Μαύρη επέτειος: Η μετονομασία εβραϊκών οδών της Θεσσαλονίκης

Κάθε μήνα Μάρτιο θυμόμαστε μία μαύρη επέτειο στην ιστορία της Θεσσαλονίκης, καθώς το Μάρτιο του 1943 και μάλιστα την επομένη της εθνικής εορτής, η διορισμένη από τους Ναζί Διοικούσα Επιτροπή του Δήμου Θεσσαλονίκης, με δήμαρχο τον Γεώργιο Σερεμέτη, αποφάσιζε να καταργήσει από 15 δρόμους της πόλης τα ονόματα επιφανών εβραϊκής καταγωγής Θεσσαλονικέων, αντικαθιστώντας τα με άλλα.

 Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι η ντροπιαστική εκείνη ενέργεια, έγινε ένα δεκαήμερο από την έναρξη του εκτοπισμού των 50.000 Εβραίων της πόλης στα χιτλερικά στρατόπεδα συγκέντρωσης από όπου ελάχιστοι επέστρεψαν ζωντανοί. 

Ο Σερεμέτης είχε διαδεχθεί στις 27 Ιανουαρίου 1943 στο δημαρχιακό αξίωμα,  με απόφαση του κατοχικού Υπουργού Εσωτερικών Αναστάσιου Ταβουλάρη, μέχρι τότε  διορισμένο ακόμη από τη δικτατορία Μεταξά συνταξιούχο εκπαιδευτικό Κωνσταντίνο Μερκουρίου. 

Ο Μερκουρίου, μαζί με τον Μητροπολίτη Γεννάδιο και τον πρύτανη του ΑΠΘ Περικλή Βιζουκίδη, είχαν υποδεχθεί τα γερμανικά στρατεύματα κατά την είσοδό τους στη Θεσσαλονίκη, στις 9 Απριλίου 1941, με τη διαβεβαίωση προς το λαό της πόλης ότι «τιθέμενος υπό την προστασίαν ενός έθνους γενναίου και ευγενούς ουδέν έχει να φοβηθή». Ενώ αμέσως μετά θα συστήσει στους δημοτικούς συμβούλους να αποφεύγουν «τις εκδηλώσεις πολιτικού περιεχομένου» και να εξυπηρετούν τις δυνάμεις Κατοχής. Εκδίδοντας επίσης  σύσταση με σχετικό σχεδιάγραμμα για το πώς πρέπει να βαδίζουν οι Έλληνες στους δρόμους και τα πεζοδρόμια, ώστε να μην ενοχλούν τους Ναζί. 

Το ιστορικό εβραϊκό νεκροταφείο Θεσσαλονίκης πριν την καταστροφή του

Η καταστροφή του ιστορικού εβραϊκού νεκροταφείου

Από τις πιο επαίσχυντες ενέργειες και των δύο κατοχικών δημάρχων που είχαν προσφέρει "γην και ύδωρ" στους χιτλερικούς κατακτητές, ήταν η καταστροφή του ιστορικού εβραϊκού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης. Ενέργεια που άρχισε επί Μερκουρίου για να συνεχισθεί επί των ημερών του διαδόχου του.

Τα μνήματα αυτά, έκτασης 298 στρεμμάτων, στην περιοχή που εκτείνεται σήμερα το campus του ΑΠΘ, ήαν το μεγαλύτερο εβραϊκό νεκροταφείο στην Ευρώπη, με 300.000 τάφους. Ισοπεδώθηκε κατά το χρονικό διάστημα από τον Δεκέμβριο του 1942 ως τον Απρίλιο του 1943  με διαταγή μεν της γερμανικής στρατιωτικής διοίκησης, αλλά και εισηγήσεις των "Ελληνικών" αρχών της πόλης, μεταξύ των οποίων και του Δήμου Θεσσαλονίκης. Τα υλικά που προέκυψαν από την καταστροφή χιλιάδων τάφων (τούβλα, πλάκες και μάρμαρα) χρησιμοποιήθηκαν τα επόμενα χρόνια για την κατασκευή δημόσιων κτιρίων και ναών, ως και την ανάπλαση πλατειών και δρόμων. 

Κωνσταντίνος Μερκουρίου

Με την ευκαιρία σημειώνουμε ότι τα πορτρέτα των δύο φιλοναζιστών κατοχικών δημάρχων Θεσσαλονίκης Κ.Μερκουρίου και Γ. Σερεμέτη αποκαθηλώθηκαν από την είσοδο του Δημοτικού Συμβουλίου Θεσσαλονίκης το 2015 με ενέργειες του τότε υποψηφίου δημάρχου και μετέπειτα βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Τριαντάφυλλου Μηταφίδη.

Η μετονομασία των δρόμων

Η μετονομασία των 15 οδών της πόλης που έφεραν εβραϊκές ονομασίες, έγιναν όπως αναφέραμε νωρίτερα με ειδήγηση του κατοχικού δημάρχου Γεωργίου Σερεμέτη. Από αυτές, οι επτά έλαβαν στη συνέχεια ονόματα "ποταμών, ορέων και λιμνών" και οι υπόλοιπες οδοί  "με ονόματα ανάλογα προς την τοποθεσία των και προς την σημασίαν αυτών"

Η πλήρης απόφαση, όπως προκύπτει από τα Πρακτικά της Διοικούσας Επιτροπής του Δήμου Θεσσαλονίκης, στις 26 Μαρτίου 1943 (σελ. 194-195, τόμος 41), έχει ως εξής:

Επί της εν τη ημερησία διατάξει αναγραφόμενον 20ου θέματος «Περί μετονομασίας διαφόρων οδών της πόλεως φερουσών ισραηλιτικά ονόματα».

Ο κ. Δήμαρχος (σημ. Γεώργιος Σερεμέτης) θέτει υπ’ όψιν της Επιτροπής:

1) Την υπ’ αριθμ. πρωτ. 7789/717 έκθεσιν του Γενικού Γραμματέως του Δήμου έχουσαν ως ακολούθως: λαμβάνω την τιμήν να υποβάλλω συνημμένως το πρακτικόν της δια την από 19.11.42 πρακτικόν της Δ.Ε. του Δήμου συσταθείσις υπό της Προεδρείας μου Επιτροπής προς μετονομασίαν των οδών της πόλεως των φερουσών ισραηλιτικά ονόματα και ν’ αναφέρω υμών ότι η Επιτροπή προτείνει δια του συνημμένου πρακτικού της, όπως εν των εν λόγω ιδίου οίτινες εύνοις εν όλω οι μεν επτά ήτοι από του αύξοντος αριθμού 8 και άνω την εις κείμενοι εν ασήμους τοποθεσίας και δη εν Ισραηλιτικούς Συνοικισμούς και συνοικίας λάβουσιν ανάλογα ονόματα Μακεδονικών κειμένων ποταμών, ορέων, λιμνών κτλ οι δε είκοσι επτά ήτοι από του αύξοντος αριθμού 7 και άνω λάβουσιν ονόματα ανάλογα προς την τοποθεσία των και προς την σημασίαν αυτών από απόψεως κινήσεως κυκλοφοριακής, κατασκευής μήκους και διαμορφώσεως. Όθεν παρακαλώ όπως το αρεστούμενοι παραπέμψαντες το εις αυτό πρακτικόν εις την Δ.Σ. του Δήμου προς λήψιν σχετικής αποφάσεως.

2) Το δια της ως άνω εκθέσεως του κ. Γεν. Γραμματέως του Δήμου υποβληθέν πρακτικόν της Επιτροπής μετονομασίας οδών της 16 Φεβρουαρίου 1943, δι’ου αυτή προτείνει ως ακολούθως την μετονομασίαν των οδών της πόλεως των φερουσών ισραηλιτικά ονόματα. 

1) Αλλατίνι, να μετονομασθή εις Κανάρη. 

2) Μισραχή να μετονομασθή εις Γεωργάκη Ολυμπίου. 

3) Μοργκεντάου, να μετονομασθή εις Μητροπολίτου Κύπρου Μακαρίου. 

4) Σαϊας, να μετονομασθή εις Βαρώνου Βέλλκου. 

5) Μοδιάνο, να μετονομασθή εις Ανακτόρων, ως σχετική Δ/η Υ. Π. Μ. υπό απ. 32247 έ.έ. 

6) Ρουσέλ, να μετονομασθή εις Κων. Καμμωνά. 

7) Σααδή Λεβή, να μετονομασθή εις Πηνελόπης Δέλτα. 

8) Ματαλών, να μετονομασθή εις Αρναίας. 

9) Βαρώνου Χίρς, να μετονομασθή εις Λουδία. 

10) Γκατένιο, να μετονομασθή εις Χολομώντος. 

11) Ιατρού Περρές, να μετονομασθή εις Ηλιουπόλεως. 

12) Καράσσο, να μετονομασθή εις Χαλάστρας. 

13) Μόλχο, να μετονομασθή εις Ζιάνας. 

14) Σαούλ Μοδιάνο, να μετονομασθή εις Βόλβης. 

15) Ανώνυμος μικρά πάροδος Βασ. Σοφίας να μετονομασθή εις Ιωαν. Δέλλιου.

Η Επιτροπή κρίνουσα ότι δέον να προέλθη εις την έγκρισιν της μετονομασίας των φερουσών ισραηλιτικά ονόματα οδών της πόλεως δια των υπό της ως άνω Επιτροπής προτεινομένων ονομάτων

Αποφαίνεται

Εγκρίνει την μετονομασίαν των φερουσών ισραηλιτικά ονόματα οδών της πόλεως δι ονομάτων προτεινομένων υπό της προς τούτο συσταθείσης υπό της Δ.Ε. την 19.11.42 ειδικής Επιτροπής και αναφερομένου εν την από 16.2.43 πρακτικών ταύτης.

Ανατιθέντος εις τον κ. Δήμαρχον των περαιτέρω ενεργειών των δεόωντων.

Εφ’ ων και εξέδωκε την υπ’ αριθμ. 185 απόφασίν της".

Γεώργιος Σερεμέτης

Ποιός ήταν ο Γεώργιος Σερεμέτης

Ο Γεώργιος Σερεμέτης (1879-1950) γεννήθηκε στη Σκαμνιά Ελασσόνας της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μετά τη γέννησή του, η οικογένεια του μετοίκησε στη Λάρισα. Αποφοίτησε το 1902 από τη Νομική Σχολή Αθηνών και εξάσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου στη Λάρισα και τη Θεσσαλονίκη. Διορίστηκε από τις κατοχικές αρχές δήμαρχος Θεσσαλονίκης τον Ιανουάριο του 1943. 

Τον Μάρτιο του 1943 ο Σερεμέτης ως Δήμαρχος μετονόμασε τους δρόμους της πόλης που έφεραν εβραϊκά ονόματα, ενώ επί Δημαρχίας του, τον Απρίλιο του 1943, ολοκληρώθηκε η καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης. Ακολούθως εκποιούσε τις ταφόπλακες σε εργολάβους για χρήση αυτών ως υλικά σε διάφορα έργα. Ως Δήμαρχος και ως μέλος και Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου σιώπησε και δεν έλαβε καμία πρωτοβουλία για την αποτροπή των μαζικών εκτελέσεων Ελλήνων Θεσσαλονικέων από τις ναζιστικές αρχές κατοχής.

Παραιτήθηκε από Δήμαρχος μόλις δύο μέρες πριν την απελευθέρωση της πόλης, βλέποντας τους Γερμανούς κατακτητές να ετοιμάζονται για αποχώρηση και τους αντέρτες του ΕΛΑΣ να αρχίζουν σιγά-σιγά να προωθούνται προς κατάληψη της Θεσσαλονίκης. Πρώτος δήμαρχος στην απελευθερωμένη πλέον Θεσσαλονίκη ανέλαβε ο καθηγητής του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και πρύτανης του ΑΠΘ, Δημήτριος Καββάδας (1893-1971).  από τις ελληνικές δυνάμεις. Ο Σερεμέτης συνέχισε να βρίσκεται και μετά την απελευθέρωση στην προεδρία του Δικηγορικού συλλόγου Θεσσαλονίκης. Πέθανε το 1950.

Διαβάστε περισσότερα για το εβραϊκό νεκροταφείο Θεσσαλονίκης: https://farosthermaikou.blogspot.com/2019/06/blog-post_77.html