Τι έγραφαν οι εφημερίδες για την κατάθεση Χρυσοχόου υπέρ του Μέρτεν

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Πολύ συζήτηση είχε γίνει τα προηγούμενα χρόνια για τη στάση διάφορων προσώπων της Θεσσαλονίκης που κατείχαν μισθοδοτούμενες δημόσιες θέσεις κατά την περίοδο της γερμανικής Κατοχής και οι οποίοι όταν κλήθηκαν να καταθέσουν στο ειδικό δικαστήριο εγκληματιών πολέμου, στη δίκη του αποκαλούμενου και "Χασάπη της Θεσσαλονίκης", Μαξ Μέρτεν, του υψηλόβαθμου Ναζί αξιωματούχου ο οποίος την περίοδο 1942-1944 ήταν ο άνθρωπος που διέταξε το ολοκαύτωμα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, καθώς επίσης βασανιστήρια, εκτελέσεις αγωνιστών της Αντίστασης, αλλά υπήρξε και ο εμπνευστής επέκτασης της βουλγαρικής κατοχής στη Μακεδονία.

Η δίκη του Μέρτεν άρχισε στις 11 Φεβρουαρίου του 1959 και διήρκεσε 20 μέρες. Από τους 90 αρχικά μάρτυρες κατηγορίας που είχαν καταθέσει ενόρκως ενώπιον του  ανακριτή του δικαστηρίου εγκληματιών πολέμου, ο Βασιλικός Επίτροπος της δίκης, συνταγματάρχης της στρατιωτικής δικαιοσύνης, Ιωάννης Βασιλάκης, ζήτησε να εξετασθούν για οικονομία χρόνου μόνο 43 μάρτυρες και για τους υπόλοιπους να αναγνωσθούν μόνο οι αρχικές τους καταθέσεις. Όμως κάποιοι από τους μάρτυρες κατηγορίας, όταν ήρθε η ώρα να καταθέσουν στο δικαστήριο, άλλαξαν τα όσα αρχικά είχαν αναφέρει για τον χιτλερικό δήμιο, παρουσιάζοντάς περίπου ως.. αθώα περιστερά.

Είχε προηγηθεί μία θεαματική και θεατρικού χαρακτήρα κίνηση του Μέρτεν, στην αρχή της δικής, ο οποίος κάποια στιγμή, ανέσυρε από τον μπεζ πολυτελή χαρτοφύλακα που κρατούσε ένα έγγραφο, λέγοντας ότι θα το χρησιμοποιήσει στο τέλος της δίκης και αφήνοντας να εννοηθεί ότι υπήρχαν εκεί διάφορα ονόματα.

Ανάμεσα σ' αυτούς που άλλαξαν στο δικαστήριο τις αρχικές καταθέσεις τους, ήταν ο Γενικός Επιθεωρητής Νομαρχιών Μακεδονίας και στη συνέχεια Φρούραρχος Θεσσαλονίκης και Γενικός Διοικητής (υπουργός) Μακεδονίας, Αθανάσιος Χρυσοχόου, ο αστυνομικός διευθυντής Θεσσαλονίκης επί κατοχής Γεώργιος Μαντούβαλος, ο τέως Γενικός Διοικητής Μακεδονίας Βασίλειος Σιμωνίδης, ο καθηγητής του ΑΠΘ Στίλπων Κυριακίδης, ο γνωστός εργατοπατέρας της  Θεσσαλονίκης Δημήτριος Θεοδώρου κ.α. Όλοι τους προσπάθησαν να υποβαθμίσουν το ρόλο και τη δράση του Μέρτεν, ισχυριζόμενοι ότι ήταν ένας απλός σύμβουλος διοίκησης που εκτελούσε τις διαταγές των ανωτέρων του.

Το ποιος ήταν στην πραγματικότητα ο "χασάπης της Θεσσαλονίκης", το περιέγραψε με τον καλύτερο τρόπο ο μάρτυρας Γεώργιος Γλάστρας, επί κατοχής διευθυντής του στρατοπέδου "Παύλος Μελάς", το οποίο επισκέπτονταν συχνά ο Μέρτεν για να δώσει εντολές για εκτελέσεις πατριωτών: "Ο Μέρτεν ήταν ο ιθύνων νους των αρχών Κατοχής και συγχρόνως το πρόσωπον εις το οποίο υπήκουον οι πάντες".    

Κι όμως στις καταθέσεις τους κάποιοι από τους μάρτυρες, λίγο έλειψε να ζητήσουν την αγιοποίηση του χιτλερικού δημίου, παρουσιάζοντας ένα πρόσωπο που ποτέ δεν επέδειξε τα χρόνια της Κατοχής.

-"Ο Μέρτεν έδειχνε πάντα κατανόηση και καλοσύνη", ισχυρίστηκε ο στρατηγός εν αποστρατεία Γεώργιος Μαντούβαλος, που επί των ημερών του ως αστυνομικού διευθυντή Θεσσαλονίκης είχαν διαπραχθεί εκτελέσεις και δολοφονίες πατριωτών. Ο Βασ. Σιμωνίδης πάλι δήλωνε ότι "εξυπηρέτησε τον πληθυσμό και ήταν ξένος προς τα εγκλήματα που έγιναν" και ο καθηγητής Στίλπων Κυριακίδης τον εμφάνιζε ότι "ήτο ευγενέστατος, βοήθησε τους φοιτητές και ήταν αντιχιτλερικός".

Αφήσαμε τελευταία την κατάθεση του Αθανάσιου Χρυσοχόου ο οποίος για να μετριάσει τα όσα του καταλόγιζε το κατηγορητήριο αλλά και οι χιλιάδες συγκεντρωμένοι έξω από τα δικαστήρια πολίτες που φώναζαν ρυθμικά "θάνατος στον χασάπη της Θεσσαλονίκης, δήλωσε στη δίκη ότι "ο Μέρτεν δεν έκανε τίποτε του κεφαλιού του", αφήνοντας κι αυτός να εννοηθεί ότι εκτελούσε διαταγές.

Οι αναφορές εκείνες του Χρυσοχόου, προκάλεσαν την έκρηξη του Βασιλικού Επιτρόπου του δικαστηρίου, συνταγματάρχη Βασιλάκη ο οποίος του παρατήρησε ότι "τότε να του δώσουμε και παράσημο" και διάβασε την πριν δύο χρόνια κατάθεση του πρώην Επιθεωρητή Νομαρχιών στον ανακριτή του Ειδικού Δικαστηρίου που έλεγε ότι ο Μέρτεν "εμφάνισε δράσιν στα θέματα δίωξης των Εβραίων, την καταναγκαστική εργασία στην οποία είχαν υποχρεωθεί, τις εκτοπίσεις τους στα κρεματόρια αλλά και τις διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση της Σόφιας για την επέκταση της βουλγαρικής κατοχής στη Μακεδονία.

Την επόμενη ημέρα της κατάθεσης Χρυσοχόου, όλες σχεδόν οι ελληνικές εφημερίδες δημοσιεύοντας ρεπορτάζ από τη δίκη αλλά και εκτενή πρακτικά συνέπιπταν στην εκτίμηση ότι ο πρώην φρούραρχος είχε αλλάξει την κατάθεσή του για να ελαφρύνει τον Μέρτεν. Με πιο χαρακτηριστικό τον πρωτοσέλιδο τίτλο της εφημερίδας Μακεδονία, η οποία σημείωνε ότι "Ο Χρυσοχόου καταθέτει υπέρ του Μέρτεν" και στους υπότιτλους ανέφερε τα όσα είχε ισχυριστεί στο δικαστήριο ότι "ο Μέρτεν δεν ανεμίχθη εις την εξόντωσιν των Εβραίων", "ενεργούσε με καλή πίστη", "όλο καλά έκαμεν ο Μέρτεν" κ.α. 

Τα δημοσιεύματα των εφημερίδων της εποχής είχαν προκαλέσει πάταγο, αναφορικά με την προσπάθεια να καταρριφθούν οι κατηγορίες κατά του Ναζί αξιωματούχου, με συνέπεια έντεκα μέρες μετά και συγκεκριμένα στις 28 Φεβρουαρίου 1959, ο Αθ. Χρυσοχόου να αποστείλει επιστολή στην εφημερίδα Μακεδονία διαμαρτυρόμενος για τον τίτλο της και ισχυριζόμενος ότι παρανοήθηκαν και διαστρεβλώθηκαν από την εφημερίδα τα όσα είχε καταθέσει, ενώ παράλληλα εξαπέλυε μύδρους κατά του βασιλικού επιτρόπου κατηγορώντας τον για "ανεδαφική κριτική"

Τι έγραφαν οι ελληνικές εφημερίδες για την κατάθεση Χρυσοχόου
Όμως, όλες οι εφημερίδες της εποχής, ακόμη και οι σκληρές δεξιές και όχι μόνο η "Μακεδονία" τις μέρες που διεξάγονταν η δίκη του Μέρτεν, επισήμαιναν το γεγονός ότι ο Χρυσοχόου, εμφανίστηκε στο δικαστήριο ως μάρτυρας υπεράσπισης, αλλάζοντας την κατάθεσή του.
Είναι χαρακτηριστικά τα όσα έγραφε για τον Χρυσοχόου η αθηναϊκή εφημερίδα Ελευθερία του Πάνου Κόκκα ότι "ο μάρτυς προσεπάθησε να μετριάση τα όσα κατέθεσε εις βάρος του Μέρτεν, τον οποίον παρουσίασε ως "αθώαν περιστεράν", ενώ η εφημερίδα Καθημερινή ανέφερε: "Εκ των χθεσινών μαρτύρων, ο ε.α. στρατηγός Χρυσοχόου...προέβη εις κατάθεσίν μάλλον ελαφρυντικήν δια την θέσιν του κατηγορουμένου Μέρτεν". Και η εφημερίδα Τα Νέα περιέγραφε: "Ο στρατηγός Χρυσοχόου κατά την εξέτασιν του, έπεσεν εις αντιφάσεις με την κατάθεσίν του της προανακρίσεως. Ο μάρτυς εξύμννησεν τον Μέρτεν ως... προστάτην των ευαγών ιδρυμάτων της Θεσσαλονίκης... Σημειωτέον ότι ο μάρτυς κατά την προανάκρισίν κατέθεσε ακριβώς τα αντίθετα".
Παραθέτουμε στη συνέχεια τα δημοσιεύματα για το θέμα αυτό των σημαντικότερων εφημερίδων εκείνης της πριν 60 χρόνια εποχής:

Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 18-2-1959

                                 Ο τίτλος και οι υπότιτλοι της Μακεδονίας στις 18-3-1959 αποδίδουν πλήρως τα σκαμπανεβάσματα Χρυσοχόου

Εφημερίδα ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΒΟΡΡΑΣ 19-2-1959

Εφημερίδα ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΒΟΡΡΑΣ 18-3-1959

Εφημερίδα ΤΟ ΦΩΣ 18-2-1959

Εφημερίδα  ΝΕΑ ΑΛΗΘΕΙΑ 17-2-1959

Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ 18-2-1959

Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 18-2-1959

Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ 18-2-1959

Εφημερίδα  Η ΑΥΓΗ  

Εφημερίδα Αθηνών ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ 18-2-1959

Αναφορικά με το ρόλο του Χρυσοχόου κατά την περίοδο της Κατοχής αξίζει να θυμίσουμε τα ακόλουθα:

Από την ημέρα που τοποθετήθηκε από τον κουίσλιγκ κατοχικό πρωθυπουργό Τσολάκογλου, με έγκριση των Γερμανών, στην έμμισθη θέση του γενικού επιθεωρητή Νομαρχιών Μακεδονίας, είχε ως μέλημα τη συγκέντρωση πληροφοριών για τις αντιστασιακές οργανώσεις που δρούσαν κατά των Ναζί κατακτητών. Για το σκοπό αυτό, στεγάζονταν σε γραφείο της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας που του είχαν παραχωρήσει οι κατακτητές, κινούνταν προς τις διάφορες νομαρχίες με αυτοκίνητο, ύστερα από έγκριση των Γερμανών, με βενζίνη που του παρείχαν οι χιτλερικοί, με προσωπικό (γραμματείς, οδηγούς κλπ) που εγκρίνονταν από αυτούς.  Και όλα αυτά, τη στιγμή, όπως παρατηρούσε σε σχόλιό της η αντιστασιακή εφημερίδα Ελευθερία "που οι οπαδοί του ΕΑΜ τουφεκίζονται  και μόνο αν τους βρουν επάνω τους ένα Δελτίο Ειδήσεων".
Όλα αυτά τα προνόμια Χρυσοχόου αυξήθηκαν όταν στη συνέχεια ανέλαβε Φρούραρχος Θεσσαλονίκης και λίγο πριν το τέλος της Κατοχής, Γενικός Διοικητής Μακεδονίας, αξίωμα που αντιστοιχούσε με τη σημερινή του υπουργού Μακεδονίας-Θράκης. Και όταν τοποθετήθηκε στη θέση αυτή από την τελευταία κυβέρνηση των κουίσλιγκ του Ράλλη, το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής και προσωπικά ο πρωθυπουργός της κυβέρνησης του Καίρου, Γεώργιος Παπανδρέου, αξίωσαν από το κατασκοπευτικό δίκτυο "Ζευς" που δρούσε στη Θεσσαλονίκη, να διακόψει κάθε επαφή με τον Χρυσοχόου.