σύλλογος φοιτητών του Πολυτεχνείου της Αθήνας, τόνιζε ότι "η αύξησις των εισακτέων φοιτητών νοείται μόνον εφ' όσον πραγματοποιηθεί σημαντική αύξησις των χορηγούμνενων κονδυλίων".

Τις επόμενες ημέρες, τους φοιτητές ακολούθησαν και οι σπουδαστές των τεχνικών σχολών της χώρας, με πρώτους τους σπουδαστές του "Ευκλείδη" Θεσσαλονίκης.
Στις 7 Δεκεμβρίου, φοιτητές και σπουδαστές πραγματοποιούν σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη ογκώδεις συγκεντρώσεις με κυρίαρχο πάντα το σύνθημα "Προίκα στην Παιδεία και όχι στη Σοφία". Τι είχε συμβεί με τη Σοφία;

Η προίκα στη Σοφία
Μερικούς μήνες νωρίτερα, στις 14 Μαίου 1962, η πρωτότοκη κόρη του βασιλιά Παύλου και της βασίλισσας Φρειδερίκης, πριγκίπισσα Σοφία, είχε  παντρευτεί τον πρίγκιπα των Αστουριών, Δον Χουάν Κάρλος.  Στο γάμο παρέστησαν όπως γράφουν οι εφημερίδες της εποχής τρεις βασιλιάδες, έξι βασίλισσες και βασιλομήτορες, 42 πρίγκιπες, 56 πριγκίπισσες και 22 δούκες και δούκισσες, τιτλούχοι που προερχόντουσαν από 29 χώρες, πριγκιπάτα και δουκάτα.
Το ωραίο είναι ότι το ελληνικό κράτος, δηλαδή οι φορολογούμενοι πολίτες, όχι μόνο πλήρωσαν τα έξοδα του γάμου και της φιλοξενίας όλων αυτών των "εστεμμένων", αλλά, με απαίτηση του παλατιού δόθηκε ως προίκα στη Σοφία ένα τεράστιο για την εποχή ποσό των 9 εκατομμυρίων δραχμών "απαλλασσόμενο από κάθε φορολογία". Ενώ σύμφωνα με τη βρετανική πρεσβεία της Αθήνας, το πραγματικό ύψος της προίκας είχε ανέλθει στο μυθώδες ποσό των 200.000 χρυσών λιρών, που καταβλήθηκε εξ ολοκλήρου από το ελληνικό κράτος

Συγκέντρωση σπουδαστών του "Ευκλείδη"

Πρωτότυποι μέθοδοι
Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα εκείνων των σπουδαστικών κινητοποιήσεων ήταν οι πρωτοφανείς για την εποχή μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν οι αγωνιζόμενοι φοιτητές. Όπως έγραφε σε ένα δημοσίευμά της, στις 8 Δεκεμβρίου 1962 η εφημερίδα Μεσημβρινή της Ελένης Βλάχου:
«Το τσαμπί με τα πράσινα, κόκκινα και μπλε μπαλόνια απογειώθηκε από τα προπύλαια του Πανεπιστημίου και πήρε αμέσως ύψος. Ακουμπούσε ανάλαφρα -σαν σε "μαγικό χαλί"- πάνω σε μια μεγάλη αφίσα που έγραφε: 'Προίκα στην Παιδεία 15%'. Τα μπαλόνια με την αφίσα έφυγαν με κατεύθυνση προς το υπουργείο Παιδείας, την Πλάκα, την Ακρόπολη. Η συγκεντρωμένη στα Προπύλαια σπουδάζουσα νεολαία ενθουσιάσθηκε. Η μάχη -η χθεσινή ειρηνική μάχη για την αναγέννηση της Παιδείας- άρχιζε από εκείνη τη στιγμή».

Μπαίνουν στο χορό και οι μαθητές
Δύο εβδομάδες μετά την έκρηξη της φοιτητικής απεργίας, μπαίνουν στο χορό και οι μαθητές των γυμνασίων της χώρας. Στη Θεσσαλονίκη, κατεβαίνουν σε απεργία διαρκείας οι μαθητές και οι μαθήτριες των Β΄ και Ζ΄ Γυμνασίων Θηλέων και των Α', Γ΄, Ε΄, ΣΤ΄και Ζ΄ Γυμνασίων Αρρένων, για να ακολουθήσουν οι μαθητές και των υπόλοιπων σχολείων. Στις Σέρρες, μια τριμελής επιτροπή που συγκροτείται από τους μαθητές Βασίλη Τζανακάρη και Μανόλη Παπαδόπουλο ως εκπροσώπους του Α΄ Γυμνασίου Αρρένων και Σπύρο Κουζινόπουλο του Β΄ Γυμνασίου Αρρένων, οργανώνει την απεργία που έχει καθολική επιτυχία. 

"Οι ξένοι πηγαίνουν στα άστρα και εμείς στα υπόγεια", διαμαρτύρονται οι φοιτητές

Παράλληλα, πολλοί Σύλλογοι Γονέων και Κηδεμόνων πραγματοποιούν συγκεντρώσεις, ανακοινώνοντας τη στήριξή τους στους αγωνιζόμενους φοιτητές και μαθητές, ενώ  δημοτικά συμβούλια σε πολλές πόλεις, σύλλογοι και οργανώσεις εκδίδουν ψηφίσματα συμπαράστασης. 
Στο πλαίσιο της εκστρατείας ενημέρωσης του ελληνικού λαού για το δίκαιο του αιτήματός τους για το 15% στην Παιδεία, πραγματοποιείται στη Θεσσαλονίκη στις 20 Δεκεμβρίου 1962 στο αμφιθέατρο της Φυσικομαθηματικής Σχολής πανσπουδαστική-πανεπιστημιακή συνδιάσκεψη με θέμα "Ελληνική Παιδεία και αναμόρφωση αυτής".

Ψηφοδέλτιο που είχε κυκλοφορήσει η ΦΕΑΠ ζητώντας
από τους πολίτες να εκφράσουν τη θέση τους για το 15%

Η λήξη της απεργίας

Τελικά, η ΔΕΣΠΑ στην Αθήνα και η ΦΕΑΠΘ στη Θεσσαλονίκη ανακοινώνουν στις 7 Ιανουαρίου 1963 την αναστολή της φοιτητικής απεργίας, θεωρώντας ότι επιτεύχθηκε ένας από τους στόχους της κινητοποίησης που ήταν η πλήρης ενημέρωση της κοινής γνώμης για τα αιτήματα του φοιτητικού κινήματος.
Καρπός εκείνης της κινητοποίησης, ήταν η πραγματοποίηση από 22-28 Απριλίου 1963 του 4ου Πανσπουδαστικού Συνεδρίου, που γέννησε την ΕΦΕΕ (Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδος). Όπως σημειώνονταν στην ιστορική απόφαση εκείνου του συνεδρίου «Το αίτημα του 15% αφορά στην κάλυψη των σημερινών στοιχειωδών αναγκών της Παιδείας. Επιβάλλεται ο άμεσος διπλασιασμός των δαπανών για την Παιδεία και η ετήσια αύξησή τους κατά ποσοστό 5% ανώτερο από την ετήσια αύξηση του εθνικού εισοδήματος. Έτσι μόνο θα μπορέσουμε να φτάσουμε σε ποσοστό ίσο προς το 4% του ΑΕΠ, που σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ επιβάλλεται».