Μία σύντομη ματιά στην ιστορία του Δήμου Θερμαϊκού

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Μέρες που είναι και καθώς στη χρονιά που φεύγει συμπληρώθηκαν 90 χρόνια από τη δημιουργία των περισσότερων οικισμών της περιοχής, σκεφθήκαμε να παρουσιάσουμε μία σύντομη ιστορία του Δήμου Θερμαϊκού, με στοιχεία για την ίδρυση και των οκτώ δημοτικών διαμερισμάτων του ενιαίου δήμου,  καθώς όπως έλεγε και ο μεγάλος τραγικός ποιητής Ευριπίδης, «όλβιος όστις της ιστορίας έσχε μάθησιν», δηλαδή «ευτυχισμένοι όσοι από την ιστορία τους έχουν μάθει».

Περαία, κεντρική πλατεία

Γεωγραφικά, διοικητικά και ιστορικά  χαρακτηριστικά

Ο Δήμος Θερμαϊκού βρίσκεται ανατολικά του πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης έχει πληθυσμό 38.349 (2001) κατοίκους (3,62% του Νομού Θεσσαλονίκης, 1.057.825 κάτοικοι)  και καταλαμβάνει έκταση 133.410 στρεμμάτων (3,62% της έκτασης του Νομού Θεσσαλονίκης, 3.682.736 στρ.). Ο Δήμος βρίσκεται σε απόσταση  20 χιλιομέτρων από το κέντρο της Θεσσαλονίκης. Συνορεύει με τον Δήμο Θέρμης.

Θεμελιώδες χαρακτηριστικό του Δήμου Θερμαϊκού αποτελεί η ύπαρξη της παραθαλάσσιας ζώνης, η οποία σφραγίζει την περιβαλλοντική ταυτότητά του, προσδιορίζει τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά του, τροφοδοτεί το αναπτυξιακό πλεόνασμα του Δήμου και εν γένει σηματοδοτεί τη γενικότερη αναπτυξιακή προοπτική του στην κατεύθυνση της βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης.

Ο Δήμος Θερμαϊκού δημιουργήθηκε σύμφωνα με το Νόμο 3852/2010 (ΦΕΚ 87/07-06-2010), «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης − Πρόγραμμα Καλλικράτης», με έδρα την Περαία αποτελούμενος από τους Δήμους Θερμαϊκού, Επανομής και Μηχανιώνας, οι οποίοι καταργήθηκαν.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Περαία, Αγία Τριάδα, Νέοι Επιβάτες

Η ιστορία της περιοχής ξεκινάει το 1923 οπότε και εγκαταστάθηκαν 1.754 πρόσφυγες από τα παράλια της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης. Οι πρώτοι κάτοικοι που ήρθαν μετά από τη Μικρασιατική Καταστροφή, δημιούργησαν τρεις συνοικισμούς: την Αγία Τριάδα, τους Νέους Επιβάτες και την Περαία.

Η Περαία εκείνη την εποχή ήταν στην ιδιοκτησία ενός τούρκου Μπέη, όπου αρχικά εγκαταστάθηκαν 204 οικογένειες (132 από τη Δυτική Μικρά Ασία και 72 από την Ανατολική Θράκη), συνολικά 740 άτομα. Η καταγωγή των προσφύγων από δύο διαφορετικές περιοχές είχε σαν αποτέλεσμα να υπάρξουν διαφωνίες για το όνομα που θα δινόταν στον προσφυγικό συνοικισμό. Ο τότε Διευθυντής Εποικισμού Μακεδονίας πρότεινε την σημερινή ονομασία και μετά από μια κλήρωση των 3 προτεινόμενων ονομάτων, από την κληρωτίδα βγήκε το όνομα Περαία.

Οι Νέοι Επιβάτες, βρίσκονται δυτικά της Περαίας και κατά μήκος της Παραλίας. Την εποχή που δημιουργήθηκε ο οικισμός, η περιοχή ήταν τούρκικο τσιφλίκι και λεγόταν Μπαξέ Τσιφλίκι. Εκεί κατέφυγαν 159 οικογένειες (631 άτομα), όλες προερχόμενες από τους Επιβάτες, που ήταν παράλια πόλη στα βόρεια της Προποντίδας, και έδωσαν και το όνομα Νέοι Επιβάτες στον συνοικισμό τους.

Η Αγία Τριάδα τέλος,  βρίσκεται δυτικά των Ν. Επιβατών και κατά μήκος της παραλίας. Στο χώρο αυτό, που τότε ονομαζόταν "Λευκή Βρύση", εγκαταστάθηκαν 40 οικογένειες από το Ξάστερο και 45 οικογένειες από το Οικονομειό, που βρισκόταν πολύ κοντά στους Επιβάτες.

Προπολεμικός εορτασμός της 25ης Μαρτίου, στο
κοινοτικό κατάστημα της Νέας Μηχανιώνας

Ν. Μηχανιώνα

Ο οικισμός της Ν. Μηχανιώνας ιδρύθηκε το 1923 στα πλαίσια της ανταλλαγής πληθυσμών από πρόσφυγες προερχόμενους στην πλειοψηφία τους από την περιοχή του Κυζίκου στην Προποντίδα. Αυτή η πρώτη εγκατάσταση πραγματοποιήθηκε σε έκταση 450 περίπου στρεμμάτων. Το 1931 με τη διανομή γεωργικής γης ενσωματώθηκαν επιπλέον άλλα 50 στρέμματα στον οικισμό. Το 1948 εγκρίθηκε ρυμοτομικό σχέδιο σε έκταση 650 περίπου στρεμμάτων, ακολουθώντας σε γενικές γραμμές την ήδη διαμορφωμένη κατάσταση της δομημένης περιοχής και επεκτάθηκε στα ήδη διανεμημένα αγροτεμάχια.

H περιοχή της Μηχανιώνας, μέχρι και το 1926 υπαγότανε διοικητικά στην Κοινότητα της Επανομής. Στη συνέχεια αποτέλεσε ξεχωριστή κοινότητα η οποία συμπεριλάμβανε και τους οικισμούς της Ν. Κερασιάς και Αγγελοχωρίου. Αρχικά λοιπόν τα όρια της Κοινότητας Ν. Μηχανιώνας ταυτιζότανε με τα όρια του «Καποδιστριακού» Δήμου της Μηχανιώνας. Στη συνέχεια οι οικισμοί του Αγγελοχωρίου και της Ν. Κερασιάς αποτέλεσαν ξεχωριστές διοικητικές ενότητες (κοινότητες). Από 1 Ιανουαρίου 1994 η Κοινότητα της Ν. Μηχανιώνας μετατράπηκε σε Δήμο καθώς ξεπέρασε τους 5000 κατοίκους. Από 1 Ιανουαρίου 1995 υπήρξε εθελούσια συνένωση μεταξύ του Δήμου Μηχανιώνας και της Κοινότητας της Κερασιάς. Με τον Ν. 2539/97 συστάθηκε ο νέος Δήμος Μηχανιώνας και υφίσταται διοικητικά από την 1 Ιανουαρίου 1999. Στο νέο Δήμο συνενώθηκαν ο πρώην Δήμος Ν. Μηχανιώνας (ο οποίος συμπεριλάμβανε ήδη και την Κερασιά) και η Κοινότητα Αγγελοχωρίου.

Η ευρύτερη περιοχή κατοικείται τουλάχιστον από τα προϊστορικά χρόνια, γεγονός που μαρτυρεί μια σειρά από «τούμπες» που υψώνονται από το Μεγάλο Έμβολο ως την Καλλικράτεια. Από τις τούμπες αυτές, εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Μηχανιώνας, περιλαμβάνεται η τούμπα της Τάμπιας που ορθώνεται στην απόκρημνη ακτή πάνω από τον υδροβιότοπο της Αλυκής. Η θέση της ταυτίζεται με τη θέση της πόλης «Αίνεια», η οποία υπήρξε σημαντική πόλη κατά τους ιστορικούς χρόνους.

Η αρχαία Αίνεια

Σύμφωνα με τη μυθολογία, ιδρύθηκε από φυγάδες Τρώες που έφτασαν στην περιοχή καθοδηγούμενοι από τον Αινεία. Τον 6^ο και 5^ο αιώνα π.χ. έκοψε αργυρά νομίσματα (από τα παλιότερα και πιο σπουδαία του Μακεδονικού χώρου) ακολουθώντας τον Ευβοϊκό κανόνα, ενώ ανήκε στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Κάτοικοι της Αίνειας συμμετείχαν στην ίδρυση της Θεσσαλονίκης και η πόλη συνέχισε για ενάμιση ακόμα αιώνα την ακμάζουσα πορεία της.

Οι αρχαιολογικές ενδείξεις μαρτυρούν τη συνέχιση της οίκησης στην ευρύτερη περιοχή κατά τη ρωμαϊκή, παλαιοχριστιανική και πρώιμη βυζαντινή εποχή. Στην κυρίως βυζαντινή εποχή η περιοχή του Μεγάλου Εμβόλου υπάγεται στο «Κατεπανίκον» της Καλαμαριάς και κυριότερο οικισμό της εποχής αποτελεί η Επανομή. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, εντοπίζονται οι σημερινοί οικισμοί της Ν. Κερασιάς και του Αγγελοχωρίου, οι οποίοι ανήκαν στην κατηγορία των τιμαριώτικων οικισμών.

Γάμος στη Ν.Μηχανιώνα στα 1930

Η Ν. Κερασιά ιδρύθηκε επίσης στα πλαίσια της ανταλλαγής των πληθυσμών το 1923 από την Κερασιά της Ανατολικής Θράκης, με αποτέλεσμα το 1928 στην απογραφή να καταγραφούν 263 κάτοικοι. Ο οικισμός που δημιουργήθηκε ονομάστηκε αρχικά Καραμπουρνού, μετονομάστηκε το 1926 σε Μεγάλο Έμβολο και από το 1979 μετονομάστηκε σε Ν. Κερασιά. Η ρυμοτομική οργάνωση του οικισμού είχε διαμορφωθεί ήδη με την αρχική εγκατάσταση, παρόλο που το σχέδιο της διανομής κυρώθηκε το 1967, οπότε και δόθηκαν τίτλοι στους δικαιούχους. Το 1986 καθορίστηκε διευρυμένο όριο οικισμού, στο σχήμα του οποίου γίνεται φανερή η επίδραση της άναρχης δόμησης στην περιοχή. Η Ν. Κερασιά το 1995 ενοποιήθηκε με τη Ν. Μηχανιώνα και αποτέλεσαν έναν Ο.Τ.Α.

Το Αγγελοχώρι ιδρύθηκε και αυτό κατά την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, αλλά οι περισσότερες από τις 740 οικογένειες του αρχικού οικισμού διασκορπίστηκαν σε άλλους οικισμούς του Νομού Θεσσαλονίκης, αλλά και των Νομών Καβάλας, Ημαθίας και Χαλκιδικής. Το Αγγελοχώρι αρχικά ανήκε διοικητικά στην Κοινότητα της Επανομής από το 1918 έως το 1926 όταν αποσπάστηκε μαζί με τη Ν. Μηχανιώνα και τη Ν. Κερασιά και αποτέλεσαν την Κοινότητα της Ν. Μηχανιώνας (ΠΔ. 16.6.26, ΦΕΚ Α΄217/1926). Στη συνέχεια το 1951 το Αγγελοχώρι  αποτέλεσε ξεχωριστή κοινότητα, ενώ με το νόμο 2539/97 για τη συγκρότηση της πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοίκησης, ιδρύθηκε ο νέος Δήμος Μηχανιώνας με έδρα τη Ν. Μηχανιώνα και υπαγωγή σε αυτόν των τριών οικισμών της Ν. Μηχανιώνας, της Ν. Κερασιάς και του Αγγελοχωρίου, καθώς και των περιοχών τους. Στα πλαίσια της ανταλλαγής πληθυσμών του 1923, εγκαταστάθηκαν στο Αγγελοχώρι 75 οικογένειες από τον ομώνυμο οικισμό στον Ελλήσποντο και 8 οικογένειες από διάφορα μέρη της Μικράς Ασίας.

Τμήμα της Επανομής, το 1924

H Επανομή

Στην περιοχή της Επανομής έχουν βρεθεί πολλά αρχαιολογικά ευρήματα που αναφέρονται κυρίως στα παλαιοχριστιανικά και πρωτοχριστιανικά χρόνια. Από τους σπουδαιότερους αρχαιολογικούς χώρους είναι το νεκροταφείο στη θέση Λιμόρι, το οποίο εντοπίστηκε βορειοδυτικά της Επανομής. Πρόκειται για οργανωμένο παλαιοχριστιανικό χώρο ταφής ο οποίος ήταν σε χρήση όλο τον 4ο και το πρώτο μισό του 5ου μ.χ. αιώνα.

Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως 42 τάφους διαφόρων κατηγοριών, μέσα και γύρω από τους οποίους βρέθηκαν αρκετά σκεύη, αγγεία, κοσμήματα, αλλά και νομίσματα που χρονολογούνται από το τέλος του 2ου μέχρι τις αρχές του 5ου αιώνα. Ανατολικά του νεκροταφείου στο Λιμόρι, στη θέση Μπγιαδούδι, ήρθαν στο φως τα ερείπια μιας τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Ο ναός διέθετε πλούσιο γλυπτό αρχιτεκτονικό διάκοσμο, με πολύχρωμα μάρμαρα και ψηφιδωτά με φύλλα χρυσού και αργύρου.

Τότε που το μεγαλύτερο μέρος των εκτάσεων
της Επανομής, ήταν τσιφλίκια των μοναστηριών

Τρία χιλιόμετρα νότια της Επανομής βρίσκονται τα Κριτζιανά, ένα από τα τέσσερα μεγάλα μετόχια της Μονής της Αγίας Αναστασίας. Το χωριό αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφο της Μονής της Αγίας Λαύρας το 1110. Δυστυχώς δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα στοιχεία για τον τοπικό πληθυσμό ή την έκταση των Κριτζιανών. Το βέβαιο είναι ότι το 1530, τα Κριτζιανά υπάγονται ήδη στο Μετόχι της Αγίας Αναστασίας.
Με την πάροδο των ετών το χωριό Κριτζιανά εξαφανίστηκε, χωρίς να έχει εντοπιστεί η ακριβής του θέση, η οποία το πιο πιθανό είναι να βρισκόταν στο σημερινό μετόχι της Αγίας Αναστασίας. Το μετόχι είναι χτισμένο με οχυρωματικό τρόπο, καθώς την εποχή που κατασκευάστηκε, οι πειρατικές επιδρομές ήταν συχνό φαινόμενο στην περιοχή.

Η Επανομή είχε σημαντικό ρόλο στην Επανάσταση του 1821 στα χωριά της Θεσσαλονίκης και της Χαλκιδικής, βοηθώντας ποικιλοτρόπως τα επαναστατικά σώματα του Εμμανουήλ Παπά.

Το 1918 ιδρύθηκε η Κοινότητα της Επανομής, ενώ στα κατοπινά χρόνια, την περ΄θιοδο του Μεσοπολέμου και εντεύθεν, οι κάτοικοί της ανέπτυξαν μεγάλους αγώνες συνεταιριστικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες για τη βελτίωση της θέσης των αγροτών.

Περιφορά της ιερής εικόνας του Αγ.Γεωργίου στο Μεσημέρι

Το Μεσημέρι

 Τα αρχαιολογικά ευρήματα που εντοπίστηκαν στο Μεσημέρι, κυρίως οι τρεις Μακεδονικοί τάφοι, αλλά και τα ερείπια βασιλικής που βρέθηκαν στην τούμπα του Αγίου Κωνσταντίνου και που χρονολογούνται στην Εποχή του Σιδήρου, καθώς  και στην τούμπα Κοτζιά, στα βόρεια όρια του σύγχρονου οικισμού του Μεσημερίου, μαρτυρούν  την μακραίωνη ιστορία της περιοχής.

Σύμφωνα με τους ερευνητές Γραμμένο και Heurtley,  η πρώτη εγκατάσταση ανθρώπων στην περιοχή έγινε στην όψιμη νεολιθική εποχή. Ο πρώτος οικισμός αριθμούσε 12 σπίτια. Ως την πρώϊμη εποχή του χαλκού, καταστράφηκε και ξαναχτίστηκε άλλες 5 φορές. Ο οικισμός αυτός, κατά τους ερευνητές Ασλάνη και Καστανά, θεωρείται ο παλαιότερος στη Μακεδονία (Χάρη Αμανατίδη, Μεσημερίου διαδρομή…, Μεσημέρι 2006.

Στα βυζαντινά χρόνια το Μεσημέρι υπάγονταν γεωγραφικά και διοικητικά στο Καπετανίκιον της Καλαμαρίας, που είναι η περιοχή από Καραμπουρνάκι-Χορτιάτη-Αγ.Πρόδρομο-Αγ.Μάμα-Ισθμό Κασσάνδρας-Θερμαϊκό-Καραμπουρνάκι.

Μεσημεριώτες προπολεμικά

Σύμφωνα με πληροφορίες περιηγητών του 19^ου και 20^ου αιώνα, το Μεσημέρι ήταν μεικτός οικισμός χριστιανών και μουσουλμάνων, ενώ υπήρχε τζαμί. (Αικατερίνη Κούσουλα στο «Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη 12, 1998», Θεσσαλονίκη 2000.

Στην επανάσταση του 1821 υπό τον Εμμανουήλ Παπά, έλαβαν μέρος το Μάϊο του 1821 η Επανομή με το Μεσημέρι, με αρχηγό τον Κωνσταντίνο Δουμπιώτη.  

Από το 1918, το Μεσημέρι ήταν συνοικισμός της Επανομής.  Ο πληθυσμός του Μεσημερίου, αυξήθηκε σημαντικά μετά το 1922, όταν εγκαταστάθηκαν εκείγες από τον Πόντο και την Ανατωλική Ρωμυλία.

Το Μεσημέρι, αποσπάστηκε από την κοινότητα Επανομής και  έγινε ανεξάρτητη κοινότητα το 1946 με έκταση 11.913 στρέμματα (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως Α, 217/1946, Β.Δ. 4-5-1946. Εκείνη την εποχή, είχε 551 κατοίκους. Ανεξάρτητη κοινότητα παρέμεινε μέχρι το 1998, οπότε με τον «Καποδίστρια» εντάχθηκε στο δήμο Επανομής.