Ο αλιευτικός στόλος της Νέας Μηχανιώνας

Η κλοπή που έγινε τις τελευταίες μέρες στο 2^ο δημοτικό σχολείο Νέας Μηχανιώνας, μας θύμισε μια εκπληκτική δουλειά που είχαν κάνει οι μαθητές της ΣΤ1 τάξης αυτού του σχολείου, κατά το σχολικό έτος 1998-99, σχετικά με τον αλιευτικό στόλο της Μηχανιώνας, που είναι ο μεγαλύτερος όχι μόνο της Ελλάδας και των Βαλκανίων, αλλά και ένας από τους μεγαλύτερους της Ευρώπης.

Βέβαια, η έρευνα των μαθητών εκείνων, έγινε πριν 14 χρόνων και ίσως κάποια από τα στοιχεία να έχουν μεταβληθεί, όμως κατά βάση οι συνθήκες εργασίας, οι δυσκολίες της θάλασσας, η μάχη για την αλίευση αρχικά και στη συνέχεια τη διάθεση του προϊόντος παραμένουν ίδιες.

Ο αλιευτικός στόλος της Ν. Μηχανιώνας, αποτελείται από 44 μηχανότρατες, 12 σκάφη που δουλεύουν και σαν μηχανότρατες και σαν γρι-γρι, 6 γρι-γρι και 200 μικρότερα σκάφη παράκτιας αλιείας και οστρακαλιείας, χωρίς να υπολογίσουμε βέβαια τις εκατοντάδες βάρκες μικρές και μεγάλες της ερασιτεχνικής αλιείας.  

Χωρίς να μπορέσουμε να εξαντλήσουμε αυτό το τεράστιο θέμα, εξετάσαμε και άλλες παραμέτρους που έχουν άμεση σχέση μαζί του: την Ιχθυόσκαλα, για τη διάθεση των αλιευμάτων, τον τρόπο υπολογισμού του Μερτικού, τη ζωή στα καΐκια κ.ά.

Οι Έλληνες και η θάλασσα

Η θάλασσα και το πλοίο, το μόνο μέσο για τα θαλασσινά ταξίδια, άσκησαν πάντα μεγάλη γοητεία στη φαντασία των ανθρώπων.

Καμιάς χώρας όμως της Μεσογείου η ιστορική μοίρα δε συνδέθηκε τόσο πολύ με τη θάλασσα όσο της Ελλάδας. Σχεδόν όπου κι αν σταθείς στον ελλαδικό χώρο, την αγναντεύεις, διαισθάνεσαι την ύπαρξή της, νιώθεις την ανάγκη να τη δαμάσεις. Η θάλασσα των Ελλήνων, το Αιγαίο, το Κρητικό και το Ιόνιο Πέλαγος, ο Εύξεινος Πόντος και τελικά όλη η Μεσόγειος, έπαιξε πρωταρχικό ρόλο στη ζωή αυτού του τόπου από τις αρχές της προϊστορίας. Κι ο χώρος αυτός ο ελληνικός έζησε πάντοτε μαζί με τη θάλασσα, από τη θάλασσα και χάρη στη θάλασσα. Το Αιγαίο ήταν αναμφίβολα το κέντρο της ελληνικής γης. Οι εμπορικές συναλλαγές, οι μετακινήσεις των ανθρώπων, η διάδοση των τεχνών και των γραμμάτων, η κατατρόπωση των εχθρών και η διατήρηση της ελευθερίας, όλα συνδέονται με το πλοίο.

Οι δυσκολίες στη στεριά και οι περιπέτειες στη θάλασσα, ο αγώνας για το λιγοστό νερό, η πάλη με τους ανέμους και τα κύματα, προίκισαν τον άνθρωπο αυτού του τόπου με πείσμα και εξυπνάδα, τον έκαναν ριψοκίνδυνο, με διάθεση για έρευνα και περισσότερες γνώσεις. Υπάρχει ένας μυστικός δεσμός ανάμεσα στον Έλληνα και στη θάλασσα, η ζωηράδα της οποίας τον κάνει να είναι πάντα έτοιμος να ανοίξει τα πανιά και να σαλπάρει για οτιδήποτε καινούργιο και τολμηρό. Και η σχέση αυτή είναι αδιάκοπη αλλά και ατελείωτη σε μια αλυσίδα χιλιάδων χρόνων, από την πανάρχαια εποχή μέχρι σήμερα.

Σ΄ αυτή τη μακρόχρονη διαδρομή των 5.000 χρόνων άπειρες είναι οι καταστροφές, οι ερημώσεις και οι συμφορές. Ωστόσο η πορεία της σύγχρονης ελληνικής ναυτιλίας εξακολουθεί να είναι ανοδική. Το ελληνικό εμπορικό ναυτικό, παρά τις διεθνείς δυσκολίες, έχει φτάσει στις μέρες μας να κατέχει - με διάφορες σημαίες - την πρώτη θέση στην παγκόσμια ναυτιλία.

Οι λόγοι που οι Έλληνες έγιναν και πάλι κυρίαρχοι στη θάλασσα και πήραν στα χέρια τους το εμπόριο είναι οι ίδιοι, όπως και στους αρχαίους χρόνους. Η επέκταση της εμπορικής θαλάσσιας γραμμής Ανατολής - Δύσης περνάει από τα ελληνικά λιμάνια και γίνεται μέσα από τους ελληνικούς θαλάσσιους δρόμους.

Στον αλιευτικό επίσης κλάδο η χώρα μας κατέχει το μεγαλύτερο ποσοστό εργαζομένων σε σχέση με όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας EUROSTAT, στην Ελλάδα 40.000 ψαράδες δουλεύουν αποκλειστικά στον κλάδο, δηλαδή μια στις 100 περίπου οικογένειες ζει αποκλειστικά από την αλιεία. Σε απόλυτα μεγέθη το μεγαλύτερο εργατικό δυναμικό στην αλιεία απασχολεί η Ισπανία.

Η σημασία του κλάδου γίνεται ακόμα μεγαλύτερη αν λάβουμε υπόψη μας το γεγονός ότι σε κάθε αλιέα αντιστοιχούν 10 άλλοι εργαζόμενοι σε παρεμφερείς κλάδους, όπως έμποροι, εστιάτορες κλπ. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι ειδικά στη χώρα μας, σε πολλές άγονες και απομακρυσμένες νησιωτικές περιοχές, η αλιεία είναι ουσιαστικά η μοναδική δυνατότητα απασχόλησης για μεγάλα τμήματα πληθυσμού.

Οι Μηχανιώτες και η θάλασσα

Τα μέρη από τα οποία ήρθαν οι Μηχανιώτες ψαράδες - πρόσφυγες όλοι - είναι η Αγία Παρασκευή (Κιόστε) του Τσεσμέ, που διατηρούσε μεγάλο στόλο με τράτες, γκαγκάβες (καΐκια για σπογγαλιεία) και ανεμότρατες, και η Μηχανιώνα της Κυζίκου, όπου πολλοί κάτοικοι ασχολούνταν με την αλιεία με μικρά σκάφη.

Σ΄ όλα τα παράλια της Μικράς Ασίας μόνο η Αγία Παρασκευή διέθετε τόσο μεγάλο στόλο. Το 1922 και παρά τον πρώτο διωγμό του 1914, είχε πάνω από 90 κωπήλατες τράτες με πλήρωμα 15 έως 20 άτομα η κάθε μια, πάνω από 100 ιστιοφόρες ψαροπούλες με 2-3 άτομα, πάνω από 30 ζευγάρια ανεμότρατες με 3-5 άτομα, πάνω από 50 παστωτζήδικα, εμπορικά και άλλα καϊκια.

Από την Αγία Παρασκευή από τις τράτες και τις ανεμότρατες δημιουργήθηκε το άγνωστο στην τότε Ελλάδα σύστημα αλιείας βυθού, οι σημερινές μηχανοκίνητες τράτες και μηχανότρατες και από τη Μηχανιώνα και τα άλλα χωριά της Προποντίδας βελτιώθηκε το σύστημα της αλιείας επιφανείας με τα κατοπινά γρι-γρι.

Μετά το διωγμό του 1914 και περισσότερο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 οι Αγιοπαρασκευούσηδες, όπως τους έλεγαν ή Τσεσμελήδες, εγκαταστάθηκαν μόνιμα σ΄ όλα τα ελληνικά παράλια του Αιγαίου και τα νησιά του, και μετέδωσαν την τρατάρικη και ανεμοτρατάρικη τέχνη και στους άλλους ψαράδες των περιοχών αυτών.

Με τέτοιο προηγούμενο ήταν φυσικό οι κάτοικοι της Ν. Μηχανιώνας να συνεχίσουν την αλιευτική τους παράδοση και να αναπτύξουν σε ζηλευτό βαθμό τον αλιευτικό τους στόλο.

Μεγάλη όμως ώθηση στην αναβάθμιση του στόλου αυτού δόθηκε το 1978-79 όταν άρχισαν να δίνονται τα πρώτα δάνεια για την αγορά σύγχρονων αλιευτικών σκαφών.

Ο αλιευτικός στόλος της Ν. Μηχανιώνας

Οι βασικές κατηγορίες των σκαφών αλιείας είναι τρεις:

1) Της Υπερπόντιας αλιείας (που ψαρεύουν στους ωκεανούς, τέτοια δεν έχει η Ν. Μηχανιώνα).

2) Της Μέσης αλιείας (μηχανότρατες, γρι-γρι).

3) Της Μικρής παράκτιας αλιείας(μικρά σκάφη αλιείας και οστρακαλιείας).

Ο αλιευτικός στόλος της Ν. Μηχανιώνας, που είναι και το μεγαλύτερο αλιευτικό λιμάνι της Βόρειας Ελλάδας, αποτελείται από σκάφη Μέσης και Μικρής παράκτιας αλιείας. Στη Ν. Μηχανιώνα υπάρχουν 44 μηχανότρατες, 12 σκάφη που δουλεύουν ανάλογα με την αλιευτική περίοδο και σαν μηχανότρατες και σαν γρι-γρι, 6 γρι-γρι (σύνολο μεγάλων σκαφών 62 - διάγραμμα 1) και 200 μικρότερα σκάφη της Μικρής παράκτιας αλιείας και οστρακαλιείας. Όπως αναφέραμε και στην αρχή, ο στόλος αυτός είναι ο μεγαλύτερος όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και των Βαλκανίων και ένας από τους μεγαλύτερους της Ευρώπης

Η μηχανότρατα είναι ένα μεγάλο σκάφος με μεγάλους αποθηκευτικούς χώρους για να αποθηκεύει τα αλιεύματα, αφού δεν πιάνει πολύ συχνά λιμάνι. Της χρειάζεται δύναμη, γιατί ταξιδεύει με κάθε καιρό και σέρνει την τράτα ακόμα και με φουρτούνα ( είναι φουρτουνιάρικο καράβι, μας είπε ένας καπετάνιος) και γι΄ αυτό έχει μεγάλη μηχανή, μέχρι 500 ίππους. Το γρι-γρι είναι μικρότερο και του χρειάζεται ευκινησία και ταχύτητα, για να καλάρει όσο πιο γρήγορα γίνεται, όταν βρει κοπάδι ψαριών. Έχει μηχανή μέχρι 300 ίππους και μικρά βαθικά (μικρό βύθισμα), για να μπορεί να πιάνει ακόμα και τα μικρότερα λιμάνια. Παλιότερα όλα αυτά τα σκάφη ήταν ξύλινα, πανέμορφα δημιουργήματα των Ελλήνων καραβομαραγκών. Τώρα έχουν αντικατασταθεί τα περισσότερα με σιδερένια, που δεν έχουν βέβαια τόσο καλή πλεύση, αλλά είναι εύκολα στη συντήρησή τους.

Οι μηχανότρατες έχουν πλήρωμα 5 έως 7 άτομα. Σ΄ αυτές απασχολούνται συνολικά 330 άτομα, από τα οποία οι 110 περίπου είναι πλοιοκτήτες. Οι αλιεργάτες είναι 220.Στα 17 γρι-γρι με πλήρωμα 12-16 άτομα απασχολούνται 272 περίπου, από τα οποία τα 34 είναι πλοιοκτήτες. Ο αριθμός όμως αυτοί των αλιεργατών είναι πλασματικός, γιατί 11 από αυτά τα γρι-γρι δουλεύουν και σαν μηχανότρατες και έχουν ήδη ένα μικρό πλήρωμα, ένας αριθμός μετακινείται από τις μηχανότρατες στα γρι-γρι, όταν λήγει η αλιευτική τους περίοδος και υπάρχουν και 30-40 άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, που προτιμούν μόνο το γρι-γρι σαν πιο εύκολη δουλειά. Στην πραγματικότητα οι αλιεργάτες είναι περίπου 220.

Τα μικρότερα σκάφη της Μικρής παράκτιας αλιείας και οστρακαλιείας έχουν πλήρωμα 1-3 άτομα, τα περισσότερα από τα οποία είναι ιδιοκτήτες και απασχολούνται σ΄ αυτά συνολικά περίπου 250 άνθρωποι.

Στη Ν. Μηχανιώνα έχουν την έδρα τους πέντε Σωματεία, για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα των ανθρώπων της θάλασσας:

1) Το Σωματείο Αλιεργατών, το οποίο ιδρύθηκε το 1945, και τα μέλη του είναι 220.

2) Ο Συνεταιρισμός των Γρι-γρι, που ιδρύθηκε το 1948,με 20 μέλη.

3) Ο Αλιευτικός Συνεταιρισμός Μηχανοτρατών Μέσης Αλιείας Ν. Μηχανιώνας "Η Αγία Παρασκευή", που ιδρύθηκε το 1950,με 80 μέλη.

4) Το Σωματείο Παράκτιας Αλιείας και Οστρακαλιείας, με 250 περίπου μέλη.

5) Η Πανελλήνια Ένωση πλοιοκτητών Μέσης αλιείας (Π.Ε.Π.Μ.Α.), που ιδρύθηκε το 1997, με 190 μέλη.

6) Η Ένωση συνταξιούχων Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου Ν. Μηχανιώνας με 185 μέλη.

Μηχανότρατες

Α/Α	ΟΝ. ΣΚΑΦΟΥΣ	ΝΗΟΛΟΓΙΟ	ΠΛΟΙΟΚΤΗΤΕΣ
1	Άγ. Νικόλαος	Ν. Θ. 351	Λιόλιος - Σταμίδης
2	Άγ. Νικόλαος	Ν. Θ. 444	Βαζάκας Ε.
3	Αγ. Παρασκευή	Ν. Θ. 446	Καρδαμήλας-Τσακμάκας
4	Αγ. Τριάς	Ν. Θ. 294	Τσακμάκας Γ.
5	Άγγελος	Ν. Θ. 556	Τζούμας Μ.
6	Αθανάσιος	Ν. Θ. 733	Νταουλτζής-Κουκιάς
7	Αλέξανδρος	Ν. Ι. 44	Κούπας Στ.
8	Αλεξανδρούπολη	Ν. Α. 68	Καμπεράκης-Αλευράς-Λουκής
9	Βαζάκας Δ.	Ν. Ι. 76	Βαζάκας - Καρελάς
10	Βασίλειος Δ.	Ν. Ι. 70	Δρακάκης Β.
11	Γεώργιος	Ν. Α. 88	Κούτουλας - Αικατερίνης
12	Γεώργιος Μιχαήλ	Ν. Ι. 40	Φερβελή Αφοι
13	Δημήτριος	Ν. Θ.249	Κουκιάς Ι.
14	Δημήτριος Κ.	Ν. Θ.805	Καρασταμάτης Ν.
15	Θερμαϊκός	Ν. Θ.523	Καματερός - Λαγούρος
16	Καπ. Γιώργης	Ν. Θ.526	Μπακτσεβάνης Μ.
17	Καπ. Απόστολος	Ν. Θ.579	Καρελάς Απ.
18	Καπ. Νικόλας	Ν. Θ.545	Χατζηλάμπρος Ν.
19	Κάβο Ντόρο Α.	Ν. Θ.292	Κοκοκύρης Θ.
20	Κάβο Ντόρο Β.	Ν. Ι. 61	Βαζάκας Μ.
21	Κυριάκος-Κωστής	Ν. Θ.566	Ανδρεαδάκης - Μουτάφης
22	Κωστής-Παναγιώτ.	Ν. Ι. 68	Δρακάκης Αρ.
23	Κωνσταντίνος	Ν. Ι. 62	Μανιάτης Ν.
24	Λάμπρος	Ν. Θ.573	Κόκκινος Ι.
25	Λάμπρος ΙΙ.	Ν. Θ.517	Κοκοκύρη Αφοι
26	Λέσβος	Ν. Ι. 65	Μαρίτσας Θ.
27	Μ. Αλέξανδρος	Ν. Θ.782	Νταουλτζή Αφοι
28	Μεταμόρφωση	Ν. Θ.216	Γιάννογλου Φ.
29	Ναυτίλος	Ν. Θ.546	Τζούμας Δ.
30	Ναυτίλος ΙΙ	Ν. Θ.845	Τζούμας Δ.
31	Νταουλτζής Ιωάνν.	Ν. Θ.539	Νταουλτζή Αφοι
32	Ντούσης Χαράλ.	Ν. Θ.809	Ντούσης Απ.
33	Οι πέντε	Ν. Μ.331	Νταουλτζή Αφοι
34	Παναγιώτης	Ν. Θ.582	Σταματόπουλος Ι.
35	Παναγία Κ.	Ν. Θ.514	Κοτσώνης Δ.
36	Παναγιά Μηχ/σσα	Ν. Ι. 71	Μανιάτης Ι.
37	Παναγιά Φανερωμ.	Ν. Ι. 79	Τζούμα Αφοι
38	Π. Γ. Ψαρός	Ν. Θ. 742	Ψαρός Π.
39	Παντελής Βαζάκας	Ν. Θ. 701	Βαζάκας Γ.
41	Ρόβινσον	Ν. Θ. 804	Καρδιολάκας Χ.
42	Τάνια - Στράτος	Ν. Θ. 702	Παλαβρατζής Κ.
43	Τρεις Αδελφοί	Ν. Θ. 548	Κούπας Ν.
44	Νικόλαος Ι.	Ν.Θ. 764	Τζούμας Ι.

Μηχανότρατες Γρι-γρι

Α/Α	ΟΝ. ΣΚΑΦΟΥΣ	ΝΗΟΛΟΓΙΟ	ΠΛΟΙΟΚΤΗΤΕΣ
1	Βασίλειος	Ν. Θ. 364	Λιόλιος Ζ.
2	Βόρειο Αιγαίο	Ν. Θ. 784	Αλεξιάδης Κ.
3	Δώδεκα Απόστολ.	Ν. Ι. 67	Κίνδερλη Αφοι
4	Κ. Ειρήνη	Ν. Θ. 467	Κουκιάς Π.
5	Λευτέρης Λ.	Ν. Ι. 58	Λιόλιου Αφοι
6	Μιχ. Αρχάγγελος	Ν. Θ. 347	Τσουρού Αφοι
7	Παν. Γρηγορούσα	Ν. Θ.465	Χατζηχριστοφή Αφοι
8	Τζώρτζης	Ν. Ι. 88	Σβολάκη Αφοι
9	Χρηστάκης	Ν. Σ. 16	Τζούμα Αφοι
10	Χριστόφορος	Ν. Ι. 78	Χατζηχριστοφή Αφοι
11	Χρυσούλα	Ν. Θ. 820	Σαματ/ου - Ορφανός
12	Τρεις Αδελφοί	Ν.Θ. 824	Τσουρού Αφοι

 Γρι - γρι 

Α/Α	ΟΝ. ΣΚΑΦΟΥΣ	ΝΗΟΛΟΓΙΟ	ΠΛΟΙΟΚΤΗΤΕΣ
1	Άγ Δημήτριος	Ν. Θ. 321	Τσακίρης Ν.
2	Άγ. Νικόλαος	Ν. Θ. 740	Παπαλεωνίδας Δ.
3	Δύο Αδελφοί	Ν. Θ. 326	Γκιτζελάκης Δ.
4	Καπετάν Αντώνης	Ν. Ι. 49	Μανδενάκη Αφοι
5	Καπετάν Κώστας	Ν. Θ. 492	Λιόλιος Απ.
6	Καπετάν Παναής	Ν. Ι. 42	Λιόλιος Αρ.

Η Ιχθυόσκαλα

Η Ιχθυόσκαλα της Ν. Μηχανιώνας είναι η μεγαλύτερη της Ελλάδας μετά από αυτή του Κερατσινίου του Πειραιά. Στις εγκαταστάσεις της μεταφέρθηκε η Ιχθυόσκαλα της Θεσσαλονίκης και τροφοδοτεί με αλιεύματα όλη τη Βόρεια Ελλάδα.

Άρχισε να κτίζεται το 1992 σε οικόπεδο 48 στρεμμάτων, τα εγκαίνιά της έγιναν τον Ιούνιο του 1995 και κόστισε περισσότερο από 2 δισεκατομμύρια δραχμές. Αποτελείται από τρία κτίρια συνολικού εμβαδού 7.000 τετραγ. μέτρων: Το πρώτο είναι η αίθουσα δημοπράτησης των αλιευμάτων, το δεύτερο η αμφιθεατρική αίθουσα ηλεκτρονικής δημοπράτησης (δεν άρχισε να λειτουργεί ακόμη) και το τρίτο έχει τα ψυγεία και τους αποθηκευτικούς χώρους. Στην Ιχθυόσκαλα αυτή διακινούνται 14.000 - 18.000 τόνοι αλιευμάτων το χρόνο, που η αξία τους ξεπερνάει τα 11 δισεκατομμύρια δραχμές.

Τα ψάρια αλλά και τα όστρακα που αλιεύονται σ΄ όλο το Αιγαίο από τα μηχανιώτικα αλλά και άλλα πλοία (μηχανότρατες, γρι-γρι και μικρότερα σκάφη παράκτιας αλιείας και οστρακαλιείας), ξεφορτώνονται στο κοντινότερο λιμάνι και από κει με φορτηγά - ψυγεία μεταφέρονται στην Ιχθυόσκαλα. Εκεί τα παραλαμβάνουν οι ιχθυομεσίτες, αντιπρόσωποι του κάθε καπετάνιου και αναλαμβάνουν, με κάποια προμήθεια, να τα πουλήσουν, αφού ούτε ο καπετάνιος ούτε το πλήρωμα, που λείπουν μακριά, μπορούν να κάνουν αυτή τη δουλειά.

Όταν ανοίξει η Ιχθυόσκαλα (12 το βράδυ με 4 περίπου το πρωί) ο κάθε ιχθυομεσίτης αρχίζει τη δημοπράτηση. Αυτός που θα δώσει τα περισσότερα χρήματα, θα πάρει το κιβώτιο. Ισχύει δηλαδή ο πανάρχαιος κανόνας της προσφοράς και της ζήτησης: Όταν υπάρχουν πολλά ψάρια οι τιμές πέφτουν, ενώ όταν είναι λίγα οι τιμές ανεβαίνουν.

Από εκεί λοιπόν κυρίως αγοράζουν τα ψάρια και τα θαλασσινά γενικά οι ψαράδες ή τα μαναβάκια όπως τους λένε όλων των πόλεων και των χωριών της Βόρειας Ελλάδας και από αυτούς τα αγοράζουμε εμείς. Αν περισσέψουν ψάρια, τα βάζουν στα ψυγεία συντήρησης και τα πουλάνε την επόμενη μέρα. Η Ιχθυόσκαλα διαθέτει επίσης δικό της σύγχρονο παγοποιείο και συσκευαστήριο, για όσους εμπόρους θέλουν να συσκευάσουν και να στείλουν αλιεύματα στο εξωτερικό. Διαθέτει επίσης πλήρη και σύγχρονη εγκατάσταση βιολογικού καθαρισμού δικό της υποσταθμό και γεννήτρια ηλεκτρικού ρεύματος κ.ά. Στην Ιχθυόσκαλα της Ν. Μηχανιώνας εργάζονται 35 άτομα. Από αυτούς οι 8 απασχολούνται στα γραφεία. Οι υπόλοιποι είναι εργάτες, φύλακες και μηχανικοί στα ψυγεία.

Ο Υπολογισμός του Μερτικού

Το μερτικό είναι ένας πανάρχαιος τρόπος υπολογισμού των αποδοχών των εργαζομένων στη θάλασσα. Ήταν η καλύτερα αποδεκτή λύση και από τα δυο μέρη, των πλοιοκτητών και των εργαζομένων, και στηρίζεται στις αποδοχές με βάση τα αλιεύματα κι όχι έναν προκαθορισμένο μισθό.

Η μηχανότρατα εργάζεται 8 μήνες το χρόνο από τον Οκτώβριο μέχρι το Μάιο, από 1 μέχρι και 3 μέρες χωρίς διακοπή και τα αλιεύματα στέλνονται με φορτηγά ψυγεία στην Ιχθυόσκαλα της Ν. Μηχανιώνας. Κάθε σκάφος έχει το δικό του ιχθυομεσίτη, ο οποίος πουλάει τα ψάρια σε δημοπρασία με προμήθεια 7%. Ακολουθούν και κάποια άλλα έξοδα, όπως ποσοστά ΕΤΑΝΑΛ (Ιχθυόσκαλας), αγώι αυτοκινήτου, πλυστικά, κουβαλητικά, φθορά ιματισμού, πάγος και διάφορα άλλα, που βγαίνουν κατά την εκκαθάριση. Η τιμή των αλιευμάτων καθορίζεται καθημερινά ανάλογα με την προσφορά και ζήτηση.

Η ζωή στο καΐκι

Η ζωή των πληρωμάτων των αλιευτικών σκαφών είναι πολύ δύσκολη. Σήμερα βέβαια, σε σχέση με το παρελθόν, που η τεχνολογία έχει βοηθήσει στην εξέλιξη των πλοίων, τα πράγματα είναι σαφώς καλύτερα. Θα ήταν παράλειψη όμως να μην τονίσουμε ότι οι μεγαλύτερες δυσκολίες, που έχουν να αντιμετωπίσουν, συνδέονται με την ίδια τη φύση της δουλειάς τους. Είναι εκτεθειμένοι, όσο κι αν βελτιώθηκαν τα σκάφη, στις καιρικές συνθήκες, που πάρα πολλές φορές είναι ιδιαίτερα δύσκολες, βρίσκονται για μεγάλα διαστήματα μακριά από τις οικογένειές τους και το αποτέλεσμα των κόπων τους δεν είναι πάντα εξασφαλισμένο.

Τα σκάφη, τα τελευταία χρόνια, λόγω των επιδοτήσεων είναι μεγάλα και σύγχρονα και διαθέτουν τις στοιχειώδεις συνθήκες υγιεινής (ζεστό νερό – μπάνιο). Στο πάνω μέρος τους υπάρχει ο χώρος απ’ όπου ο καπετάνιος πλοηγεί το σκάφος (τιμονιέρα). Είναι συνήθως υπερυψωμένη, για να μπορεί να έχει καλύτερη οπτική επαφή με το χώρο γύρω, και εκεί μέσα υπάρχουν όλα τα ηλεκτρονικά όργανα του σκάφους (ραντάρ, βυθόμετρο, ραδιοτηλέφωνο κ.ά.). Η τιμονιέρα είναι ο χώρος όπου κοιμάται ο καπετάνιος. Ακόμη στο κατάστρωμα υπάρχει και η κουζίνα του σκάφους, όπου γίνεται η προετοιμασία του φαγητού. Κάτω από το κατάστρωμα (κουβέρτα) βρίσκονται το μηχανοστάσιο, το ψυγείο διατήρησης των ψαριών, αποθηκευτικός χώρος εργαλείων και χώρος που κοιμάται το πλήρωμα (κουκέτες).

Γενικά τα πληρώματα αναπτύσσουν ιδιαίτερες σχέσεις μεταξύ τους και είναι σαν μέλη της ίδιας οικογένειας, πράγμα απολύτως φυσιολογικό, αν σκεφτεί κανείς πόσες ώρες και μέρες και σε τι περιορισμένο χώρο συμβιώνουν σχεδόν αποκλειστικά.

Η ζωή στη μηχανότρατα

Στη μηχανότρατα το προσωπικό αριθμεί συνήθως 6-7 άτομα και η διαβίωσή τους είναι πιο άνετη, γιατί δεν αντιμετωπίζουν έντονα το πρόβλημα της στενότητας του χώρου. Κοιμούνται πιο άνετα και γενικά δε συνωστίζονται ιδιαίτερα, όπως συμβαίνει στο γρι – γρι.

Δουλεύουν πολλές ώρες την ημέρα, με ιδιαίτερα έντονους ρυθμούς, όταν ανεβάζουν την τράτα και αδειάζουν τα ψάρια στο κατάστρωμα. Ξεκουράζονται ή ασχολούνται με βοηθητικές δουλειές (ράψιμο τράτας, συντήρηση των μηχανών κ.λ.π.) κατά το διάστημα που η τράτα είναι στο βυθό (καλάδα).Γενικά όλοι κάθε στιγμή είναι σε ετοιμότητα να αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε προβλήματα παρουσιαστoύν.

Τρέφονται κυρίως με ψάρια (ψαρόσουπα – τη γνωστή κακαβιά), που κάποιος απ’ το πλήρωμα, όχι απαραίτητα ο ίδιος κάθε μέρα, αναλαμβάνει να μαγειρέψει. Μερικές φορές το διαιτολόγιό τους αλλάζει, όταν τα φορτηγά - ψυγεία, που έρχονται να παραλάβουν τα ψάρια, τους φέρνουν φαγητά από τα σπίτια τους.

Στα λιμάνια, που πιάνουν, για να παραδώσουν τα αλιεύματα, κάνουν και τις απαραίτητες προμήθειες σε τρόφιμα, νερό και καύσιμα. Εκεί τους δίνεται η ευκαιρία να επικοινωνήσουν τηλεφωνικά με τις οικογένειές τους.

Η μηχανότρατα λοιπόν ψαρεύει όλο το 24ωρο για οχτώ μήνες (από την 1^η Οκτωβρίου ως τις 31 Μαΐου) χωρίς διακοπή και ο μόνος λόγος που μπορεί να την κάνει να σταματήσει είναι οι κακές καιρικές συνθήκες. Σταματάει επίσης τις μεγάλες γιορτές (28^η Οκτωβρίου, Αγίου Νικολάου, Χριστούγεννα, 25^ηΜαρτίου, Πάσχα), για να μπορέσουν ο καπετάνιος και το πλήρωμα να δουν τις οικογένειές τους και φυσικά να κάνουν μερτικό, να μοιραστούν δηλαδή τα κέρδη.

Η ζωή στο γρι-γρι

Όπως μας ανέφερε κάποιος καπετάνιος -και χωρίς να ενδιαφέρει εδώ σοβαρά να δώσουμε επιστημονικά τεκμηριωμένη την ετυμολογία της λέξης “γρι-γρι”- η ονομασία προήλθε από τη συνεχή γκρίνια που δημιουργείται στο σκάφος εξαιτίας του ότι το πλήρωμα αποτελείται από 13-15 άτομα.

Ο μεγάλος αριθμός λοιπόν ατόμων που συνωστίζονται σε έναν μικρό σχετικά χώρο και ο τρόπος, που πρέπει αυτοί να συνεργαστούν, για να βγει σωστά η δουλειά, είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που δημιουργούνται. Οι ρυθμοί την ώρα της δουλειάς είναι πολύ έντονοι και απαιτείται πλήρης συντονισμός όλων, την ώρα που τραβιέται το δίχτυ και κατά τη διαλογή των ψαριών και την τοποθέτησή τους στα τελάρα. Το άγχος της δουλειάς είναι μεγάλο εξαιτίας των έντονων ρυθμών, αλλά και λόγω της αβεβαιότητας του αποτελέσματος. Μαρτυρίες αναφέρουν ότι μπορεί να γυρίζουν σε όλο το Αιγαίο για διάστημα ενός μήνα περίπου και τελικά το μερτικό να είναι ελάχιστο. Πολλή και δύσκολη δουλειά λοιπόν με όχι πάντα σίγουρα κέρδη.

Επειδή ακριβώς τα άτομα που διαβιώνουν στο σκάφος είναι πολλά, απαιτείται και η ύπαρξη ενός μάγειρα, ο οποίος έχει σαν αρμοδιότητα να φροντίζει σε καθημερινή βάση για το φαγητό όλων και να κάνει και τις αναγκαίες προμήθειες, όταν το σκάφος πιάνει σε λιμάνι.

Το γρι-γρι δουλεύει οχτώ μήνες το χρόνο (από 1^η Μαρτίου ως την πανσέληνο του Νοεμβρίου). Επειδή το σύστημα που χρησιμοποιεί για να προσελκύσει τα ψάρια στηρίζεται στο δυνατό φως, που εκπέμπουν λάμπες, αποφεύγει να ψαρεύει όταν έχει πανσέληνο, γιατί τότε το φως των λαμπών είναι αναποτελεσματικό. Έτσι δουλεύει περίπου 26 ημέρες το μήνα και σταματάει (μπαϊντός) τις μέρες που έχει πανσέληνο. Για τον ίδιο λόγο την ημέρα συνήθως βρίσκεται σε λιμάνι, όπου τα μέλη του πληρώματος, αφού παραδώσουν τα ψάρια, τινάξουν, καθαρίσουν και τακτοποιήσουν το δίχτυ προσεκτικά (μια εξαιρετικά επίπονη διαδικασία) ξεκουράζονται και επικοινωνούν με τους δικούς τους.

Επίλογος

Η ζωή στη θάλασσα, περισσότερο βέβαια στις μηχανότρατες που τα ταξίδια τους κρατούν μήνες, αλλά και στα γρι-γρι, είναι πολύ δύσκολη. Όλο και λιγοστεύουν οι νέοι που μπαίνουν στο επάγγελμα του αλιεργάτη. Τη θέση τους την παίρνουν αργά αλλά σταθερά αλλοδαποί αλιεργάτες, κυρίως Αιγύπτιοι, που ξέρουν όπως λένε οι πλοιοκτήτες καλά τη δουλειά.

Ο αλιευτικός στόλος ωστόσο περνάει πολύ μεγάλη κρίση. Αιτία ο Κανονισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης 3699/93, που προωθεί ένα πρόγραμμα απόσυρσης των αλιευτικών σκαφών. Ο ιδιοκτήτης δηλαδή του αλιευτικού σκάφους που θα παραδώσει την αλιευτική του άδεια και συμφωνήσει να καταστραφεί το καΐκι, παίρνει αποζημίωση ανάλογα με το μέγεθος του σκάφους.

Πίσω από όλη αυτή τη διαδικασία βρίσκεται η προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Κοινότητας να ελέγξει την αλιεία στη Μεσόγειο και κυρίως να περιορίσει την τράτα, για να μπορέσει έτσι να προστατεύσει το οικολογικό περιβάλλον. Δεν παίρνει υπόψη της όμως, ούτε τις ιδιαιτερότητες της θάλασσας αυτής, ούτε τη θαλασσινή ιστορία των λαών που ζουν γύρω της, ούτε βέβαια ότι δεν ανήκουν σ΄ αυτήν όλες οι χώρες της Μεσογείου, και κατά συνέπεια το μέτρο αυτό και είναι άδικο για μερικούς ψαράδες και δεν θα έχει αποτελέσματα.

Έτσι, ενώ το πρώτο μισό του αιώνα μας πάνω από 60 τύποι σκαφών αρμένιζαν στις ελληνικές θάλασσες, το δεύτερο μισό βρίσκει τα επαγγέλματα της θάλασσας να χάνονται το ένα μετά το άλλο και μια ναυτική παράδοση αιώνων να χάνεται οριστικά. Γιατί τα σκάφη που κυρίως κινδυνεύουν με απόσυρση, είναι τα ξύλινα, που έχουν υψηλό κόστος κατασκευής και ακόμα υψηλότερο κόστος συντήρησης.

Ενδιαφέρουσα είναι η προσπάθεια του Υπουργείου Αιγαίου, που χρηματοδοτεί τη διάσωση και συντήρηση παραδοσιακών σκαφών που αποσύρονται και η ίδρυση Ναυτικών Μουσείων.

Βιβλιογραφία

1.   Η Αγία Παρασκευή του Τσεσμέ (Γιάννη Δ. Αικατερίνη)

2.   Αρμενίζοντας στο χρόνο (Εκδόσεις ΚΑΠΟΝ)

3.   Περιοδικό "Αλιευτικά Νέα" (Τεύχη 210, 218, 220)

4.   Περιοδικό "Νέμεσης" (Τεύχος 25)

5.   Εγκυκλοπαίδεια "2002".