Ένας αιώνας Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης

Η μαρτυρία του Άγι Στίνα για το νεαρό τότε εργατικό κίνημα της πόλης 

Εργαζόμενοι στην παλιά Ηλεκτρική Εταιρία Θεσσαλονίκης γύρω στο 1928 

Έναν αιώνα ζωής, γιορτάζει φέτος το Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης. Χρόνια σκληρών αγώνων τα περισσότερα από τα εκατό χρόνια που αριθμεί σήμερα, για το δίκιο και την προκοπή των εργαζομένων και της τάξης τους, της εργατικής τάξης. Αγώνες που είναι στενά συνδεδεμένοι με την ίδια την ιστορία της πόλης, της Θεσσαλονίκης και της χώρας γενικότερα. Με κορυφαίο, την αιματοβαμμένη πολυήμερη πανεργατική απεργία του Μάη του 1936, που οδήγησε στο γενικό ξεσηκωμό της Θεσσαλονίκης και αποτέλεσε το πρόσχημα για την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά.

Εβραίοι υποδηματοποιοί εργάτες μέλη της Φεντερασιόν διαδηλώνουν στους δρόμους της Θεσσαλονίκης

Ποιος μπορεί να παραγνωρίσει το γεγονός ότι η μήτρα που γέννησε το ΕΚΘ, τον Απρίλιο του 1917, ήταν η πρώτη στην Ελλάδα συνδικαλιστική οργάνωση, η «Φεντερασιόν» που είχε δημιουργηθεί σ’ αυτή την πόλη εννέα χρόνια νωρίτερα, το 1909, υπό τη φωτεινή καθοδήγηση του Αβραάμ Μπεναρόγια, ο οποίος ήταν αυτός που έσπειρε στους εργαζόμενους της Θεσσαλονίκης και της Ελλάδος στη συνέχεια, την ιδέα της συνένωσης των δυνάμεων, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης.

Το καπνεργοστάσιο της εταιρείας Μονοπωλείου Οθωμανικών Καπνών (Rejie) στις αρχές του 20ου αιώνα 

Η δημιουργία της Φεντερασιόν, του ΕΚΘ και της ΓΣΕΕ

Καρπός εκείνων των προσπαθειών, αποτέλεσε η ίδρυση το 1909 του Εργατικού Συνδέσμου Θεσσαλονίκης, ο οποίος λίγους μήνες αργότερα μετεξελίχθηκε σε  «Εργατική Σοσιαλιστική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης», γνωστή στα ισπανοεβραϊκά ως Φεντερασιόν. Η ομοσπονδία, αποτελούσε τα επόμενα χρόνια τη μόνη πολιτική οργάνωση που επηρέαζε καθοριστικά τις μεγάλες εργατικές μάζες, τουλάχιστον στη Θεσσαλονίκη, ενώ από το 1910 και μετά, επεκτάθηκε στα καπνεργατικά σωματεία της Καβάλας, της Δράμας, των Σερρών και της Ξάνθης.

Σοσιαλιστές εργάτες γιορτάζουν την Πρωτομαγιά στη Θεσσαλονίκη

Οι προσπάθειες για την ίδρυση Εργατικού Κέντρου στη Θεσσαλονίκη είχαν αρχίσει ουσιαστικά από τις αρχές του 1915, καρποφόρησαν όμως στις 29 Απριλίου 1917, όταν με την υπογραφή έντεκα εργατικών σωματείων ιδρύθηκε επίσημα το ΕΚΘ, που λίγο αργότερα αναγνωρίστηκε με την υπ’αριθμ. 116/1917 απόφαση του πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης. Αρχικά στεγάζονταν στην οδό Φλωρίνης-πάροδο Σωκράτους 5 και το 1919 μεταφέρθηκε σε ένα ψηλό διώροφο κτίριο στην οδό Αγίου Δημητρίου 129.

Ένα χρόνο μετά την ίδρυσή του, το Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης συνέβαλε καθοριστικά, μαζί με τα νεοδημιούργητα τότε Εργατικά Κέντρα Αθηνών και Πειραιώς στη δημιουργία της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδας και στο ιδρυτικό συνέδριο της ΓΣΕΕ, το Α` Πανελλαδικό Εργατικό Συνέδριο, που πραγματοποιήθηκε από τις 21 έως τις 28 Οκτωβρίου (3-10 Νοεμβρίου) του 1918 στην Αθήνα και στον Πειραιά.

Τον Απρίλιο του 1936, κατά τη διάρκεια του μεγάλου πανεργατικού ξεσηκωμού που οδήγησε στα γεγονότα του Μάη του ’36, το ΕΚΘ συνενώθηκε με άλλα δύο μικρότερα εργατικά κέντρα που υπήρχαν στην πόλη και το Υπαλληλικό Κέντρο Θεσσαλονίκης, με πρόεδρο τον Χριστόδουλο Μαυροβίτη κι έτσι η ονομασία του έγινε πλέον Εργατοϋπαλληλικό Κέντρο Θεσσαλονίκης, όπως είναι μέχρι σήμερα.

Άγις Στίνας (Σπύρος Πρίφτης) 1900-1987

Μία πολύτιμη μαρτυρία του Άγι Στίνα

Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 χρόνων από την ίδρυση του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, παραθέτουμε μία μοναδική περιγραφή για το ΕΚΘ αλλά και την κατάσταση στην οποία βρισκόταν τότε το ανερχόμενο εργατικό κίνημα της Θεσσαλονίκης, ο τρόπος λειτουργίας των συνδικαλιστικών και πολιτικών οργανώσεων της εποχής, οι μορφές οργάνωσης. Η διεισδυτική ματιά και η μαρτυρία του Άγι Στίνα, πολύτιμη συμβολή στη νεότερη ιστορία της Θεσσαλονίκης.

Τον Οκτώβριο του 1920, φτάνει στη Θεσσαλονίκη ο εικοσάχρονος τότε Άγις Στίνας (Σπύρος Πρίφτης), σταλμένος από την Κεντρική Επιτροπή του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος (ΣΕΚΕ), του μετέπειτα ΚΚΕ, για να βοηθήσει στην παραπέρα δραστηριοποίηση της Κομματικής του Οργάνωσης και του νεαρού ακόμη τότε Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης. Να πως περιέγραψε εκείνη την εμπειρία του:

«Έφτασα στη Θεσσαλονίκη το πρωί μιας κρύας Οκτωβριάτικης μέρας του 1920, ύστερα από ένα πολύ κουραστικό ταξίδι με ένα σαπιοκάραβο. Κάθησα στην παραλία σ’ ένα γαλατάδικο, ήπια ένα γάλα και κατόπιν παρακάλεσα το γαλατά να μου πει που είναι το Εργατικό Κέντρο. Αυτός πρόθυμα βγήκε μαζί μου έξω και από εκεί μου έδειξε ένα επιβλητικό κτήριο, που στη στέγη του κυμάτιζε μια τεράστια κόκκινη σημαία.

Από το τελωνείο μέχρι το Λευκό Πύργο και από την παραλία μέχρι την οδό Αγίου Δημητρίου ήταν όλα καμένα. Αυτή η τόσο μεγάλη έκταση των ερειπίων από την πυρκαγιά του 1917, έκανε ακόμα περισσότερο επιβλητικά τα δύο μεγάλα κτήρια που μοναδικά δέσποζαν σε όλη την περιοχή, το Διοικητήριο και το Εργατικό Κέντρο […]

Το κτήριο στη γωνία Αριστοτέλους-Ολύμπου που παραχωρήθηκε από την
Εργατική Εστία το 1937, ανακασκευάστηκε και στεγάζει και σήμερα το ΕΚΘ

Το Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης βρισκόταν στην οδό Αγίου Δημητρίου, ανάμεσα στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου και το Διοικητήριο. Ήταν ένα διώροφο κτήριο, αλλά από τα διώροφα μέγαρα που ήταν σχεδόν στο ίδιο ύψος με τις σημερινές πολυώροφες πολυκατοικίες.

Στο ισόγειο ήταν το εστιατόριο και οι αίθουσες μουσικής και ωδείου. Στον πρώτο όροφο ήταν ο μπουφές, μια μεγάλη σάλα για συνελεύσεις και γύρω από τη σάλα τα γραφεία της κομματικής οργάνωσης (σ.σ. του ΚΚΕ), των αρτεργατών, των ξυλουργών, των υποδηματεργατών, η Βιβλιοθήκη και το Αναγνωστήριο. Στον πάνω όροφο τα γραφεία της Εκτελεστικής του Εργατικού Κέντρου, των καπνεργατών, των τσιγαράδων, των υπαλλήλων, της Νεολαίας κ.α.

Στον κάθε όροφο υπήρχε μια μεγάλη βεράντα προς την πλευρά του Αγίου Δημητρίου. Μια αρκετά ψηλή μάντρα, που άφηνε μια μεγάλη αυλή στο πίσω και αριστερό μέρος, περιέβαλε το κτήριο.

Στο εργοστάσιο της Υφανέτ

Κάθε βράδυ, όλες οι αίθουσες πλημμυρίζανε από εργάτες και παντού, εκτός από το Αναγνωστήριο, συζητήσεις με πάθος αλλά σε μια ατμόσφαιρα συντροφικότητας πάνω σ’ όλα τα προβλήματα του κινήματος. Το Αναγνωστήριο κι αυτό γεμάτο με εργάτες και εργάτριες, που μελετούσαν εκεί με την ησυχία τους.

Στην κάτω σάλα, σ’ έναν μαυροπίνακα που ήταν καρφωμένος στον τοίχο, γράφαμε με κιμωλία υπό τύπον πολεμικών ανακοινωθέντων τις νίκες του Κόκκινου Στρατού στην Πολωνία, στην Ουκρανία, την Σιβηρία… Όλοι οι εργάτες άμα περνούσαν την πόρτα της σάλας, η πρώτη ματιά τους ήταν σ’ αυτό τον πίνακα. Σ’ όλες τις εβραϊκές συνοικίες υπήρχαν όμιλοι και κάθε βράδυ πλήθος νέοι και νέες συγκεντρώνονταν, παρακολουθούσαν διαλέξεις και συζητούσαν […]

Γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης ήταν ο Σαργολόγος και του Εργατικού Κέντρου ο Γρηγόρης Παπανικολάου.

Η εφημερίδα του Μπεναρόγια "Εργατική Αλληλεγγύη", πρόδρομος του Avanti (ΕΜΠΡΟΣ)

Οι εφημερίδες

Το Avanti, καθημερινή εφημερίδα της κομματικής οργάνωσης σε εβραϊκή γλώσσα, είχε αρκετά μεγάλη κυκλοφορία. Μεγάλη κυκλοφορία είχε και η Φωνή του Εργάτη, βδομαδιάτικη έκδοση του Εργατικού Κέντρου και της Κομματικής Οργάνωσης. Η μεγάλη πλειονότητα των μελών του κόμματος ήταν εργάτες, προπαντός τσιγαράδες και καπνεργάτες. […]

Οι μπροσούρες γίνονταν ανάρπαστες, όπως και η Κομμουνιστική Επιθεώρηση και για μέρες το περιεχόμενό τους έδινε τροφή για συζητήσεις. Το μεγαλύτερο μέρος των εργατών της Θεσσαλονίκης ήταν τότε οργανωμένοι στα συνδικάτα. Οι τσιγαράδες και οι καπνεργάτες ήταν όλοι ενεργά μέλη του συνδικάτου και ακόμα δεν υπήρχε μέσα σ’ αυτούς ούτε ένας που να είναι οπαδός αστικού κόμματος. Άλλοι ήταν κομμουνιστές, άλλοι σοσιαλιστές και άλλοι (προπαντός τσιγαράδες) αναρχικοί. Αλλά όλοι ήταν πρώτα απ’ όλα εργάτες με υψηλή ταξική συνείδηση και στενή μεταξύ τους αλληλεγγύη. […]

Εργαζόμενοι στο Σιδηροδρομικό Σταθμό Θεσσαλονίκης την περίοδο του μεσοπολέμου

Σε όλα τα καπνεργοστάσια υπήρχαν επιτροπές, εκλεγμένες από τους εργάτες και σε κάθε σαλόνι ο προϊστάμενος του σαλονιού. Στις συνοικίες, στα καφενεία, στα σπίτια των εργατών, κάθε μέρα συζητήσεις για το κίνημα και τα προβλήματά του.

Όταν η μουσική έπαιζε ή η χορωδία τραγουδούσε την Διεθνή, όχι μόνο εκείνοι που βρίσκονταν μέσα στο Εργατικό Κέντρο, αλλά και όσοι εργάτες τύχαινε να περνάνε έξω απ’ αυτό, στην οδό Αγίου Δημητρίου, σταματούσαν, αποκαλύπτονταν και στέκονταν προσοχή. […]

Πηγές:

-Άγις Στίνας, Αναμνήσεις-Εξήντα χρόνια κάτω από τη σημαία της σοσιαλιστικής επανάστασης, Αθήνα 197, εκδόσεις Βέργος

-ΕΚΘ, Από τη Φεντερασιόν στο 2000, 92 χρόνια αγώνων μέσα από το φωτογραφικό αρχείο του ΕΚΘ, Θεσσαλονίκη 2000,