«… Αλληλεγγύη στην πολύπαθη Θεσσαλονίκη»

Μία κινητοποίηση του ΕΑΜ στις Σέρρες για την αποστολή, το χειμώνα του 1944, λιγνίτη στα εργοστάσια και στους κατοίκους της Θεσσαλονίκης

Στελέχη του ΕΑΜ Σερρών και Βούλγαροι αντιφασίστες σε μπαλκόνι 

των Σερρών με την ελληνική και τη βουλγαρική σημαία γιορτάζουν 

την απελευθέρωση από τους Βούλγαρους φασίστες κατακτητές.

του Σπύρου Κουζινόπουλου*

Νοέμβριος του 1944. Η Θεσσαλονίκη και η υπόλοιπη Βόρεια Ελλάδα, μόλις έχουν απελευθερωθεί από την τριπλή ναζιστική κατοχή. Η οικονομία είναι εντελώς κατεστραμμένη, καθώς οι Γερμανοί και Βούλγαροι κατακτητές είχαν λεηλατήσει όλες τις πλουτοπαραγωγικές πηγές. Δεν υπήρχε καύσιμος ύλη για να κινηθούν τα εργοστάσια και να αρχίσουν στοιχειωδώς να παράγουν προϊόντα, ενώ ο επερχόμενος χειμώνας θα έβρισκε τους κατοίκους χωρίς θέρμανση.

Μπροστά στην κατάσταση αυτή, το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ που είχαν εγκαθιδρύσει «λαϊκή εξουσία» στο νομό Σερρών, μετά την εκδίωξη των Βουλγάρων κατακτητών, τον Σεπτέμβριο του 1944, οργανώνουν μία πρωτοφανή στα χρονικά κινητοποίηση και αφιερώνουν όλες τις δυνάμεις τους για την αποστολή λιγνίτη στη Θεσσαλονίκη.

Το εξώφυλλο του βιβλίου του Βασίλη Γιαννογλούδη

Πολύτιμες άγνωστες πληροφορίες που τεκμηριώνονται από ανέκδοτα έγγραφα και φωτογραφίες, περιέχονται στο βιβλίο του Βασίλη Γιαννογλούδη «Σερραϊκά κρατικά έγγραφα της περιόδου κυριαρχίας του ΕΑΜ (14-9-1944 έως 20-3-1945) που κυκλοφόρησε πριν λίγα χρόνια.

Οι Γερμανοί , από την πρώτη στιγμή που κατέλαβαν τη χώρα μας, έθεσαν τα λιγνιτωρυχεία ως πηγή ενέργειας, υπό την απόλυτη δικαιοδοσία τους. Μάλιστα δε, απαγορεύτηκε στους Βουλγάρους να χρησιμοποιούν τους λιγνιτωρύχους των Σερρών σε αγγαρείες ή να τους στρατολογούν ως «Ντουρντουβάκια» στα τάγματα εργασίας. Μύλοι, αρτοποιεία, κεραμοποιεία, ασβεστοποιεία, σιδηρόδρομοι, ακόμη και τα εστιατόρια, χρησιμοποιούσαν ως καύσιμη ύλη λιγνίτη. 
Μάλιστα, το 95% των ατμομηχανών της γερμανοκρατούμενης χώρας, κατόπιν σχετικών μετατροπών, λειτουργούσαν με καύσιμη ύλη τον σερραϊκό λιγνίτη. Το ίδιο συνέβαινε και με το μεγάλο συγκρότημα Αλλατίνη της Θεσσαλονίκης.

Διαφήμιση των λιγνιτωρυχείων Χατζηδήμου

Όπως έγραψε σε εργασία του υπό τον τίτλο «Η Βουλγαρική Κατοχή στις Σέρρες» ο τέως διευθυντής  του Δήμου Σερρών, Τριαντάφυλλος Υψηλάντης, «...Οι μόνοι εργάτες που δεν ενοχλούνται εκείνη την εποχή είναι οι εργαζόμενοι στα λιγνιτωρυχεία Παπαντωνίου (το μεγαλύτερο της εποχής), Περδικάρη και Χατζηδήμου».

Το λιγνιτωρυχείο των αδερφών Δημητρίου και Λεωνίδα Παπαντωνίου που κατελάμβανε αρκετά μεγάλη έκταση. Άρχιζε από τον Ξεροπόταμο και έφτανε μέχρι τους λόφους του Λευκώνα. Το κοίτασμα ήταν συμπαγές, με πάχος από τρία ως οχτώ μέτρα. Η ημερήσια παραγωγή, σε τρεις βάρδιες, ανήρχετο στους 400 με 500 τόνους λιγνίτη. Επίσης υπήρχαν τα λιγνιτωρυχεία Περδικάρη στον ξεροπόταμο Αγίου Γεωργίου, που ανακαλύφθηκαν από Γερμανούς γεωλόγους - μηχανικούς κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Άξιο λόγου για το λιγνιτωρυχείο αυτό, ο τρόπος μεταφοράς του λιγνίτη. Πραγματοποιείτο με μικρά βαγόνια... Οι γραμμές του μικρού αυτού τρένου διατηρήθηκαν μέχρι και το 1941. Οι Βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής θα τις ξηλώσουν και θα τις μεταφέρουν στη συνέχεια στη Βουλγαρία ως λάφυρα.

Το έγγραφο του Επάρχου Σερρών
για την αποστολή πετροκάρβουνου
προς την «πολύπαθη Θεσσαλονίκη»

«Να στείλωμε εις την πολύπαθη Θεσσαλονίκη πετροκάρβουνο»

Τα αποθέματα λιγνίτη των Σερρών ήταν μεγάλα, όπως είδαμε. Η μεταφορά μεγάλων ποσοτήτων πετροκάρβουνου στη Θεσσαλονίκη, θα έθετε αμέσως σε κίνηση τα νεκρά εργοστάσια της πρωτεύουσας της ελληνικής Μακεδονίας, αλλά θα βοηθούσε και στη θέρμανση των κατοίκων. Το μόνο πρόβλημα ήταν το πώς θα μεταφέρονταν το κάρβουνο από τα λιγνιτωρυχεία στον σιδηροδρομικό σταθμό Σερρών, προκειμένου από κει με φορτηγά τρένα να προωθηθεί στη Θεσσαλονίκη.

Τότε το ΕΑΜ κινητοποιεί τους προέδρους των κοινοτήτων στο νομό, που το ίδιο είχε τοποθετήσει, ζητώντας τους να επιτάξουν όλα τα κάρα που ήταν διαθέσιμα, για να χρησιμοποιηθούν στη μεταφορά του λιγνίτη. Το έγγραφο που απέστειλε στους προέδρους των κοινοτήτων ο Έπαρχος Σερρών Ι. Συμεωνίδης, περιγράφει γλαφυρά την κατάσταση που επικρατούσε στη Θεσσαλονίκη τις πρώτες μέρες της απελευθέρωσης αλλά και το ενδιαφέρον του ΕΑΜ να υπάρξει ένα κίνημα αλληλεγγύης από τους Σερραίους πολίτες. Το έγγραφο αυτό έχει ως εξής:

Η αντάρτισσα του ΕΛΑΣ,
Σοφία Κατσούλη από τον
Προβατά Σερρών

ΕΠΑΡΧΙΑ ΣΕΡΡΩΝ 
Σέρρες 6-11-44

Αριθμ. Πρωτ. 9

ΠΡΟΣ

Τους Προέδρους των Κοινοτήτων

της Επαρχίας Σερρών

Συναγωνιστές

Τα μαρτύρια που υπέστη η πόλις της Θεσσαλονίκης και ο πληθυσμός αυτής κατά το διάστημα που διέμειναν εκεί οι Γερμανοί και οι εθνοπροδότες, μέχρι ότου εξεδιώχθησαν από το ηρωικό Ε.Λ.Α.Σ. είναι τόσα πολλά, ώστε να υπερβαίνουν κάθε περιγραφή.

Έτσι εκτός των άλλων στερήσεων που υπέστη η Θεσσαλονίκη, τώρα βρίσκεται εις πολύ δύσκολο θέση από την έλλειψη καυσίμου ύλης.

Είναι λοιπόν ανάγκη ημείς να δείξωμε την αλληλεγγύη μας και να φροντίσωμε να στείλωμε εις την πολυπαθή Θεσσαλονίκη πετροκάρβουνο, για να μπορέσουν να κινηθούν τα διάφορα εργοστάσια που παράγουν τα είδη πρώτης ανάγκης.

Και πετροκάρβουνο μεν υπάρχει εις την περιφέρειάν μας, αλλά υπάρχει δυσκολία διά την μεταφορά.

Για τούτο είναι ανάγκη να προβήτε αμέσως εις την επίταξη όλων των κάρων του χωριού σας που είναι διαθέσιμα αυτή την εποχή και να τα αποστείλητε το ταχύτερο εδώ εις τα Σέρρας για να μεταφέρουν πετροκάρβουνο από τα λιγνιτωρυχεία Σερρών μέχρι του Σιδηροδρομικού Σταθμού Σερρών από όπου θα μεταφερθή το πετροκάρβουνο εις Θεσσαλονίκη δι᾿ άλλου τρόπου.

Καταβάλητε κάθε προσπάθεια ούτως ώστε η συνδρομή σας αυτή προς τον ηρωικό λαό της Θεσσαλονίκης να γίνει συνειδητή και με φανατισμό.

Με συναγωνιστικούς χαιρετισμούς

Ο Έπαρχος Σερρών

Ι. Συμεωνίδης

Τηλεγράφημα του νομάρχη Σερρών Γ.Κόκκινου στους κοινοτάρχες. Το τηλεγράφημα είναι, λόγω 
έλλειψης χαρτιού, σε έντυπο που χρησιμοποιούνταν κατά την περίοδο της βουλγαρικής κατοχής

Και ο νομάρχης Σερρών

Χειρόγραφο τηλεγράφημα του νομάρχη Σερρών

Προκειμένου να δοθεί μεγαλύτερη βαρύτητα στην πρωτοβουλία για την αποστολή λιγνίτη προς τα εργοστάσια και τον λαό της Θεσσαλονίκης, ο νομάρχης Σερρών Γ.Κόκκινος αποστέλλει προσωπικά τηλεγραφήματα σε όλους τους προέδρους κοινοτήτων του νομού, ζητώντας να στείλουν «ανυπερθέτως» κάρα στα λιγνιτωρυχεία για την προώθηση του κάρβουνου.

Στο βιβλίο του Βασίλη Γιαννογλούδη, υπάρχει ακόμη ένα πλήθος εγγράφων της περιόδου εκείνης, που βοηθούν όχι μόνο τους μελετητές της ιστορίας αλλά και τον απλό αναγνώστη να βγάλει αβίαστα συμπεράσματα για μία εποχή που σφράγισε βαθύτατα τη νεότερη ιστορία της χώρας.

*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Αγγελιοφόρος" την Κυριακή 26 Αυγούστου 2012