Πως σώθηκαν οι μύλοι «Αλλατίνη» από την ανατίναξη

73 χρόνια απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης από τους Ναζί

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Ένα σημαντικό περιστατικό για το πώς σώθηκαν οι αλευρόμυλοι Αλλατίνη από την ανατίναξη, στις 30 Οκτωβρίου 1944, ημέρα που αποχωρούσαν τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής από τη Θεσσαλονίκης, χάρις και στην είσοδο ισχυρών δυνάμεων του ΕΛΑΣ, και ο λαός της ανέπνεε επιτέλους ελεύθερος, αφηγήθηκε ένα από τα στελέχη των ανταρτών, ο Γιώργης Κοντογιώργης (Παύλος), στενός συνεργάτης του καπετάνιου της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ, Μάρκου Βαφειάδη.

Οι Γερμανοί, αποφασίζοντας να εγκαταλείψουν την πόλη, είχαν υπονομεύσει με εκρηκτικά όλες σχεδόν τις βασικές υποδομές της, για να μην πέσουν στα χέρια των ηρωϊκών ανταρτών του ΕΛΑΣ. Τοποθετώντας ισχυρή εκρηκτική ύλη στα δύο εργοστάσια ηλεκτρικής ενέργειας, στο υδραγωγείο της πόλης, στην Παναγία Φανερωμένη, στο λιμάνι, στο σιδηροδρομικό σταθμό και στους μύλους Αλλατίνη, αλλά επίσης και στην παραλιακή λεωφόρο της Θεσσαλονίκης. Οι καταστροφές εκείνες αποφεύχθηκαν χάρη στην έγκαιρη και δυναμική επέμβαση τμημάτων του ΕΛΑΣ, που ήταν επιφορτισμένα να αποτρέψουν με κάθε τρόπο τις ανατινάξεις.

Μία μαρτυρία του Γ.Βαφόπουλου

Είναι χαρακτηριστική μία περιγραφή που μας άφησε για την υπονόμευση της παραλίας ο Γιώργος Βαφόπουλος:

Οι δοκιμασίες της πόλης συνεχίστηκαν. Τώρα οι Γερμανοί υπονόμευαν την παραλιακή λεωφόρο, σκάβανε λαγούμια και τα γεμίζανε με εκρηκτικές ύλες, βάζανε της προβλήτες του λιμανιού δυναμίτιδα, ετοιμαζόντανε να τινάξουν στον αέρα της σιδηροδρομικές εγκαταστάσεις, της γέφυρες του Αξιού, τα μεγάλα αεροδρόμια του Σέδες και της Μίκρας. Η απόγνωση και η προσδοκία της λευτεριάς είχαν ταυτισθεί στο πρόσωπο του κόσμου, που περίμενε από στιγμή σε στιγμή, της φοβερές ανατινάξεις, που παρακολουθούσε με τρόμο πίσω από της γρίλιες των παραθύρων την αποχώρηση του Γερμανικού στρατού και κρατούσε βαθιά την αναπνοή του, μήπως δώσει κάποιαν αφορμή κι’ αδειάσουν τα πολυβόλα του πάνω στο πληγωμένο κορμί τούτης της ταλαίπωρης πόλης. Η αγωνία του κόσμου είχε κορυφωθεί όταν άρχισαν να ακούγονται οι μακρινές εκρήξεις, όταν τινάζονταν οι αποβάθρες του λιμανιού. Ευτυχώς τα λαγούμια των δρόμων δεν είχαν εκραγεί. Η παραλιακή λεωφόρος είχε σωθεί. 1

Γιάννης Πατσακίδης

Πως σώθηκε το υδραγωγείο της Θεσσαλονίκης

Σημαντική ήταν η προσπάθεια για την αποτροπή ανατίναξης του κεντρικού υδραγωγείου της Θεσσαλονίκης, στην οποία είχε πάρει μέρος και ο επικεφαλής της διμοιρίας πολυβόλων του 3ου τάγματος του 13^ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, Γιάννης Πατσακίδης. Όπως μας είχε περιγράψει εκείνο το γεγονός, είχαν πάρει εντολή δύο λόχοι να μπούνε μέσα στην πόλη σε διάταξη μάχης. Κάποια στιγμή το τμήμα του αντιλαμβάνεται μία μικρή δύναμη τεσσάρων Γερμανών με τις μοτοσυκλέτες τους, νε βρίσκονται κοντά στο υδραγωγείο για να πυροδοτήσουν τα εκρηκτικά που νωρίτερα είχαν τοποθετηθεί εκεί.

«Έγινε σύντομη μάχη, πέσανε πυροβολισμοί και οι Γερμανοί αναγκάστηκαν να φύγουν, ματαιώνοντας το σχέδιό τους. Πιστεύω δε  ότι αν δεν πρόφταινε η διμοιρία που πήγαινε προς το υδραγωγείο, θα το ανατίναζαν.. Έχοντας δε υπόψη ότι τότε εκείνο ήταν για τη Θεσσαλονίκη το κύριο υδραγωγείο, θα έμενε η πόλη για πολύ καιρό χωρίς νερό».2

Ο Μάρκος Βαφειάδης ενώ προσέρχεται στην Αγία Σοφία για την επίσημη δοξολογία 

Πως αποτράπηκε η ανατίναξη του Αλλατίνη

Ένα από τα βασικά καθήκοντα που είχαν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ, ήταν να αποτρέψουν την ανατίναξη από τους υποχωρούντες χιτλερικούς στρατιώτες των μύλων Αλλατίνη, καθώς αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, η πόλη και η ευρύτερη περιοχή θα έμεναν για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς αλεύρι, δηλαδή δίχως μπουκιά ψωμί.

Ας παρακολουθήσουμε όμως την εξιστόρηση του Γιώργη Κοντογιώργη στον δημοσιογράφο Πέτρο Μακρή:

«Τη βραδιά της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης, δύο υπεύθυνοι της οργάνωσης της πόλης κάναμε έκθεση στον Μάρκο Βαφειάδη για την κατάσταση στη συμπρωτεύουσα. 3

Στο τέλος της ενημέρωσης και της συζήτησης, ο Μάρκος διερωτήθηκε πως θα αντιμετωπιστεί το ζήτημα του Ψωμιού, αφού θα μπούνε μεγάλα τμήματα της Ομάδας Μεραρχιών στην πόλη.

-«Τόχουμε λυμένο, σύντροφε, αυτό το πρόβλημα. Δεν πρόλαβα να σας πω», του είπε ο ένας από τους δύο και του έδωσε μία γραπτή κατάσταση.

Ο Μάρκος έριξε μια ματιά στην κατάσταση και με έκρηξη χαράς αγκάλιασε τον αγωνιστή, τον φίλησε, τον συνεχάρη και ύστερα του λέει:

-Πες μας τώρα πως έγινε.

-Οι μυλεργάτες του «Αλλατίνη», με επικεφαλής στέλεχος της κομματικής οργάνωσης της πόλης με τα όπλα, πολιόρκησαν τη γερμανική διμοιρία καταστροφών που είχε εμπυρευματίσει και ήταν έτοιμη  να ανατινάξει ολόκληρο το εργοστάσιο «Αλλατίνη» και φυσικά και τις σιταποθήκες. Τους Γερμανούς τους άφησαν τελικά ελεύθερους για να μην προξκαλέσουν επέμβαση άλλων γερμανικών τμημάτων και χάσουν τις αποθήκες.

Διευθυντής του «Αλλατίνη» ήταν τότε ο Γαλόπουλος, ο άλλοτε διευθυντής του Γενικού Χημείου του Κράτους που είχε κατηγορηθεί για τη νοθεία του κινίνου. Ο Γαλόπουλος έδωσε την κατάσταση των σιτηρών που είχαν οι Γερμανοί σ’ εκείνες τις αποθήκες. Μόνο το σιτάρι έφτανε για την αρτοδότηση του πληθυσμού και του ΕΛΑΣ με μισή οκά την ημέρα το άτομο για τέσσερις μήνες κι αυτό με καθαρό σιταρένιο ψωμί. Στις αποθήκες υπήρχαν επίσης μεγάλες ποσότητες κριθάρι, σίκαλη και βρώμη.

Τότε ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης ήταν διπλάσιος του κανονικού γιατί η πόλη φιλοξενούσε το μεγαλύτερο μέρος των προσφύγων από την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, καθώς και μεγάλο αριθμό ατόμων από τις άλλες επαρχίες της Μακεδονίας που είχαν καταφύγει εκεί.

Ο ίδιος ο Γαλόπουλος ανέλαβε την αρτοποίηση και ζήτησε μόνο 1.000 δεμάτια φρύγανα για καύσιμα την ημέρα.

Η διάσωση του συγκροτήματος «Αλλατίνη» ήταν σημαντικό γεγονός γιατί ακόμα και για το σιτάρι που ήταν αποθηκευμένο σε διάφορες περιοχές, η μεταφορά ήταν αδύνατη γιατί δεν υπήρχαν μεταφορικά μέσα και καύσιμα». 4

Παραπομπές:

1.     Γιώργος Βαφόπουλος, Σελίδες Αυτοβιογραφίας, τ. 2^ος, Αθήνα 1971, βιβιοπωλείο της Εστίας, σ.230-231

2.     Μαγνητοφωνημένη μαρτυρία του Γιάννη Πατσακίδη, Οκτώβριος 1980.

3.     Θυμίζουμε ότι την εποχή εκείνη ο Μάρκος Βαφειάδης ήταν Καπετάνιος της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ και ήταν επικεφαλής των ανταρτικών Συνταγμάτων που μπήκαν στη Θεσσαλονίκη τη μέρα της απελευθέρωσής της από τους ναζί.

4.     Εφημερίδα Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 20 Φεβρουαρίου 1983