Δύο τηλεγραφήματα του Αϊνστάϊν για την Ελλάδα

Διαμαρτυρία για τις διώξεις αγωνιζόμενων φοιτητών στα ελληνικά πανεπιστήμια

του Σπύρου Κουζινόπουλου

To Μάρτιο του 1929, προκαλεί αίσθηση μία επιστολή του διάσημου νομπελίστα φυσικού, Άλμπερτ Αϊνστάϊν προς τον Έλληνα πρωθυπουργό, Ελευθέριο Βενιζέλο, με την οποία διαμαρτύρονταν για την αποβολή αριστερών φοιτητών από τα ελληνικά Πανεπιστήμια για τα πολιτικά τους φρονήματα και ζητούσε να υπάρξει ελευθερία της σκέψης των φοιτητών.

Ήταν μία εποχή, αυτή του  μεσοπολέμου, κατά την οποία σημειώνονταν ραγδαία ανάπτυξη του φοιτητικού κινήματος. Επρόκειτο για μία άνοδο που συμβάδιζε με μαζικοποίηση των συνδικαλιστικών οργανώσεων και τις διαρκώς αυξανόμενες εργατικές κινητοποιήσεις, με αίτημα τη βελτίωση της θέσης των εργαζομένων.

Τον Ιούνιο του 1928 είχε ξεσπάσει μεγάλο απεργιακό κύμα με διαδηλώσεις, συγκρούσεις, τραυματισμούς και θανάτους εργατών. Στις αρχές Ιανουαρίου 1929 απεργούσαν οι μεταλλωρύχοι στο Στρατώνι της Χαλκιδικής και για πολλές ημέρες οι εργάτες συγκρούονταν με τους χωροφύλακες. Τον ίδιο μήνα οι εργάτες των τσιμέντων του Βόλου απεργούσαν διεκδικώντας το οκτάωρο. Την 1^η Φεβρουαρίου είχε αρχίσει πολυήμερη απεργία των μεταλλωρύχων του Λαυρίου, ενώ τον επόμενο μήνα οι εργάτες λιπασμάτων, τσιμέντων και εργοστασίων οινοποιΐας της Ελευσίνας ξεσηκώθηκαν, ζητώντας εφαρμογή του οκταώρου, αύξηση μισθών κατά 40%, αναγνώριση των σωματείων και επαναπρόσληψη των απολυμένων. Ο κατάλογος των απεργιών ήταν μεγάλος και έδειχνε μια σημαντική άνοδο του εργατικού κινήματος.

Συλλήψεις με το "ιδιώνυμο"

Το «Ιδιώνυμο»

Να θυμίσουμε ότι εκείνη ακριβώς την περίοδο, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που είχε επιστρέψει στις 23 Μαίου 1928 από το Παρίσι, βάζοντας τέρμα στην τετραετή του αυτοεξορία και αλλάζοντας την απόφασή του περί αποχής από την πολιτική, είχε αρχίσει να εφαρμόζει, μετά τον απρόσμενο εκλογικό του θρίαμβο της 19^ης Αυγούστου 1928, μία σειρά σκληρών αντιδημοκρατικών καταπιεστικών μέτρων, για να χτυπήσει το ανερχόμενο εργατικό και αριστερό κίνημα.

Έτσι στις 22 Δεκεμβρίου 1928, ο Βενιζέλος έφερε στη Βουλή ένα νομοσχέδιο με τον τίτλο «Περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών». Εμπνευστής του ήταν ο επί των Εσωτερικών υπουργός του Κωνσταντίνος Ζαβιτσάνος, ένας ακροδεξιός πολιτικός, με λαμπρή καριέρα αργότερα στη δικτατορία Μεταξά. Ήταν το περίφημο «ιδιώνυμο», που από το πρώτο του κιόλας άρθρο, προέβλεπε περιορισμό της πολιτικής δραστηριότητας και της ελευθερίας του Τύπου, φυλακίσεις και εκτοπίσεις για κάθε ενέργεια που θα θεωρούνταν ότι αποβλέπει «εις  ανατροπήν του κρατούντος κοινωνικού καθεστώτος».

Θύματα του νόμου αυτού, έπεσαν εκατοντάδες συνδικαλιστές, κομμουνιστές αλλά και άλλοι ενεργοί πολίτες. Στα επτά χρόνια της εφαρμογής του, έως το 1936, οπότε αντικαταστάθηκε με σκληρότερο νόμο από τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου, δεκάδες εργατικά σωματεία και άλλοι σύλλογοι και οργανώσεις διαλύθηκαν, ενώ πάνω από 16.500 πολίτες συνελήφθησαν. Από αυτούς 3.031 καταδικάσθηκαν και εξορίστηκαν στα νησιά Φολέγανδρο, Ανάφη, Αμοργό και Σκύρο.

Οι διώξεις στο Πανεπιστήμιο

Οι διώξεις, επεκτάθηκαν γρήγορα και στον πανεπιστημιακό χώρο, με βάση εκθέσεις που αποστέλλονταν από το περιβόητο «φοιτητικό» της Ασφάλειας.

Στις 22 Φεβρουαρίου 1929, ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Ματθαιόπουλος, στέλνει έγγραφο σε φοιτητές, καλώντας τους να παρουσιαστούν στη Σύγκλητο και να απολογηθούν διότι… «παρακολουθήσατε κομμουνιστικήν συγκέντρωσιν και μετ’ άλλων κομμουνιστών συνειργάσθητε δια την οργάνωσιν εργατικών αθλητικών ομίλων και συμπεριεφέρθητε κατά τρόπον απάδοντα εις την αξιοπρέπειαν του φοιτητού και προσβάλλοντα την αξιοπρέπειαν του Πανεπιστημίου».

Με άλλη επιστολή, ο Πρύτανης καλούσε σε απολογία τη φοιτήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής, Ελένη Σακελλαρίου διότι … «κατά μήνα Ιανουάριον 1928, ειργάσθητε επί μισθώ εις τα γραφεία του «Ριζοσπάστου».
Υπήρξαν όμως και άλλες, ακόμη πιο σοβαρές περιπτώσεις. Στις αρχές Μαρτίου 1929, οι δύο νεοεκλεγέντες εκπρόσωποι της αριστεράς στο Δ.Σ. του συλλόγου φοιτητών της Νομικής Σχολής Αθηνών, είχαν τοιχοκολλήσει  ανακοίνωση στην είσοδο της σχολής, δηλώνοντας ότι δέχονταν να θεωρηθούν οι εκλογές που είχαν πραγματοποιηθεί λίγες μέρες νωρίτερα στο σύλλογο ως άκυρες και να επαναληφθούν, καθώς είχαν λάβει μέρος σ’ αυτές ελάχιστοι φοιτητές. Μία ομάδα φασιστών του λεγόμενου «αντικομμουνιστικού ομίλου» βλέποντας την ανακοίνωση, επιτέθηκε κατά των φοιτητών, ενώ η αστυνομία που κατέφθασε, αντί για τους δράστες της επίθεσης, συνέλαβε τέσσερις φοιτητές, τους Νιφλή, Τζίλα, Κορδή και Μπουρνά. Και λίγη ώρα αργότερα, τους οδήγησε στο αυτόφωρο πλημμελειοδικείο που τους καταδίκασε σε φυλάκιση 15 ημερών τον καθένα και ένα βαρύ για την εποχή χρηματικό πρόστιμο. Συνήγορος υπεράσπισης των 4 φοιτητών, ήταν ένας νεαρός τότε δικηγόρος που επρόκειτο αργότερα να αναδειχθεί σε μορφή του αριστερού κινήματος, ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης.

Τα φοιτητικά αιτήματα

Εκτός όμως από τη συνδικαλιστική και πολιτική δραστηριότητα των φοιτητών, οι αρχές είχαν να αντιμετωπίσουν και τα σοβαρά αιτήματά τους που με κάθε είδους κινητοποιήσεις έθεταν σε κάθε ευκαιρία.

Σύμφωνα με την νεανική εφημερίδα «Φοιτητικό Θάρρος», τα αιτήματα των φοιτητών εκείνης της εποχής, όπως αναδημοσιεύθηκαν στο Ριζοσπάστη  της 6-3-1929, ήταν:

-Να ελαττωθούν τα δίδακτρα, τα εξέταστρα και οι τιμές των συγγραμμάτων. Να εγγράφονται ατελώς στο Πανεπιστήμιο οι άποροι και οι πρόσφυγες και να παίρνουν δωρεάν τα βιβλία.

-Να σταματήσουν οι απειλές περί καταργήσεως του προσφυγικού φοιτητικού συσσιτίου.

-Να δίδεται στους φοιτητές αναβολή κατάταξης στο στρατό.

-Να χορηγούνται «ευκολίες» (μειωμένο εισιτήριο) στα συγκοινωνιακά μέσα.

-Να χωριστούν οι διάφορες σχολές σε τμήματα για τη συστηματικότερη μόρφωση των φοιτητών και να εκδοθούν περισσότερα συγγράμματα σε φτηνές τιμές.

-Να καθιερωθεί η δημοτική γλώσσα ως επίσημη γλώσσα του κράτους και της εκπαίδευσης.

-Να γίνει πραγματική φοιτητική λέσχη στην Αθήνα και να ιδρυθεί και στη Θεσσαλονίκη πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη και φοιτητική Λέσχη

-Να δοθεί πλήρης ελευθερία λόγου, Τύπου και συγκεντρώσεων στους σπουδαστές και να μην αποβάλλεται από το Πανεπιστήμιο κανείς για τα πολιτικά του φρονήματα.

Το ιστορικό κτίριο του στρατιωτικού νοσοκομείου που στέγασε το Πανεπιστήμιο

Τα προβλήματα του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Τα αιτήματα αυτά αλλά και άλλα, που απέβλεπαν στη βελτίωση της παρεχόμενης τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, προβάλλονταν με κάθε ευκαιρία από τους εκπροσώπους του φοιτητικού κόσμου της χώρας. Ιδιαίτερα από τους φοιτητές του «νεαρού» τότε πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, που είχε αρχίσει να λειτουργεί από τις 11 Οκτωβρίου 1926 αρχικά στο κτίριο «Aλλατίνι», για να  μεταστεγαστεί τον Οκτώβριο του 1927, στο μέγαρο της οδού Εθνικής Aμύνης, όπου προηγουμένως στεγαζόταν το B΄ Στρατιωτικό Νοσοκομείο.

Στο ίδιο αυτό ιστορικό κτίριο, μαζί με Φιλοσοφική Σχολή, λειτούργησε το 1927 και η Φυσικομαθηματική Σχολή με πρώτο της τμήμα το Τμήμα Δασολογίας, που το 1937 μαζί με το Τμήμα Γεωπονίας αποχωρίστηκαν και δημιούργησαν τη Γεωπονοδασολογική Σχολή. Το 1929 άρχισε να λειτουργεί εκεί και η Σχολή Nομικών και Oικονομικών Eπιστημών. 

Όπως διαβάζουμε στην εφημερίδα Μακεδονία στις 13 Φεβρουαρίου 1929, επιτροπή φοιτητών της Σχολής Νομικών και Οικονομικών Επιστημών του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αποτελούμενη από τους Στ. Ελαφρό, Β. Καλεύρα, Ι. Μέρλο, Α. Γιαννιό και Αρ. Παρτσαλίδη, είχε επισκεφθεί τον αρχηγό των αριστερών Φιλελευθέρων, Αλέξανδρο Παπαναστασίου, που υπήρξε ο ιδρυτής του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ζητώντας να ενεργήσει ώστε η Νομική Σχολή, που ασφυκτιούσε μαζί με τις άλλες σχολές στο κτίριο της παλιάς Φιλοσοφικής, να στεγαστεί σε δικό της χώρο.

Είχε προηγηθεί στις 19 Μαίου 1927, η πρώτη απεργία των φοιτητών της Φιλοσοφικής Σχολής με αίτημα τη βελτίωση του επιπέδου των παρεχόμενων σπουδών από το πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Η απεργία εκείνη, είχε αντιμετωπισθεί με μία προκλητική δήλωση του Πρύτανη Γεώργιου Σωτηριάδη ότι «το καθηγητικόν σώμα θα ηδύνατο να ανεχθή πνευματικήν ανεπάρκειαν των φοιτητών, ουδέποτε όμως θα παραδεχθή την ηθικήν της απειθαρχίας, ήτις πρέπει να παταχθή αμειλίκτως»

Oι αποβολές των φοιτητών

Οι απεργιακοί αγώνες των φοιτητών εκείνης της περιόδου, σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, ήταν απόρροια των πολύ σοβαρών προβλημάτων που αντιμετώπιζαν τόσο στους πανεπιστημιακούς χώρους, όσο και με τη διαβίωσή τους, δεδομένου ότι η Ελλάδα βρισκόταν για μία ακόμη φορά αντιμέτωπη με μία μεγάλη οικονομική κρίση, που οδήγησε το 1932 στην πτώχευση της χώρας από την κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου.

Για την καταστολή του ανερχόμενου φοιτητικού κινήματος, και παράλληλα με την εφαρμογή του «ιδιώνυμου» στα εργατικά σωματεία, γίνονται αθρόες αποβολές αριστερών φοιτητών από το Πανεπιστήμιο, με βάση τα σημειώματα που έστελναν στην Σύγκλητο του Πανεπιστήμιου οι αστυνομικές αρχές. Ήταν, σε μικρογραφία βέβαια, κάτι ανάλογο με τις εκτοπίσεις των συνδικαλιστών και των κομμουνιστικών στελεχών.

Η παρέμβαση του Αϊνστάϊν

Άγνωστο πως και από πού, ο μεγάλος Γερμανοεβραίος φυσικός, που αναπτύσσοντας τη θεωρία της σχετικότητας, είχε ταράξει τα νερά της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας, εξασφαλίζοντας το 1921 το Νόμπελ Φυσικής, πληροφορήθηκε για τις διώξεις των αριστερών Ελλήνων φοιτητών. Και ευαισθητοποιημένος όχι μόνο στον τομέα της επιστημονικής έρευνας αλλά και των ανθρώπινων και ακαδημαϊκών ελευθεριών, είχε στείλει από το Βερολίνο στην Αθήνα δύο τηλεγραφήματα: Το ένα προς τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και το δεύτερο προς τη Σύγκλητο του Πανεπιστημίου.

To τηλεγράφημα του Αϊνστάϊν στον Βενιζέλο έλεγε:

Πρωθυπουργόν Βενιζέλον

Αθήνας

Διαμαρτυρόμαστε εντόνως ενάντια στην αποβολή φοιτητών από το Πανεπιστήμιο. Απαιτούμε την ελευθερία στην εκδήλωση των σκέψεων ανάμεσα στους φοιτητές.

Καθηγητής Άλμπερτ Αϊνστάϊν

Το δεύτερο τηλεγράφημα που είχε σταλεί στη Σύγκλητο του Πανεπιστημίου Αθηνών και υπογράφονταν εκτός από τον διάσημο νομπελίστα φυσικό και από τους Γερμανούς καθηγητές Ερρίκο Λέβε και Φριτς, έλεγε:

Σύγκλητον Πανεπιστημίου

Αθήνας

Διαμαρτυρόμαστε εντόνως ενάντια στην αποβολή φοιτητών που αγωνίστηκαν για τα πολιτικά τους φρονήματα. Αιτούμε την άμεσο επανεγγραφή τους. 

Πάντως, η προσπάθεια τρομοκράτησης του προοδευτικού φοιτητικού κινήματος, που επιχειρήθηκε με εκείνη την καταδίωξη δραστήριων συνδικαλιστών φοιτητών, μάλλον δεν πρέπει να είχε μεγάλα αποτελέσματα για τις αρχές. Καθώς ο φοιτητικός κόσμος όχι μόνο δεν πτοήθηκε και δεν τρομοκρατήθηκε από τις αποβολές, αλλά αντιθέτως, αύξησε τις κινητοποιήσεις του.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η φοιτητική κινητοποίηση στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, λίγους μήνες αργότερα, τον Δεκέμβριο του 1929, η οποία έληξε  μετά από άγρια επίθεση εναντίον των φοιτητών από την έφιππη αστυνομία κατόπιν αδείας της πρυτανείας. Για να ακολουθήσει η μεγάλη φοιτητική απεργία του Νοεμβρίου του 1931, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την κατάπνιξη των πολιτικών και ακαδημαϊκών ελευθεριών, με ηγέτη εκείνου του φοιτητικού ξεσηκωμού τον τότε φοιτητή της Νομικής Θεσσαλονίκης και αργότερα διαπρεπή δημοσιογράφο και συγγραφέα, Νίκο Παπαπερικλή.

Περισσότερα γιαυτό τον φοιτητικό απεργιακό αγώνα μπορείτε να διαβάσετε:

-http://farosthermaikou.blogspot.gr/2015/12/blog-post_54.html

-Φάρος του Θερμαϊκού: Μια εισβολή της Αστυνομίας στο ΑΠΘ πριν 90 χρόνια (farosthermaikou.blogspot.com)