Ένα άλλο πραξικόπημα στην Τουρκία πριν 36 χρόνια

Και μία προσωπική μου περιπέτεια

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Το χτεσινό αποτυχημένο στρατιωτικό κίνημα στην Τουρκία, έφερε στη μνήμη μας ένα άλλο πραξικόπημα στη γειτονική χώρα, πριν 36 χρόνια, που όμως τότε είχε στεφθεί από επιτυχία, με συνέπεια την εγκαθίδρυση της χούντας Εβρέν. Ενώ μας θύμισε και μία προσωπική περιπέτεια.

Ο δικτάτορας Κενάν Εβρέν τις μέρες της "δόξας" του

Το πραξικόπημα της 12ης Σεπτεμβρίου 1980, με την οποία ο στρατηγός Κενάν Εβρέν ανέτρεψε την κυβέρνηση του Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, αποτελούσε την τρίτη επέμβαση του στρατού στην πολιτική ζωή της Τουρκίας μετά τα πραξικοπήματα του 1960 και 1971.

Το καθεστώς της χούντας του Εβρέν, υπήρξε ιδιαίτερα σκληρό και απολυταρχικό, επιβάλλοντας καθεστώς «γύψου» στην Τουρκία. Εγκαθιδρύθηκε καθεστώς λογοκρισίας, διαλύθηκαν τα εργατικά συνδικάτα, φυλακίστηκαν πολιτικοί αρχηγοί, ενώ επισήμως κηρύχθηκαν εκτός νόμου οι οργανώσεις της αριστεράς και εκατοντάδες χιλιάδες προοδευτικοί και δημοκρατικοί πολίτες φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και  θανατώθηκαν από τα όργανα του καθεστώτος.

Μία από τις φωτογραφίες που είχαν οδηγήσει στη σύλληψή μου

Μία προσωπική περιπέτεια

Μία μικρό περιπέτεια έτυχε να έχω κι εγώ, όταν βρέθηκα λίγες μέρες μετά την επιβολή της χούντας Εβρέν στην Τουρκία για να καλύψω τα γεγονότα ως απεσταλμένος της εφημερίδας Ριζοσπάστης. Κάποια στιγμή, κι ενώ βρισκόμουνα στη λεωφόρο «Τερσανέ Καντεσσί» της Κωνσταντινούπολης που συνδέει μεταξύ τους τις δύο γέφυρες της Προποντίδας, έπεσα πάνω σε ένα μπλόκο αστυνομικών και στρατιωτικών, που σταματούσε υποχρεωτικά όλα τα αυτοκίνητα διενεργώντας εξονυχιστικούς ελέγχους και κακοποιώντας κάποιους από τους οδηγούς και επιβάτες. 

Ριζοσπάστης, Σεπτέμβριος 1980 

Έβγαλα τη φωτογραφική μου μηχανή κι άρχισα να φωτογραφίζω τις έρευνες και τις συλλήψεις. Το αποτέλεσμα ήταν να με συλλάβουν, να καταστρέψουν το φιλμ και να με φυλακίσουν για τρεις και πλέον ώρες στον γειτονικό ταρσανά που χρησιμοποιούνταν και σαν φυλάκιο της στρατονομίας. Χρειάστηκαν οι έντονες διαμαρτυρίες μου αλλά και μία παρέμβαση του ελληνικού προξενείου για να με αφήσουν ελεύθερο.

Στις επίσημες καταγραφές αναφέρονται για την περίοδο της χούντας Εβρέν περίπου 650.000 συλλήψεις, 230.000 προσαγωγές σε δίκη, 300 θάνατοι στη φυλακή, 171 θάνατοι από βασανιστήρια, 517 καταδίκες σε θάνατο, 50 εκτελέσεις. Οι πραγματικοί όμως αριθμοί δεν θα γίνουν ποτέ γνωστοί.

Πάγια τακτική κατά τη διάρκεια της Χούντας του Εβρέν ήταν να σε φέρνουν ένα στάδιο πριν το θάνατο από τα βασανιστήρια μέσα στη φυλακή και μετά να σε αποφυλακίζουν για να πεθάνεις έξω, σύμφωνα με τη μαρτυρίας του ζωγράφου Ορχάν Ταυλάν.

Η εκτέλεση του Ερντάλ Ερέν

Μία από τις φιγούρες, που μας θυμίζει τη βαρβαρότητα της χούντας είναι αυτή του 17χρονου Ερντάλ Ερέν, ενός από τους 50 που εκτελέστηκαν. Ο Ερέν συνελήφθη μαζί και μ” άλλους μαθητές σε συγκρούσεις με την αστυνομία μετά από πορεία, λίγο καιρό πριν το πραξικόπημα. Η ποινή που του έδωσε η χούντα του Εβρέν όταν κατέλυσε την εξουσία ήταν εκτέλεση.  Στο τελευταίο του γράμμα στους γονείς του έγραφε «Δεν με τρομάζει η εκτέλεση, αντίθετα με λυτρώνει μετά τα τόσα βασανιστήρια που είδα και έζησα εδώ μέσα…».

Η χούντα του Εβρέν είχε όσο καμία προηγούμενη την πλήρη υποστήριξη των Αμερικανών και του Ν.ΑΤΟ, ο εκπρόσωπος της οποίας μάλιστα είχε χαρακτηρίσει την επέμβαση του στρατού «θετική ενέργεια». 

Τον Ιούλιο του 1982 το στρατιωτικό καθεστώς έδωσε στην δημοσιότητα σχέδιο νέου συντάγματος, το οποίο επεξεργάσθηκε μια διορισμένη Συμβουλευτική Συντακτική Συνέλευση. Τον Νοέμβριο του ιδίου έτους διεξήχθη δημοψήφισμα-παρωδία, το οποίο ενέκρινε το νέο σχέδιο συντάγματος με ποσοστό 91,4% των ψήφων.

Ο Εβρέν, ενισχυμένος από το δημοψήφισμα του 1982, το οποίο προέβλεπε αυξημένες αρμοδιότητες για τον Πρόεδρο, σε σχέση με άλλα συντάγματα, παρέμεινε στην θέση του Προέδρου του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας και του Προέδρου της Δημοκρατίας, ενώ αποχώρησε οικειοθελώς από την θέση του αρχηγού του γενικού επιτελείου στρατού και αποστρατεύτηκε τον Ιούνιο του 1983. Από την θέση του προέδρου αποχώρησε το 1989.

Όταν το 2014 ο 97χρονος πλέον Εβρέν, δικάστηκε για εγκλήματα κατά του τουρκικού κράτους, δήλωνε αμετανόητος: «κάναμε αυτό που έπρεπε να κάνουμε εκείνη την περίοδο και θα το ξανακάναμε και σήμερα αν χρειαζόταν». Το δικαστήριο της Άγκυρας τον καταδίκασε σε ισόβια κάθειρξη, στην ίδια ποινή με τον πρώην αρχηγό της Τουρκικής Αεροπορίας, Ταχσίν Σαχίνκαγια.

Ο άλλοτε πανίσχυρος δικτάτορας  πέθανε στις 9 Μαΐου 2015.

Μία ακόμη ανταπόκρισή μας στο Ριζοσπάστη. Εκπληκτικές ομοιότητες με το χτεσινό αποτυχημένο πραξικόπημα