«Το Παγκόσμιο Παιχνίδι στα Βαλκάνια»

Με ιδιαίτερη επιτυχία, πραγματοποιήθηκε το βράδυ του Σαββάτου στο «καφέ-Ζώγια», στην οδό Αλ. Σβώλου της Θεσσαλονίκης, η παρουσίαση του ενδιαφέροντος βιβλίου του Φοίβου Οικονομίδη «Το Παγκόσμιο Παιχνίδι στα Βαλκάνια», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μετρονόμος».

Για το βιβλίο μίλησαν με ιδιαίτερα κολακευτικά λόγια ο ομότιμος καθηγητής της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ και συγγραφέας, Γιώργος Αναστασιάδης, ο δημοσιογράφος-συγγραφέας Σπύρος Κουζινόπουλος και ο δημοσιογράφος Κώστας Μπλιάτκας που προλόγισε την εκδήλωση.

Μετά το τέλος της παρουσίασης, έπαιξε με την κιθάρα του και τραγούδησε ο Νίκος Ανδρουλάκης, που είχε έρθει στη Θεσσαλονίκη ειδικά για τον φίλο του Φοίβο Οικονομίδη, ενώ έπαιξε κάποια δικά του τραγούδια και ο ίδιος ο Φοίβος.

Παρουσιάζοντας το βιβλίο ο Σπύρος Κουζινόπουλος ανέφερε:

«Παρακολουθούσα πάντα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα βιβλία του φίλου μου Φοίβου Οικονομίδη, όπως το «Η Ελλάδα ανάμεσα σε δύο κόσμους», ή τους «Προστάτες» που αποτελεί τη δική του συνεισφορά στην ιστορία της Εθνικής Αντίστασης, αλλά και τα υπόλοιπα. Το ίδιο και τις ιστορικές έρευνες που δημοσίευε στην «Ελευθεροτυπία» και άλλες εφημερίδες και που αποτελούσαν πάντα για μένα πηγή γνώσης, έμπνευσης και τεκμηρίωσης.

Το τελευταίο του, «Το παγκόσμιο παιχνίδι στα Βαλκάνια», δεν σας κρύβω ότι με εντυπωσίασε για τον πλούτο των πληροφοριών που προσφέρει και με τις οποίες νομίζω ότι έρχεται να καταδείξει με ένα πλήθος στοιχείων αυτό το μεγάλο διεθνές παιχνίδι, που εκτυλίχθηκε στην περιοχή μας και όπου το μεγαλύτερο μέρος του καταστρώθηκε στα διπλωματικά παρασκήνια, μακριά από το φως της μέρας. Με κάποιες πολιτικές δυνάμεις του τόπου μας να γίνονται δυστυχώς έρμαιο στα χέρια των ισχυρών της γης.

Ο Φοίβος Οικονομίδης

Όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο Φοίβος Οικονομίδης, παραθέτοντας και τις απόψεις Γάλλων ιστορικών, οι πρώτες αληθινές κρίσεις του Ψυχρού Πολέμου, παρουσιάστηκαν αμέσως μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα και την Τουρκία. Κι αυτό, εξαιτίας της βαλκανικής διάστασης των δύο χωρών, δεδομένου ότι τα Βαλκάνια ήταν πάντα στενά συνδεδεμένα τόσο με την Ανατολική Μεσόγειο, όσο και με τη Μέση Ανατολή. Η τραγωδία που βίωσε ο ελληνισμός με την ολέθρια εκστρατεία στα βάθη της Τουρκίας, προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα σχέδια των Αγγλογάλλων σχετικά με τα πετρέλαια της Μοσούλης, η επακόλουθη Μικρασιατική καταστροφή, αλλά και τα όσα συμβαίνουν στις μέρες μας με την κατάσταση αποσταθεροποίησης όλων σχεδόν των χωρών της Μέσης Ανατολής, σ’ αυτά τα κοιτάσματα οφείλονταν.  

«Το παγκόσμιο παιχνίδι στα Βαλκάνια», με πλήθος απόρρητων εγγράφων, που φέρνει ο συγγραφέας για πρώτη φορά στην δημοσιότητα, αποκαλύπτει τις καθοριστικές, όσο και τραγικές διεργασίες, που έγιναν στις σχέσεις της χώρας μας με την Γιουγκοσλαβία, στα πλαίσια των αντιπαραθέσεων των Μεγάλων Δυνάμεων από το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου και κατά τον  Ψυχρό Πόλεμο.

Στη χερσόνησο του Αίμου, έγινε  το πρώτο ρήγμα του υπαρκτού σοσιαλισμού, με την αποσκίρτηση της Γιουγκοσλαβίας από το σοβιετικό στρατόπεδο, που υπήρξε και η αρχή του τέλους για το Ανατολικό Μπλοκ. Σ’ αυτό το μεγάλο παιχνίδι στην περιοχή μας, πρωταγωνίστησαν οι ελληνικές πολιτικές δυνάμεις, όσο κι οι ελληνικές κυβερνήσεις της εποχής, παράλληλα με τους ελιγμούς των Γιουγκοσλάβων, των Ρώσων και των Αμερικανών.

Η σύσκεψη στο Κρεμλίνο και οι επικρίσεις κατά Ζαχαριάδη

Ένα μικρό δείγμα αυτού του παιχνιδιού, μας δίνει ο Φοίβος Οικονομίδης, περιγράφοντας τη σύσκεψη που είχε πραγματοποιηθεί τον Ιανουάριο του 1950 στο Κρεμλίνο, με τη συμμετοχή από σοβιετικής πλευράς των Στάλιν, Μολότοφ και Μαλένκοφ,  αλλά επίσης της ηγεσίας των Αλβανών κομμουνιστών με τους Εμβέρ Χότζα και Μεχμέτ Σέχου, καθώς και αντιπροσωπείας του ΚΚΕ με τους Νίκο Ζαχαριάδη και Μήτσο Παρτσαλίδη. Στη σύσκεψη εκείνη, είχε υπάρξει «πυρ ομαδόν» κατά της ηγεσίας του ΚΚΕ. Με τον Μολότοφ να κατηγορεί τον Ζαχαριάδη ότι αγνοήθηκε η συμβουλή του για συμμετοχή του κόμματος στις εκλογές του 1946. Και τον Εμβέρ Χότζα  να ρίχνει ευθείες βολές κατά της, όπως την αποκαλούσε, «οπορτουνιστικής γραμμής» της ηγεσίας του ΚΚΕ, ασκώντας έντονη κριτική στη Συμφωνία της Βάρκιζας, στη λάθος τακτική του ελληνικού κόμματος στον Εμφύλιο κ.ά.

Αυστηρότερη, ήταν η κριτική του Στάλιν προς το ΚΚΕ που παρέδωσε τον οπλισμό του ΕΛΑΣ μετά τη Βάρκιζα. «Ήταν λάθος, δεν έπρεπε να παραδώσετε τα όπλα», είχε πει ο ηγέτης του σοβιετικού και του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος. Κι όμως, η πολιτική της σοβιετικής ηγεσίας απέναντι στους Έλληνες κομμουνιστές, κάθε άλλο παρά συνεπής ήταν.

Η ΕΣΣΔ, το ΚΚΕ και το ΚΚΓ

Ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο, στις σελίδες 103-136 του βιβλίου του Φοίβου Οικονομίδη, αναφέρεται στα στάση που τήρησε απέναντι στο ΚΚΕ και το ελληνικό αντιστασιακό κίνημα η σοβιετική ηγεσία, σε σύγκριση με την αντίστοιχη συμπεριφορά της προς το Κομμουνιστικό Κόμμα Γιουγκοσλαβίας.

Η ηγεσία του ΚΚΕ σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής, είχε κάνει πολύ σοβαρές προσπάθειες για να συνδεθεί άμεσα με την «Κομιντέρν», την Κομμουνιστική Διεθνή, και το σοβιετικό κομμουνιστικό κόμμα, χωρίς όμως επιτυχία.

Ο ίδιος ο τότε Γραμματέας του ΚΚΕ, Γιώργης Σιάντος είχε ζητήσει από τον αντιπρόσωπο του Τίτο στη Γιουγκοσλαβική Μακεδονία, Σβέτοζαρ Βουκμάνοβιτς (Τέμπο), την άμεση ραδιοσύνδεση  με τη Μόσχα. Τις ίδιες προσπάθειες κατέβαλε και ο απεσταλμένος του ΕΛΑΣ στο αρχηγείο του Τίτο, Ανδρέας Τζήμας, χωρίς όμως κάποιο θετικό αποτέλεσμα.

Το σοβιετικό κόμμα φαίνονταν να μη θέλει να δεσμευτεί απέναντι στο ΚΚΕ για τις ελληνικές εξελίξεις. Και όταν προς το τέλος του πολέμου θα εμφανιστεί ο Δημητρόφ να δίνει «συμβουλές» προς την ηγεσία του ΚΚΕ για την πολιτική που θα έπρεπε να ακολουθήσει, ο Στάλιν θα αποποιηθεί κάθε ευθύνη, υποστηρίζοντας ότι ο παλιός  ηγέτης της Κομιντέρν που ήταν Βούλγαρος, δεν εκπροσωπούσε το σοβιετικό κόμμα και εξέφραζε την προσωπική του γνώμη προς τους Έλληνες κομμουνιστές.

Η στάση της σοβιετικής ηγεσίας απέναντι στο ΚΚΕ, κάθε άλλο παρά συνεπής και εναρμονισμένη με τη διεθνιστική αλληλεγγύη ήταν.  Ακόμη και το Δεκέμβριο του 1943, όταν ο Δημητρόφ ζήτησε από τον Τίτο να συγκεντρώσει πληροφορίες για το ελληνικό αντιστασιακό κίνημα,  σε καμία περίπτωση δεν επεδίωξε άμεση επαφή με την ηγεσία του ΚΚΕ.

Επειδή ένα πολύ μεγάλο μέρος του βιβλίου αναφέρεται στον Τίτο και την πολιτική του απέναντι στις μεγάλες δυνάμεις αλλά και τη χώρα μας, πρέπει να πούμε ότι ο Στρατάρχης, ήταν ένας μεγάλος ηγέτης που καθοδήγησε το ένοπλο αντιστασιακό κίνημα κατά των χιτλερικών κατακτητών, συνενώνοντας παράλληλα τις διαφορετικές εθνότητες στην ενιαία Γιουγκοσλαβία. Όμως, διέπραξε ένα μεγάλο λάθος όταν δημιούργησε τεχνητά δύο νέα κράτη στα πλαίσια της Γιουγκοσλαβίας: Τη «Λαϊκή Δημοκρατία Μακεδονίας» και τη «Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Βοσνίας Ερζεγοβίνης».

Ο στόχος προφανής: Ο Κροάτης στην καταγωγή Τίτο, δεν ήθελε να υπάρχει στη Γιουγκοσλαβική Ομοσπονδία υπεροχή των Σέρβων, οι οποίοι αποτελούσαν τη μεγαλύτερη πληθυσμιακά, πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά δύναμη στη χώρα.

Τα σχέδια για «Νοτιοσλαβική Ομοσπονδία»

Έτσι, λειτουργώντας με βάση το δόγμα του «διαίρει και βασίλευε», για να καταστήσει ανίσχυρη τη σερβική υπεροχή, δημιούργησε δύο νέα κρατικά μορφώματα, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και την αυτοαποκαλούμενη «Μακεδονία». Χωρίς φυσικά να έχουν υπάρξει ποτέ πριν στην ιστορία ούτε έθνος των «Βοσνιοερζεγόβινων», ούτε φυσικά των «Μακεδόνων».

Από την άλλη, η δημιουργία από τον Τίτο, στις 2 Αυγούστου 1944 της  «Ομόσπονδης Λαϊκής Δημοκρατίας Μακεδονίας», αποτελούσε μέρος των  επιδιώξεών του, για τη σύσταση, υπό την ηγεσία του φυσικά, της «Νοτιοσλαβικής Ομοσπονδίας», στην οποία θα περιλαμβάνονταν εκτός της Γιουγκοσλαβίας η Βουλγαρία, η Ελλάδα, η Αλβανία, αλλά και περιοχές της κεντρικής Ευρώπης.

Είναι χαρακτηριστικό ότι και ο ίδιος ο Ιωσήφ Στάλιν είχε εξοργιστεί από τα μεγαλοκρατικά σχέδια της Γιουγκοσλαβικής ηγεσίας. Και στις 10 Ιανουαρίου 1945, δεν διστάζει να χαρακτηρίσει «απερίσκεπτες» τις προσπάθειες του Τίτο να αποσπάσει στο κράτος του όχι μόνο την ελληνική Μακεδονία, αλλά και ολόκληρη την Αλβανία, όπως επίσης και κομμάτια από την Ουγγαρία και την Αυστρία. «Δεν μου αρέσει η συμπεριφορά τους...στο Βελιγράδι δεν καταλαβαίνουν», σημείωνε ο σοβιετικός ηγέτης.

Η προσέγγιση της Ελλάδας με τη Γιουγκοσλαβία

Όλα αυτά, θα ξεχαστούν από την μετεμφυλιακή πολιτική ηγεσία στις αρχές του 1950, όταν μετά τη διένεξη του Τίτο με τον Στάλιν και τα υπόλοιπα κομμουνιστικά κόμματα, οι «προστάτες» σύμμαχοι της χώρας μας θα πιέσουν για την  προσέγγιση της Ελλάδας με τη Γιουγκοσλαβία.  Οι διαπραγματεύσεις δεν ήταν εύκολη υπόθεση καθώς η  γιουγκοσλαβική πλευρά έθετε ως προϋπόθεση για την εξομάλυνση των διμερών σχέσεων, την αναγνώριση  «μακεδονικής μειονότητας» στην Ελλάδα και τη χορήγηση σε αυτή μειονοτικών δικαιωμάτων. Παρ’ όλα αυτά, κάτω από τις έντονες πιέσεις του αμερικανικού παράγοντα, αποφασίζεται να πραγματοποιήσει ο Τίτο επίσημη επίσκεψη στην Ελλάδα.

Ο πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας, στρατάρχης Γιόσιπ Μπροζ Τίτο, θα φτάσει στην Αθήνα, στις 3 Ιουνίου 1954, κομίζοντας ως δώρο προς τον τότε βασιλιά Παύλο δύο… άλογα, ενώ το δώρο του μονάρχη στον Γιουγκοσλάβο ηγέτη,  ήταν ένα Κορινθιακό κράνος αξιωματούχου του 6^ου π.Χ. αιώνα

Δύο μέρες αργότερα, στις 5 Ιουνίου 1954, επιβαίνοντας του καταδρομικού «Έλλη», ο Τίτο έφτασε στη Θεσσαλονίκη, όπου έγινε προς τιμή του μεγάλη στρατιωτική παρέλαση μιας ολόκληρης Μεραρχίας στο αεροδρόμιο του Σέδες.

Η τότε πολιτειακή και πολιτική ηγεσία της χώρας, που είχε στηρίξει όλη την πολιτική της στον μπαμπούλα του «από Βορράν κινδύνου», στην κυριολεξία «κατάπιε» μπροστά στον Γιουγκοσλάβο στρατάρχη, το θέμα του Μακεδονικού ζητήματος, προκειμένου να ικανοποιήσει τις αμερικανικές αξιώσεις για σύσφιγξη των ελληνογιουγκοσλαβικών σχέσεων.

Η επίσκεψη του Τίτο στη Θεσσαλονίκη

Μάλιστα, η τότε κυβέρνηση του Αλέξανδρου Παπάγου, θα απορρίψει το αίτημα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών να ενταχθεί στο επίσημο πρόγραμμα και η επίσκεψη του Στρατάρχη στο κτήριο της ΕΜΣ, μετά από επιθυμία της Γιουγκοσλαβικής πλευράς.

Σύμφωνα με τον τότε Γενικό Πρόξενο της Γιουγκοσλαβίας στη Θεσσαλονίκη, Πόποβιτς, ενδεχόμενη επίσκεψη του Τίτο στην Εταιρία, «θα μπορούσε πράγματι να ερμηνευθεί ως απόδοση αναγνώρισης στο ίδρυμα και παράλληλα ως σιωπηρή έλλειψη ενδιαφέροντος από τη Γιουγκοσλαβία για το ζήτημα της μακεδονικής μειονότητας».

Και κάτι τελευταίο: Επειδή ήταν διαταραγμένες οι σχέσεις του Τίτο με τους σοβιετικούς και καθώς το ΚΚΕ ήταν συντεταγμένο με τη «γραμμή» της Μόσχας, οι κυβερνώντες στην Ελλάδα και τα σαίνια των εγχώριων υπηρεσιών ασφαλείας, κατέληξαν δια της εις άτοπον απαγωγής στο συμπέρασμα, ότι ο Γιουγκοσλάβος ηγέτης κινδύνευε από τους… Έλληνες αριστερούς. Κι έτσι, μερικές ημέρες πριν την άφιξη του Τίτο στην πόλη μας, είχαν συλληφθεί και κρατηθεί στα αστυνομικά τμήματα δεκάδες μέλη και στελέχη της ΕΔΑ. Και μάλιστα, όχι μόνο εδώ στη Θεσσαλονίκη, αλλά ακόμη στον Έβρο ή τη Φλώρινα και την Καστοριά.

Είναι αξιοσημείωτο επίσης ότι για την προστασία του Τίτο, τις ώρες που έμεινε στη Θεσσαλονίκη στις 6 Ιουνίου 1954, εκτός από τον κρατικό μηχανισμό, είχε επιστρατευθεί και όλος ο εσμός του παρακράτους. Ήταν μία πρώτη δημόσια χέρι-χέρι εμφάνιση κράτους και παρακράτους, που θα επαναληφθεί εννέα χρόνια αργότερα, όταν τη Θεσσαλονίκη θα την επισκεφθεί στα 1963, ο Γάλλος πρόεδρος Σαρλ Ντε Γκωλ. Και προκειμένου οι παρακρατικοί να διακρίνονται τότε μεταξύ τους αλλά και να ξεχωρίζονται από τις δυνάμεις ασφαλείας, φορούσαν στο πέτο μία καρφίτσα. Από εκεί, δημιουργήθηκε η οργάνωση «Καρφίτσα» των Γιοσμά, Γκοτζαμάνη και σία, που λίγο αργότερα, μετείχε στη δολοφονία του βουλευτή της Ειρήνης, Γρηγόρη Λαμπράκη. 

Συγνώμη αν είπα πολλά και σας κούρασα. Παρασύρθηκα, καθώς το βιβλίο του Φοίβου Οικονομίδη αποτελεί μία πολύτιμη κιβωτό γνώσεων και πηγών για να αντιληφθούμε όλοι το παγκόσμιο παιχνίδι που παίχτηκε στα Βαλκάνια σχεδόν καθ’ όλη τη διάρκεια του 20^ου αιώνα και μέχρι πρόσφατα, μέχρι τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία και τη διάλυσή της. Ο πόλεμος εκείνος, που οδήγησε στη διάλυση του ρωμαλέου εκείνου κράτος και τη μπακλαβαδοποίησή του σε επτά μικρότερα, ήταν αποτέλεσμα αυτού του παγκόσμιου παιχνιδιού στην περιοχή μας. Ένα παιχνίδι που πολύ φοβάμαι ότι δεν σταμάτησε, αν σκεφτούμε τις εθνικιστικές κορώνες στα Τίρανα περί «Μεγάλης Αλβανίας», τις κινήσεις για αυτονόμηση των Σέρβων της Βοσνίας, τη διαρκή ένταση σχετικά με το Κόσοβο κ.α.

Για να κατανοήσουμε το τι ακριβώς συνέβη στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, ποιά παιχνίδια παίχτηκαν στα Βαλκάνια αλλά και να αντιληφθούμε για τα σχέδια που εξυφαίνονται, αξίζει να έχουμε πολύτιμο σύμβουλο το βιβλίο του Φοίβου Οικονομίδη, τον οποίο πρέπει να ευχαριστήσουμε για το σπουδαίο ερευνητικό και συγγραφικό του έργο».